выхадны́, ‑а́я, ‑о́е.

1. Які служыць для выхаду, выйсця. Выхадныя дзверы. Выхадны комін. □ Ззаду засталіся станцыйныя пабудовы, прамільгнуў выхадны светафор. Васілёнак.

2. Не для працы; святочны, парадны. Выхадны касцюм.

3. (у спалучэнні са словам «дзень»). Нерабочы. Выхадны дзень. // у знач. наз. выхадны́, ‑о́га, м. Дзень адпачынку. Часам нават у выхадны.. [Ціхона] можна было знайсці толькі на заводзе. Грамовіч.

4. у знач. наз. выхадны́, ‑о́га, м.; выхадна́я, ‑о́й (‑о́е), ж. Той, хто выкарыстоўвае свой дзень адпачынку. [Зелянюк:] — Бачыш, я выхадны сёння. Зарэцкі. — Добрай раніцы, мамачка, — пацягнулася Ларыска рукамі да маці. — Ты сёння выхадная, праўда? І ў мяне сёння выхадны дзень. Так? Арабей.

•••

Выхадная дапамога гл. дапамога.

Выхадная роля гл. роля.

Выхадныя даныя гл. даны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ралля́ ’узаранае поле, узараная глеба, ворыва’, ’аранне, земляробства’ (ТСБМ, Мат. Гом., Яшк., Сл. ПЗБ), ’зямля, узараная другі раз’ (Смул.), ролья́ ’узаранае поле’ (ТС), райля́ ’ворыва’ (астрав., Сл. ПЗБ), ро́ля ’тс’ (Нас.), ст.-бел. ролья ’ніва, поле’ (Ст.-бел. лексікон). Параўн. укр. рілля́ ’узаранае поле’, рус. дыял. ро́ля, ро́лья ’ворная зямля, поле’, польск. rola ’свежаўзараная зямля, поле’, в.-луж. rola, н.-луж. rola ’тс’, ’палаб. rühljaa, rülʼă, чэш. role ’поле’, славац. roľa ’узаранае поле, ніва’, славен. (o)ralje ’аранне, узаранае поле’, харв. дыял. ràla, серб. раља ’тс’. Мяркуецца праславянская семантыка ’зямля прызначаная пад ворыва і засеў’ і адпаведна ўтварэнне ад *o‑ra‑ti пры дапамозе суф. ‑lьja > *orlьja (Слаўскі, SP, 1, 106; Сэндзік, Prasł., 74–75), хаця больш імаверна значэнне выніку дзеяння, г. зн. ’зямля, якую ужо ўзаралі’. Гл. Брукнер, 462; Фасмер, 3, 498; Бязлай, 3, 148; Шустар-Шэўц, 2, 1233; Куркіна, Этимология–1998–1999, 82.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

фу́нкцыя, -і, мн. -і, -цый, ж.

1. З’ява, якая залежыць ад іншай і змяняецца па меры змянення іншай з’явы.

2. У матэматыцы: закон, паводле якога кожнаму элементу аднаго мноства ставіцца ў адпаведнасць некаторы элемент іншага мноства.

Лінейная ф.

Трыганаметрычная ф.

3. Работа, спецыфічная дзейнасць, што выконваецца органам, арганізмам і пад.

Ф. залоз.

4. Роля, значэнне, назначэнне чаго-н.

Функцыі крэдыту.

5. Абавязак, кола дзейнасці.

Службовыя функцыі.

Функцыі прафкама.

|| прым. функцыяна́льны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

стымулю́ючы,

1. ‑ая, ‑ае. Дзеепрым. незал. цяпер. ад стымуляваць.

2. ‑ая, ‑ае; у знач. прым. Які з’яўляецца стымулам. Стымулюючая роля. □ Выкладанне .. граматыкі, рыторыкі, піітыкі і дыялектыкі з’явілася стымулюючым фактарам для насычэння мовы навучэнцаў іншамоўнымі словамі, што не магло не адлюстравацца і ў пісьменнасці. Жураўскі.

3. Дзеепрысл. незак. ад стымуляваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фат, ‑а, М фаце, м.

1. Самаздаволены франт, фарсун, які любіць рысавацца, пазіраваць; пусты, пошлы чалавек. Чужы грамадству мот і фат, Уцех жыццёвых знаўца — Ну што яму там да брыгад Камуністычнай працы. Звонак.

2. Уст. Роля палюбоўніка-пазёра ў тэатральнай п’есе, а таксама акцёр, які іграе гэтую ролю.

[Фр. fat ад лац. fatuus — дурны.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

радыя́цыя, ‑і, ж.

Выпрамяненне электрамагнітных хваль. Радыяцыя зямлі. □ У ясны дзень галоўная роля належыць прамой сонечнай радыяцыі, а пры больш або менш суцэльнай воблачнасці — рассеянай. Прырода Беларусі. // Электрамагнітныя хвалі, выпрамененыя якой-небудзь крыніцай. Вымярэнне радыяцыі. Доза радыяцыі. □ Упершыню нябачны агонь радыяцыі апёк рукі адважнай даследчыцы атама Марыі Складоўскай-Кюры. «Маладосць».

[Лац. radiatio — выпрамяненне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

статы́ст, ‑а, М ‑сце, м.

1. Акцёр, які выконвае на сцэне другарадным ролі без слоў, удзельнік масавых сцэн. Калі была патрэба, усе .. [хлапчукі] выходзілі на сцэну статыстамі. Рамановіч.

2. перан. Асоба, якая адыгрывае зусім малую ролю ў той ці іншай справе, дзейнічае пасіўна. Тым, хто запрашаўся дзеля кампаніі, відаць, апрыкрала роля статыстаў. Навуменка.

[Ад грэч. statos — які стаіць.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

трагеды́йны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да трагедыі (у 1 знач.), уласцівы ёй. Трагедыйная роля. Трагедыйны жанр. □ [Рэжысёр Ахлопкаў] убачыў у А. Кіставе сілу трагедыйнага акцёра. «Беларусь».

2. Поўны трагізму, трагічнасці. [Дырыжор] цудоўна перадаваў і вострыя, напружаныя драматычныя калізіі, і экстатычныя ўзлёты, і трагедыйны пафас. «ЛіМ». Праследаванні надавалі .. паэтычнаму самавыяўленню [М. Танка] трагедыйную напружанасць. У. Калеснік.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

значэ́нне, ‑я, н.

1. Сэнс, змест. Прамое і пераноснае значэнне. □ Да вушэй ігракоў даляталі толькі словы, але не значэнне іх: звон срэбра .. глушыў іх. Колас. Зараз усё наваколле перад .. поглядам [Білі] набыло новае значэнне. Гамолка.

2. Важнасць, значнасць. Гістарычнае значэнне. Прадпрыемства агульнасаюзнага значэння. □ Тыя здарэнні, што наспяваюць у гушчы рыжскіх рабочых, маюць агромністае, усерасійскае значэнне. Гартны. // Грамадская роля, прызначэнне. Выхаваўчае значэнне мастацкай літаратуры.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цана́, -ы́, мн. цэ́ны і (з ліч. 2, 3, 4) цаны́, цэн, ж.

1. Грашовае выражэнне вартасці тавару; плата.

Зніжэнне цэн.

Ц. праезду аўтобусам.

2. звычайна ў форме Т цано́й (-о́ю), чаго. Ужыв. ў знач.: страціўшы што-н., ахвяраваўшы чым-н., перажыўшы што-н.

Перамагчы цаной вялікіх страт.

Любой цаной дасягнуць мэты.

3. перан. Значэнне, роля чаго-н.

Ц. слова.

○

Адпускная цана — цана, па якой прадаецца прадукцыя.

◊

У цане (разм.) — дорага каштуе; высока цэніцца.

Цаны няма каму-чаму (разм.) — вельмі дарагі, вельмі высокай якасці.

|| прым. цэ́насны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)