разгляда́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
1. Незак. да разгледзець, разглядзець.
2. (у спалучэнні з наступным «як»). Ацэньваць якім‑н. чынам; лічыць якім або кім‑, чым‑н. Чарнасоценныя газеты і часопісы разглядалі беларускую мову і літаратуру як нейкую «штуку палякаў», як «польскую інтрыгу». Казека. Чалавек толькі тады знаходзіць сваё асабістае шчасце, калі ён разглядае сябе як частку працоўнага калектыву. «ЛіМ».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перагля́ды, перагля́дзіны ’агледзіны’ (смарг., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.) — з перагле́дзець ’разгледзець, абмеркаваць яшчэ раз’. Семантычна найбольш блізка стаіць рус. разан. гля́дать ’аглядаць каго-, што-небудзь дзеля азнаямлення, пераканання ў наяўнасці’. У выніку пераносу значэння ўзніклі перагля́ды, пірагля́дзіны ’паездка нявесты да жаніха’ (смарг., астрав., Сл. ПЗБ), як пярэзвы, перазоў. Падобныя да бел. перагляд зах.- і паўд.-слав. (польск. przegląd, чэш. přehled, н.-луж. рśeglěd ’перагляд, агляд’, серб.-харв. пре́глед ’агляд(анне)’, макед. преглед ’тс’, славен. preglèd ’агляд, праверка’) — новыя ўтварэнні, калькі з ням. Übersicht ’агляд, назіранне’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сюжэ́т, ‑а, М ‑жэце, м.
Сукупнасць звязаным паміж сабой дзеянняў, падзей, у якіх раскрываецца асноўны змест мастацкага твора і характары дзеючых асоб. Большасць апавяданняў Змітрака Бядулі не мае развітога сюжэта. Каваленка. // Тэма, прадмет, што паказваецца ў карціне, музычным творы і пад. Настаўнік паведамляе вучням тэму і мэту ўрока і прапануе ім разгледзець малюнкі.., прадумаць пытанні пад малюнкамі і сюжэт серыі малюнкаў. Самцэвіч. // Разм. Тэма, прадмет (размовы і пад.).
[Фр. sujet.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пло́скасць ж., в разн. знач. пло́скость;
перасячэ́нне ~цей — мат. пересече́ние плоскосте́й;
нахі́леная п. — мех. накло́нная пло́скость;
разгле́дзець пыта́нне ў ро́зных ~цях — рассмотре́ть вопро́с в разли́чных плоскостя́х;
◊ каці́цца па нахі́ленай ~ці — кати́ться по накло́нной пло́скости
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разобра́ть сов.
1. в разн. знач. разабра́ць, мног. паразбіра́ць;
разобра́ть весь това́р разабра́ць уве́сь тава́р;
разобра́ть предложе́ние грам. разабра́ць сказ;
разобра́ть по́черк разабра́ць по́чырк;
разобра́ть часы́ разабра́ць гадзі́ннік;
2. (какой-л. вопрос) разабра́ць; (рассмотреть) разгле́дзець;
разобра́ть де́ло разгле́дзець (разабра́ць) спра́ву;
3. (охватить, оказать сильное действие) разабра́ць; (охватить — о чувстве, желании и т. п.) узя́ць, ахапі́ць, агарну́ць, апанава́ць;
его́ разобра́л хмель яго́ разабра́ў хмель;
его́ разобра́л страх яго́ ўзяў (ахапі́ў, агарну́ў, апанава́ў) страх;
его́ разобра́ло сомне́ние яго́ ўзяло́ (ахапі́ла) сумне́нне;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адысці́ся сов.
1. (отойдя, освободить место для прохода, проезда) посторони́ться;
прашу́ а. ў бок — прошу́ посторони́ться;
2. (отдалиться) отойти́;
каб лепш разгле́дзець карці́ну, трэ́ба а. ад яе́ дале́й — что́бы лу́чше рассмотре́ть карти́ну, ну́жно отойти́ от неё пода́льше
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заўважыць, прыкмеціць, прымеціць, убачыць, угледзець, згледзець, разгледзець; змеціць, запрыкмеціць, скмеціць, улавіць, засекчы (разм.); закмеціць (абл.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
◎ Кур 1 ’певень’ (Федар., Шн.). Укр. кур, рус. кур% ст.-слав. коуръ, балг. кур, славен. /гиг, польск. kur, чэш. koury славац. kur, в.-луж. /гиг, н.-луж. /гиг ’тс’. Прасл. кигъ традыцыйна звязваецца з анаматапаэтычнымі дзеясловамі з агульным значэннем ’крычаць’. Фактычная адсутнасць паралелей у балтыйскіх мовах сведчыць на карысць гіпотэзы аб славянскай інавацыі або іншамоўнага пранікнення (параўн. Фасмер, 2, 422). Балт. назва курыцы (літ. višta, лат. vista), паводле Эндзеліна (Мюленбах-Эндзелін, 4, 300), узыходзіць да індаеўрапейскай назвы дома або роду (ст.-інд. viś ’дом’). Гэта значыць, курыца — «хатняя птушка». Тую ж семантыку можна разгледзець у прасл. kun ’певень’ ад *kun ’род, дом’, параўн. курва (гл.).
Кур 2 ’пыл’ (Гарэц.), ’копаць, сажа’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. курыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сарцаві́на, ‑ы, ж.
1. Унутраная частка сцябла (ствала) або кораня раслін. Ссеклі злыдні дзіва-дрэва, Сэрца вынялі з яго, Каб не чулі болей спеву Найдзіўнейшага таго, А дубок без сарцавіны Злосна кінулі на дол. Колас. Дзесяць год! За гэты тэрмін дрэва Дзесяць раз убор зялёны зменіць, Дзесяць пакаленняў салаўіных Выкалыша на сваіх галінах, Дзесяць залатых кругоў адложыць, Як пярсцёнкаў, каля сарцавіны. Танк. // Унутраная накрытая абалонкай частка плода. Сарцавіна яблыка.
2. Сярэдняя частка, сярэдзіна чаго‑н. Хрусне, расколецца [камень] Напалавіну, — Блісне слязінкай Слюда сарцавіны... Лойка. // перан. Аснова, сутнасць чаго‑н.; асяродак. [Наталля Іванаўна:] — Ты [Валера] ва ўсім старайся асяродак разгледзець, сарцавіну. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сі́ліцца, ‑люся, ‑лішся, ‑ліцца; незак.
Разм.
1. Намагацца. Дый як ні сілілася Лёдзя, ступала яна няўпэўнена, дробнымі крокамі. Карпаў. [Цімох] быў .. нізкарослы і, спяваючы, высока задзіраў галаву. І так сіліўся, што аж жыллё выпіналася на шыі. Ермаловіч. // з інф. Старацца, прабаваць зрабіць што‑н. Антось у цемнаце сіліўся разгледзець брата. Дамашэвіч. Схіліўшы ўніз галаву, дзяўчына сілілася паправіць падбародкам разарваную на грудзях блузку — рукі былі закручаны назад і звязаны. Лынькоў. Мікульскі сіліцца адарваць позірк ад гэтай попельніцы, разглядае дэталёва камендантаў стол. Місько.
2. Мерацца сіламі. [Мужык:] — Сям’я мая галодная, Хаціна мая хіліцца, Ідзі, Зіма нягодная! Не дуж з табою сіліцца. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)