◎ Надчэ́кваць ’чакаць’ (мін., Жыв. сл.). Мясцовае ўтварэнне ад чакаць (відаць, пад уплывам польск. czekać ’тс’), аднак з на месцы а пад націскам можа адлюстроўваць дыялектную з’яву, параўн. штаны — шт§нікі і пад., і прэфікса над‑, які туі перадае «адценне малой меры», параўн. надкусваць і пад. (ESSJ SG, 1, 127).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Зеляпа́н, зелепа́н ’малы шчупак’ (жыт., Нар. словатв.). Утвораны з суфіксам ‑ан (Сцяцко, Афікс. наз., 26) ад кораня *зелеп‑, пра які гл. зялепаць. Больш пашырана зяле́пуха ’недаспелы плод’ (гл.), таму магчыма, што назва малой рыбы — перанос з назвы плода. Не выключана і самастойнае ўтварэнне паводле прыметы ’малы’, ’малады’ ці ’зеленаваты’. Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыкапа́ць сов.
1. (присыпать землёй) прикопа́ть;
п. са́джанцы — прикопа́ть са́женцы;
2. (копая, прибавить) подкопа́ть;
п. бу́льбы — подкопа́ть карто́шки;
гра́дка аказа́лася мало́й, давяло́ся яшчэ́ крыху́ п. — гря́дка оказа́лась ма́ленькой, пришло́сь ещё немно́го подкопа́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
мажо́р, ‑у, м.
1. Музычны лад, акорд якога складаецца з вялікай і малой тэрцыі і мае радасную, бадзёрую гукавую афарбоўку; проціл. мінор. / у знач. нязм. прым. Сімфонія сі-бемоль мажор.
2. перан. Разм. Вясёлы, радасны настрой. Захапленне .. [вясною] нараджала ў пісьменніка лад іскрыста-сонечнага мажору, лірычнага хвалявання, нястрыманай нічым радасці. Лойка.
[Фр. majeur.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
міно́р, ‑у, м.
1. Спец. Музычны лад, акорд якога грунтуецца на малой тэрцыі; проціл. мажор.
2. перан. Разм. Сумны, прыгнечаны настрой. Рэзкім пераходам у мінор аўтар уводзіць слухача ў кола новых настрояў. «ЛіМ». [Паэты] прымушаюць гучаць слова адначасова і ў мажоры і ў міноры, і сурова-драматычна і мякка-лірычна. Лойка.
[Іт. minore, ад лац. minor — меншы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
па́рка 1, ‑і, ДМ ‑рцы, ж.
Дзеянне паводле дзеясл. парыць (у 1, 2, 4, 5, 6 і 7 знач.).
па́рка 2, ‑і, ДМ ‑рцы, ж. (з вялікай або малой літары).
Адна з трох рымскіх багінь лёсу, якія пачыналі прасці, калі чалавек нараджаўся, пралі і пераразалі яго «ніць жыцця».
[Лац. Parca.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мініяцю́ра, ‑ы, ж.
1. Невялікі рысунак або размаляваная закладка ў старадаўнім рукапісе, кнізе. Рукапіс з мініяцюрамі.
2. Невялікая карціна або партрэт вельмі тонкай работы, старанна аздоблены.
3. Мастацкі твор малой формы. У першай кнізе Ю. Свіркі пераважалі мініяцюры-замалёўкі прыроды з ухілам да філасофскага асэнсавання вобразаў. Лойка.
•••
У мініяцюры — у зменшаным памеры.
[Іт. miniatura, ад лац. minium — кінавар, сурык.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разле́глы, ‑ая, ‑ае.
Які мае вялікую разлегласць; шырокі. З аднаго боку да хат падступала разлеглае поле, на якім, як і ў лесе, .. [маці] усё да самай малой драбніцы было знаёма. Мележ. // перан. Раскацісты, шырокі. Грукат і перастук .. колаў [цягніка] разлеглым водгуллем аддаліся ў пустой каробцы вакзала. Карпаў. [Пецька] спаткаў Васіля Рыгоравіча разлеглым звонкім голасам: — Урра, татка прыйшоў! Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мініяцю́ра ’невялікі рысунак або размаляваная закладка ў старадаўняй кнізе’, ’мастацкі твор малой формы’ (ТСБМ). З польск. miniatura (minjatura) ’партрэце’, ’пачатковая літара на старажытных рукапісах, азлобленая лісткамі, кветкамі, птушкамі’, якое з італ. miniatura < італ. miniare < лац. miniare ’маляваць minium’, г. зн. ’сурыкам (або кінаварам)’. Сучасная бел. лексема аформлена паводле рус. миниатюра ’тс’ (бо яшчэ ў Крукоўскага (Уплыў, 77) мініятурны, а не мініяцюрны).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перга́мент ’апрацаваная скура жывёлы, на якой пісалі да вынаходніцтва паперы’, ст.-бел. паркгаминъ, паргаминъ, парк(г)аменъ, перкгаминъ, поркгаминъ (1395 г.). Са ст.-польск. pargamin, pergamin (Булыка, Лекс. запазыч., 59), якія праз ст.-в.-ням. pergamin ці лац. pergamēntum са ст.-грэч. περγαμνός — прыметнік ад назвы горада Πέργαμον у Малой Азіі, дзе упершыню спецыяльна апрацаваная скура была выкарыстана ў якасці пісчага матэрыялу (Брукнер, 396; Фасмер, 3, 235).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)