бла́га,
1. Прысл. да благі.
2. безас. у знач. вык. Пра дрэнныя, неспрыяльныя абставіны, акалічнасці. От прыехала [Галя] ў чужую вёску, і не так ужо тут блага. Ермаловіч.
3. безас. у знач. вык. Пра цяжкі фізічны або душэўны стан каго‑н. Чамусьці Валоку зрабілася блага — ён хіснуўся ад вады. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пры, прыназ. з М.
1. Каля чаго-н.
Пры доме быў сад.
2. Указвае на падпарадкаваныя адносіны да чаго-н., аднесенасць да чаго-н.
Лабараторыя пры інстытуце.
Служыць пры штабе.
Сядзелка пры цяжкахворым.
3. Указвае на наяўнасць чаго-н. у каго-н.
Трымаць дакументы пры сабе.
Быць пры зброі.
Пры жаданні ўсяго можна дабіцца.
4. Указвае на час, абставіны, становішча.
Чытаць пры настольнай лямпе.
Заявіць пры сведках.
Быць пры памяці.
Пры выпадку завітаю да вас.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Трэ́паць 1 ‘абставіны, адходы пры трапанні лёну, з якіх прадуць альбо шыюць коўдру’ (Жд. 1). Назоўнік са значэннем зборнасці ад трапа́ць 1, гл.
Трэ́паць 2 ‘трапаць’ (ПСл). Гл. тропаць, трапа́ць 2. Сюды ж таксама трэ́пліць ‘стрыжэ вушамі (пра каня)’ (хопім., ЛА, 1), стрэ́пая ‘тс’ з s‑mobile (іўеў, там жа), тро́пае ‘тс’ (бялын., чач., там жа), тро́пая ‘тс’ (бых., там жа), трёпъіць ‘тс’ (касцюк., там жа) з другой ступенню чаргавання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
обстано́вка ж., мн. нет
1. (мебель) абсталява́нне, -ння ср.;
2. (обстоятельства) абста́віны, род. абста́він ед. нет; (положение) стано́вішча, -шча ср.;
обстано́вка на фро́нте воен. стано́вішча на фро́нце;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абцугі́, -о́ў.
1. Металічны інструмент у выглядзе двух змацаваных на шарніры стрыжняў, які служыць для сціскання, захоплівання, расколвання, вырывання.
Сталярныя а.
2. Інструмент, які выкарыстоўваецца ў кавальскай справе для захоплівання і заціскання жалеза.
Кавальскія а.
3. перан. Тое, што стрымлівае, заціскае развіццё чаго-н.
Краіна ў абцугах крызісу.
4. перан. Ваенная аперацыя — ахоп праціўніка з двух бакоў.
◊
Абцугамі не выцягнеш — нічога не даб’ешся ад каго-н.
Узяць у абцугі — стварыць каму-н. абставіны, становішча безвыходнасці.
|| прым. абцуго́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сложи́тьсяI сов. скла́сціся; (создаться) ствары́цца; (сформироваться) сфармірава́цца;
обстоя́тельства сложи́лись благоприя́тно абста́віны скла́ліся спрыя́льна;
у него́ ещё не сложи́лся хара́ктер у яго́ яшчэ́ не скла́ўся (не сфармірава́ўся) хара́ктар.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нечака́насць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць нечаканага; раптоўнасць. Нечаканасць сустрэчы. □ Партызан ратавала іх смеласць, выключная нечаканасць іх з’яўлення. Лынькоў.
2. Нечаканая падзея, з’ява, нечаканыя абставіны і г. д. Саша глянула на брата і раптам зразумела, што ён узброены і гатовы да любых нечаканасцей. Шамякін. — Стой! Пароль! — раздаўся вокліч, і Сяміздраў аж падскочыў ад нечаканасці. Шчарбатаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ахіну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., каго-што.
1. Атуліць, ахутаць. Касынкай ахінуўшы плечы, Ідзе па вуліцы яна! Гаўрусёў.
2. перан. Агарнуць, авеяць. Новыя думкі і настроі ахінулі маладога настаўніка. Колас. Не ўспомніць нельга грозных дзён мінулых З партызанскіх вогнішчаў, і тых, Чые курганы слава ахінула. Танк. // Стварыць абставіны; агарнуць, акружыць. Ахінуць ласкай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акружэ́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. акружаць — акружыць.
2. Становішча, пры якім хто‑, што‑н. знаходзіцца ў кальцы варожых войск. Трапіць у акружэнне. □ Ішлі байцы, якія выбраліся з нямецкага акружэння. Чорны.
3. Навакольныя абставіны, умовы існавання каго‑, чаго‑н. Геаграфічнае акружэнне. Капіталістычнае акружэнне. // Акружаючыя людзі, асяроддзе, у якім знаходзіцца хто‑н. Благое акружэнне. Уплыў акружэння.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
улічы́ць, улічу, улічыш, улічыць; зак., каго-што.
1. Прыняць пад увагу, прыняць у разлік. Улічыць заўвагу. □ Адэля вельмі хутка ўлічыла ўсе абставіны і захацела выклікаць да сябе спачуванне. Броўка. З дому Марфа выйшла прыцемкам, не трацячы надзеі, што суд улічыць яе становішча. Сіняўскі.
2. Устанавіць наяўнасць каго‑, чаго‑н. шляхам падліку; падлічыць. Улічыць усіх спецыялістаў. Улічыць расходы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)