сма́лены
1. прич. палённый; см. смалі́ць II 1;
2. прил. палёный;
◊ паказа́ць саву́ ~ную — показа́ть, где ра́ки зиму́ют
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Перасмо́л ’асмол’ (лельч., Жыв. сл.), пэрэсміл ’смольны кавалак хваёвага карча са скручанымі валокнамі’ (кобр., драг., ЛА; 5, ЛА, 1). Аддзеяслоўны рэгіяналізм. Да перасмешак < пера- і смаліць (гл.). Параўн. яшчэ асмол (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
халя́ўка, ‑і, ДМ ‑ляўцы; Р мн. ‑лявак; ж.
Памянш.-ласк. да халява. [Люся] села на ўзбочыне шляху, побач са мной, апусціўшы ў канаву ногі, абутыя ў чаравікі з высокімі халяўкамі. Навуменка.
•••
Халяўкі смаліць — заляцацца да каго‑н. з жаночага полу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штодзе́нь, прысл.
Кожны дзень; з дня ў дзень. Штодзень смаліць пякучае сонца; душнае гарачае паветра, напоўненае пылам, сціскае грудзі. Дуброўскі. [Анэта] па-ранейшаму штодзень хадзіла на работу і ўкладвала ў яе ўсё сваё старанне і ўменне. Чарнышэвіч. Дождж, я верыў, дабрадзей, І чакаў яго штодзень. Калачынскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сму́ніць ‘пацерці звітую вяроўку, каб зрабіць яе больш мяккай’, ‘трапаць абутак, адзежу; зношваць збрую’ (Нік. Очерки), сьму́ніць ‘церці, выціраць’, сюды ж асму́ніць ‘абсмыгаць, абцерці, абтрапаць’ (Ласт.). Параўн. рус.-ц.-слав. присмѧнѫти ‘прывянуць’, присмѧдитисѧ ‘прыгараць’. Вытворнае ад прасл. дыял. *smǫditi ‘паліць, капціць, вэндзіць’, якое лічыцца фанетычным варыянтам *svǫditi ‘тс’, суадноснага з svęděti ‘быць высушаным, знаходзіцца ў гарачыні’, што ўзыходзіць да і.-е. *(s)u̯endh‑ ‘памяншацца, убываць, вянуць’. Змена sv > sm пад уплывам слоў тыпу смала, смага (гл.). Параўн. укр. дыял. сму́дитися ‘смажыцца, пражыцца’, польск. smądzić ‘вэндзіць’, swędzić ‘свярбець’, smędzić się ‘ледзве гарэць’, в.-луж. smudźić ‘смаліць’, н.-луж. smuźiś ‘абпальваць, смаліць’, чэш. smouditi ‘паліць, капціць’, славац. smudiť ‘чадзіць, капціць’, серб.-харв. сму́дити ‘смаліць; абпальваць’, славен. smoditi ‘паліць, прыпальваць’, балг. смъдя́ ‘свярбець’, макед. смади ‘абпальваць’, роднасныя ст.-англ. swindan ‘знікаць, прападаць’, ням. schwinden ‘тс’. Гл. Глухак, 567; SEK, 4, 330; Бярнар, Бълг. изсл., 265–266; Шустар-Шэўц, 1324; ЕСУМ, 5, 330–331. Параўн. смурыжыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Смыле́ць ‘балець, пячы, гарэць’ (ТСБМ, Ласт., Бяльк., Юрч. Сін.), ‘прыпальвацца’ (Нас., Касп.), ‘абсмальвацца (пра валасы, шэрсць)’ (Нас., Касп.; ашм., Стан.), сюды ж, відаць, смыле́ць ‘бегчы, ляцець’ (ТС), смыля́ць ‘кідаць, шпурляць; біць, лупцаваць’ (Юрч.), смыль ‘пах гарэлага’ (Нас.). Звязана чаргаваннем з смаліць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
смо́лка I ж. (действие) смо́лка; см. смалі́ць I
смо́лка II ж. (ароматическая смола) смо́лка;
паху́чая с. — души́стая смо́лка
смо́лка III ж., бот. дрёма
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
насмалі́ць 1, ‑смалю, ‑смоліш, ‑смоліць; зак., што і чаго.
Нацерці або пакрыць смалою. Насмаліць канат.
насмалі́ць 2, ‑смалю, ‑смаліш, ‑смаліць; зак.
1. чаго. Абпальваючы, ачысціць ад поўсці, шчаціння і пад. у вялікай колькасці.
2. Разм. Многа накурыць. [Жэня:] — Не паспелі адчыніць дзверы, як ужо насмалілі! Калі вы ўжо забароніце гэту курылку, Андрэй Іванавіч! Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абсмалі́ць 1, ‑смалю, ‑смаліш, ‑смаліць; зак., каго-што.
1. Абпальваючы на агні, пазбавіць шчаціння, поўсці і пад. Абсмаліць курыцу.
2. Абвугліць, абпячы паверхню ці канцы чаго‑н. [Сасна:] — Мяне ўсю пасекла асколкамі, абсмаліла агнём, але хлопчыка я зберагла. Карпюк.
абсмалі́ць 2, ‑смалю, ‑смоліш, ‑смоліць; зак., што.
Пакрыць смалою, прасмаліць. Абсмаліць лодку. Абсмаліць дно ў бочцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адсмалі́ць, ‑смалю, ‑смаліш, ‑смаліць; зак., каго-што.
Разм.
1. Сказаць, зрабіць што‑н. нечаканае, незвычайнае. [Сашка] выпіў яшчэ адну чарку і адсмаліў: — Практыкант! Ваша вока заўсёды збіраецца падміргнуць. Чаму гэта яно так? Чорны.
2. Моцна збіць, адлупцаваць. А не дагодзіш — бяда: зараз пацягнуць гайдукі на стайню і так адсмаляць раменнымі бічамі, што цэлы тыдзень будзе ані сесці, ані легчы. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)