◎ Ніква́ ’топкае балота, дрыгва’ (ТС). Вытворнае ад нікнуць ’гінуць, знікаць’ (гл.) паводле тыповай для назваў балот словаўтваральнай мадэлі, параўн. маква, багва і пад., сэнс — ’гіблае балота’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
старамо́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Зроблены па старой мадэлі, пашыты па старой модзе; які выйшаў з моды. Старамодны капялюш. Старамодная мэбля. □ З мэблі, што мне відна, — шафа, круглы стол пад квяцістым абрусам, на ім буйны старамодны будзільнік. Ракітны. Зазвінеў старамодны, з нікеляванымі каўпачкамі тэлефон, Глушко паспешліва зняў трубку. Навуменка.
2. Які не адпавядае сучаснасці, уласцівы мінулым часам. Старамоднае выхаванне. Старамодныя манеры. □ Лапшын славіўся на заводзе старамоднымі бакенбардамі. Асіпенка. // Які прытрымліваецца ўстарэлых поглядаў, прывычак. «Памдзей» аб’ездчык быў не шкодны: Так, чалавек ён старамодны І не такі, як Ворцюх, зыркі І меней здольны на прыдзіркі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Квашня́ ’залішне кіслае, кісляціна’ (Жыв. сл.), ’кадка з-пад кваса’ (Касп.). Слова ў другім значэнні (ёмістасць) утворана паводле рэгулярнай мадэлі з ‑ня‑суфіксацыяй (Сцяцко, Афікс. наз., 166).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Прабэ́ндзуваць, пробэпдзуватэ, пырыбэндзуватэ ’прайсці, мінуць (аб часе)’, ’правесці час’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Утварэнне на базе асновы цяп. часу польскага дзеяслова być — bądź‑ паводле мадэлі прабыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Атрупяне́ць ’вельмі спалохацца, страціць самавалоданне’ (Янк. Мат.). Утворана паводле мадэлі о‑ — ‑(ян)ець ці непасрэдна ад назоўніка труп, ці ад прыметніка трупяны ’такі, як труп’. Параўн. адубець, апруцянець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ва́ратак ’вар’ (Жд.), вара́так ’тс’ (Сцяшк. МГ). Рус. вароток, вареток, вараток, варяток ’кіпецень’ (Даль, 1, 166). Да варыць ’кіпяціць’ па мадэлі кіпяток (Фасмер, 1, 274, 276; Міклашыч, 381).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жаро́цце ’спёка’ (драг., Нар. словатв., 144). Параўн. укр. жарота ’тс’. Ад. жа́рыць 1 (гл.) з суфіксам ‑оцце па мадэлі, адзначанай у словах плюхоцце, гарацце́ (Сцяц., Афікс. наз., 89).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жывасо́л ’сок з салёнага мяса, сала’ (Шат.). Складанае слова паводле той самай мадэлі, што разнасол, дзе жывы‑ ў знач. ’што мае адносіны да жывёл’ (жывая прырода, жывы куток).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разбухіта́ць ’раскідаць, прывесці ў беспарадак’ (Сцяшк. Сл.). Ад бухаць (гл.), што ад гукпераймальнага выклічніка *bux! (ЭССЯ, 3, 79–81) па той жа словаўтваральнай мадэлі, што і хлюпата́ць, скрыгата́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Абайні́чы ’непаседлівае дзіця’ (Інстр. III). Магчыма, да бой (як рус. разбойничий). Што датычыць мадэлі словаўтварэння назоўнікаў, параўн. ляснічы, паляўнічы і г. д. Параўн. таксама рус. калін. бойный ’жывы, лоўкі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)