Verbum

◎ Перая́ра (перыяра) ’старая авечка’ (Рам. 5), пераярак пераярка ’жывёла мінулагодняга прыплоду (авечак, ваўкоў)’ (ТСБМ). Параўн. рус. переяр ’аднагадовы воўк’, переярка ’аднагадовая авечка, што аб’явілася першы раз’, переяровшпь ’перайсці, перажыць пару цечкі’. Да пера- і яр‑ (< прасл. Jan ’год’, ц.-слав. яра ’вясна’), яравы (гл.).

Рудзя́ны ’брудны’: рудзянец авечка — мыць трэба (Касп.), рудзя́ный ’брудны да чарнаты’ (мсцісл., Юрч. Сін.). Да руда ₃ (гл.).

Мацёха, мацю́ха, цёха‑мацёха, цю́ха‑мацю́ха ’недалёкі чалавек, які ні ў чым не разбіраецца’ (міёр., З нар. сл.). Уграфінізм. Параўн. рус. вяц., арэнб. мася, маська ’авечка’, ’падзыўное слова для авечак’, мася‑мася, мась‑мась ’тс’, якія з удм. mes ’ягнё’, комі mež ’авечка’ < новаперс. meš, авест. maēša (Фасмер, 2, 579). Аб суфіксе гл. Сцяцко, Афікс. наз., 121.

Малодушка, моло́душка ’авечка, якая ўпершыню акацілася’ (беласт., Сл. ПЗБ), драг. ’маладая курыца, якая пачынае несціся’ (Сл. ПЗБ), малодушкі ’падрослыя кураняты’ (лельч., ДАБМ, к. 296). Рус. наўг., цвяр., арханг. моло́душка, молоду́шка ’маладая курыца’, малодка ’маладая курыца’, ’маладая кабыла’, ’маладая авечка’, ’карова, якая ацялілася першы раз’, польск. młódka ’самка, якая яшчэ не раджала’, ’кабыла, якая ажарабілася першы раз’, ’маладая курапатка’. Да малодка (гл.).

Аўца́ ’авечка’ (Яруш., Сержп., Бяльк., Сцяшк.), гаўца (Сцяшк.), укр. вівця, рус. овца, польск. owca, славац. ovca, чэш. ovce, в.-луж. wowca, н.-луж. wejca, славен. óvca, серб.-харв. о́вца, макед. овца, балг. овца́. Прасл. ovьca з ovьkā ўтворана пры дапамозе памяншальнага канчатка ‑ikā ад пашыранай асновы на ‑i‑, параўн. ст.-інд. avikā́ і ávis, літ. avìs, лат. avs, грэч. ὄις, лац. ovis, ірл. ói, ст.-в.-ням. ou ’тс’, гл. Фасмер, 3, 116; Трубачоў, Происх., 69–70. Параўн. авечка.

Бірко́вы ’танкарунны (аб авечках)’ (Влад.). Бясспрэчна, звязана з укр. би́рка, би́рька ’авечка’ і выклічнікамі, якімі завуць або адганяюць авечак: укр. бир, бирь‑бирь, рус. бы́рка ’авечка; авечая шкура’, быр‑быр, бырь‑бырь (выклічнік). Слова гэта не зусім яснага паходжання, ёсць у многіх мовах. Параўн. рум. bircă, bîrcă, bercă і г. д. ’парода авечак’, bîrcă‑bîrcă (выклічнік), венг. birka ’авечка’, чэш. birka, burka, bira ’парода авечак’. Таксама выклічнік вядомы ў многіх мовах. Да этымалогіі і магчымай гісторыі слова гл. Махэк₂, 54 (у аснове ляжыць выклічнік); Рудніцкі, 124; Кніежа, 92; Тамаш, 117–118; MESz, 1, 304–305. Врабіе (RornSl., XIV, 136) непераканаўча бачыць крыніцу ўсх.-слав. выклічніка ў рум. bîr, bîrr (супраць гэтага геаграфія слова). Да праблематыкі пытання параўн. яшчэ Клепікава, Паст. терм., 54–59; Губшмід, Этимология, 1967, 245–246.