◎ Найдзён ’знайдыш, пазашлюбнае дзіця’, ’падкідыш’ (Нас., ТС), найдзёна ’тс’ (пра дзяўчынку) (Нас., ТС), а таксама найдзёнок, найдзённік. Пры наяўнасці субстантываванага прыметніка найдзёны і словазлучэння найдзёнэ дзіця ’пазашлюбнае дзіця’ (ТС) лёгка ўявіць працэс утварэння назоўнікаў шляхам семантычнага згортвання. У выніку аналагічных працэсаў узніклі рус. найден, найдёна ’тс’, чэш. дыял. naj deny ’тс’, славен. najdenec, najdenik ’тс’, балг. Найден (імя ўласнае), найдено дете ’знайдыш’, што магчыма, дае падставы для рэканструкцыі прасл. *псцдьnъ, субстантываванага прыметніка, адносна семантыкі якога можна выказаць наступныя меркаванні: хутчэй за ўсё першаснае значэнне было ’знойдзены’, што мела засцерагальную функцыю ў адносінах да дзіцяці. Машынскі піша пра падаванне імені ’знайдыша’ ў Балгарыі (уласныя імёны Найден, Найда), што мае на мэце абмануць злыя сілы, якія не спрыяюць патомству пэўнай сям’і (Kultura, II, 1, 277). Гл. най ці, найціся.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Малы́ш ’маленькі хлопчык, дзіця, малы ростам’ (ТСБМ), малы́шка ’малютка’ (Нас.). Укр. мали́шко ’тс’, рус. малы́ш, серб.-харв. мали̑ш, малиш ’тс’. Прасл. mališь ’малы чалавек’ (Слаўскі, SP, 1, 77).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Парадзі́ха ’жанчына, якая раджае або толькі што нарадзіла дзіця’, дыял. таксама параду́ха, паражані́ца, паражы́ля, паражы́лля. Дэрываты з рознымі суфіксамі ад парадзі́ць, паража́ць, прэфіксальных дзеясловаў ад радзі́ць, ража́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ня́ньчыцца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; незак., з кім-чым.
1. Даглядаць дзіця. — З намі жыла мая маці. Днём яна няньчылася з дзіцем. Васілевіч. Прыйдзе [муж] дахаты змардаваны, павячэрае і лажыцца спаць.. А [жонка] прадзе ды з дзяцьмі няньчыцца. Чарнышэвіч.
2. перан. Разм. Празмерна клапаціцца аб кім‑, чым‑н., аддаваць многа ўвагі каму‑, чаму‑н.; вазіцца. Дактары.. [чалавека] з рук не выпускалі. І прафесары і акадэмікі няньчыліся з ім. Паслядовіч. // Гуляць, забаўляцца. [Марына] няньчылася з.. [мопсам], нібы малое дзіця з лялькай, ад душы смяялася з яго забаўных выхадак і нават размаўляла з ім, як з чалавекам. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кво́лы, -ая, -ае.
1. Фізічна слабы, хваравіты.
Кволае дзіця.
Кволае здароўе.
2. Далікатны, маладзенькі, які слаба развіваецца (пра расліны, грыбы і пад.).
Кволыя парасткі.
Кволыя сыраежкі.
3. Невялікі па сіле, інтэнсіўнасці, напружанасці.
К. голас.
К. плач.
4. Недастаткова моцны; нетрывалы.
Кволае крэсла.
5. перан. Нязначны, малы.
Кволыя спадзяванні.
|| наз. кво́ласць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
умы́ць, -ы́ю, -ы́еш, -ы́е; -ы́ты; зак., каго-што.
Памыць (твар, рукі, шыю).
У. дзіця.
У. рукі (таксама перан.: ухіліўшыся, зняць з сябе адказнасць за што-н.). Ранак, умыты росамі (перан.).
|| незак. умыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| звар. умы́цца, -ы́юся, -ы́ешся, -ы́ецца; незак. умыва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. умыва́нне, -я, н.; прым. умыва́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пастры́гчы, -рыгу́, -рыжэ́ш, -рыжэ́; -рыжо́м, -рыжаце́, -рыгу́ць; -ры́г, -ла; -рыжы́; -ры́жаны; зак.
1. каго-што. Падраўняць, падрэзаць ці абрэзаць валасы, воўну (нажніцамі, машынкай).
П. дзіця.
П. авечку.
2. каго (што). Прыняць пострыг, стаць манахам (манашкай).
П. ў манахі.
|| незак. пастрыга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 2 знач.).
|| наз. пастрыжэ́нне, -я, н. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
раздзе́ць, -дзе́ну, -дзе́неш, -дзе́не; -дзе́нь; -дзе́ты; зак., каго-што.
Зняць з каго-н. адзенне.
Р. дзіця.
|| незак. раздзява́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і (радзей) -дзяю́, -дзяе́ш, -дзяе́; -дзяём, -дзеяце́, -дзяю́ць.
|| звар. раздзе́цца, -дзе́нуся, -дзе́нешся, -дзе́нецца; -дзе́нься; незак. раздзява́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца і (радзей) -дзяю́ся, -дзяе́шся, -дзяе́цца; -дзяёмся, -дзеяце́ся, -дзяю́цца.
|| наз. раздзява́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
калыха́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Песня, якую спяваюць, калышучы дзіця. Глухаватым, асіплым голасам ён запеў калыханку: — Люлі-люлі, люлі-люлі... Усе курачкі паснулі. Лынькоў. І маці так, застаўшыся з сынком, пакорміць і спявае калыханку. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неданасі́ць, ‑нашу, ‑носіш, ‑носіць; зак., каго-што.
1. Знесці што‑н. няпоўнасцю з аднаго месца ў другое. Неданасіць сена ў стог.
2. Не зусім, няпоўнасцю знасіць (адзенне, абутак і пад.). Неданасіць сукенку.
3. Нарадзіць раней нармальнага тэрміну. Неданасіць дзіця.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)