захаладзе́ць, ‑ее; зак.
Разм.
1. Стаць халодным; застыць. Ногі захаладзелі.
2. Адчуць холад ад уздзеяння якога‑н. моцнага пачуцця. Ілонка штурхнула дзверы. Яны рыпнулі моцна і дзіка, так, што ў яе ажно захаладзела ўсё ўнутры. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вырабля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; незак.
1. Незак. да вырабіць.
2. Разм. Рабіць што‑н. незвычайнае; вычвараць. [Міколка:] — Яны.. што вырабляюць — страх, часам чуць вокан не б’юць. Чорны.
•••
Вырабляць выкрутасы — ісці, хістаючыся з боку ў бок, заплятаючы нагамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
расшчамі́ць, ‑шчамлю, ‑шчэміш, ‑шчэміць; зак., што.
Расшчапіць, разняць што‑н. зашчэмленае. Ніякая сіла не здолела б расшчаміць .. пабялелыя пальцы [Азёрнага] — так яны ўпіліся ў палотнішча. Хомчанка. Цімох з Паўлікам падбеглі, расшчамілі каршуновы кіпцюры і вызвалілі чапляня. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
счыні́ць, счыню, счыніш, счыніць; зак., што.
1. Зачыніць (пра створкавыя прадметы). Счыніць вароты.
2. Спец. Сумясціць два прадметы, стаўшы такім чынам, каб яны аказаліся на адной лініі з вокам назіральніка і ўтварылі створ (у 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ядва́бны, ‑ая, ‑ае.
Уст. і паэт. Шаўковы. Астаўся ў памяці трошкі прыспушчаны з галавы чорны, шырокі, здаецца, аксамітны, а можа ядвабны шалік. «Маладосць». Заграбае пракосы дзяўчына... Сонца кос яе пасмы залоціць, Яны ззяюць красою ядвабнай. Гурло.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аўтарэ́ня ’імя каровы, што нарадзілася ў аўторак’ (КЭС, лаг.), аўтурэня ’тс’ (Рам.). Ад аўторак, табуістычная назва, параўн.: «Для таго, каб ведзьмы не адбіралі малако ў кароў, ім даюцца мянушкі… па днях тыдня, у якія яны ацяліліся…» (Рам., 8, 180). Адносна суфіксацыі ўласных імён на ‑еня (‑эня) гл. Бірыла, Бел. антр. назвы, 44–46, а таксама Лаўчутэ (Лекс. балтызмы, 20), якая лічыць суфіксацыю на ‑еня ў беларускай мове літоўскага паходжання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Наспі́чнік ’дэталь у коле воза (рэхва, якая набіваецца на калодку каля спіц)’ (ТС), наспішнікі мн. ’тс’ (Маслен.). Да спіца ’дэталь у коле’ (гл.); паколькі рэхва набівалася не на спіцы, а на калодку, у якую яны ўстаўляюцца, застаецца няяснай зыходная прыназоўнікавая канструкцыя, на базе якой мог утварыцца тэрмін, параўн., аднак, заспічнікі ’тс’ (Маслен.), дзе матывацыя больш празрыстая; субстытуцыя прыназоўніка — прыстаўкі магла адбыцца пад уплывам дзеяслова набіваць ’насаджваць’, хаця тэарэтычна яна здаецца натуральнай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
будзённы, ‑ая, ‑ае.
1. Не святочны, будны. Быў звычайны будзённы дзень, калі Паходны прынеслі з Лашыч паведамленне ад Ваўчка. Хадкевіч. // Прызначаны на штодзень. На сцяне вісела будзённая вопратка. Гартны. // Штодзённы, звычайны. Колькі радасці можна знайсці ў звычайным будзённым жыцці. Мурашка. А чым мяне сустрэне бераг новы — Будзённым тлумам, навізною спраў? Панчанка.
2. перан. Сумны, аднастайны. [Рыма:] — Ты таксама вершы пішаш? Люблю паэтаў, яны непасрэдныя, шчырыя, не такія, як усе, будзённыя. Сабаленка. Пытанняў.. нарадчыца чуе за дзяжурства дзесяткі, яны — самыя будзённыя, як і адказы на іх. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
надо́ўга, прысл.
На доўгі час, на вялікі адрэзак часу, на вялікі тэрмін. Надоўга асталася ў памяці гэтая язда, густыя лясныя пахі, спяванне птушак. Мурашка. Часта ішлі дажджы, але яны не ўсталёўваліся, неба не бывала хмурным надоўга. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пражэ́кт, ‑а, М ‑кце, м.
1. Уст. Праект, план. Тады свае пражэкты абвяшчаў я. Былі яны вельмі шырокія. Карпюк.
2. Іран. Нездзяйсняльны, надуманы праект. Крэйдзік не любіць нейкія там пражэкты, не любіць, калі чалавек вярзе лухту. Савіцкі.
[Фр. projet ад лац. projectum.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)