замо́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. замок, ‑ла; зак.
Разм.
1. Стаць мокрым, вільготным; намокнуць. Сена замокла. Запалкі замоклі.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Набрыняўшы ад вільгаці, перастаць цячы. Бочка замокла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рэ́яць 1 ’ліцца, цячы струменем (пра кроў)’ (Юрч., Юрч. Сін.), ’цячы, нястрымна ліцца’ (Сцяшк. МГ). Укр. ріять ’раіцца (пра пчол)’, рус. ре́ять ’цячы; ляцець; падаць’, серб., харв. рѐвати ’ліцца; раўці’. Прасл. *rějati, корань rěj‑, і.-е. база *(e)rei‑/*roi‑/*rī‑ са значэннямі ’цячы, струменіць; імкнуцца’ (Чарных, 2, 115). Чаргаваннем галосных звязана з рынуцца (гл.), рой (гл.) (Фасмер, 3, 480).
Рэ́яць 2 ’плаўна лятаць; лунаць’, ’развявацца (пра сцяг)’ (ТСБМ). Рус. ре́ять, балг. рея се ’тс’. Другаснае значэнне; развілася на базе ’цячы, струменіць; імкнуцца’. Гл. рэяць 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сцяка́ць, ‑ае; незак.
1. Незак. да сцячы.
2. Цячы, працякаць, спускаючыся адкуль‑н. Некаторы час маўчалі, слухаючы, як недзе непадалёк цурчаў, сцякаючы ў раку, ручай ды на другім беразе раз-поразу крычаў драч. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
протека́ть несов.
1. працяка́ць, цячы́;
2. перен. (проходить) прахо́дзіць, ісці́; (миновать) праміна́ць, міна́ць;
3. перен. (о болезни) прахо́дзіць; см. проте́чь.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Плы́нуць ’працякаць, цячы’, ’плысці’, ’праносіцца (аб слове)’ (Нас.; смарг., Сл. ПЗБ), Да прасл. *plynǫti < *pluti > плыць, плысці (гл.). Магчымы пазнейшы ўплыў польск. płynąć ’праплываць, цячы’, ’бегчы’, ’лунаць’, ’імчацца на хвалях’, ’разносіцца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Прыця́кнуць (прыткнуты) ’крыху падсохнуць’ (Клім.). Няясна. Магчыма, звязана з цячы (гл.), параўн. цекці ’цячы’ (ТС), з падаўжэннем галоснага ў корані пад націскам. Інакш і непераканаўча ЕСУМ, 4, 582 (вынік трансфармацыі протряхнути ’падсохнуць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Працёка, протёка ’праток’ (Клім.). Да працякаць < цячы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сачы́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., со́чыцца; незак.
1. Цячы, выцякаць па кроплі або тонкім струменем з чаго-н.; выдзяляцца.
Вада сочыцца з цэбра. 3 бярозы сачыўся сок.
2. Пранікаць, пападаць унутр (пра вадкасць).
У боты сочыцца вада.
3. перан. Пранікаць куды-н. праз што-н. (пра святло, гукі і пад.).
Праз шчыліны дзвярэй сачылася святло.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Тыку́я (тыэку́я) ‘струга, шырокі і глыбокі праток вады на балоце’ (івян., мсцісл., ЛА, 5). Няясна; магчыма, утворана як прасл. *češu‑ja ‘луска’ ад прасл. *tekti ‘цячы’, аднак фанетыка незразумелая. Параўн. укр. течея́ ‘плынь, паток, ручэй’ ад укр. дыял. течи́ ‘цячы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
каці́цца¹, качу́ся, ко́цішся, ко́ціцца; незак.
1. Рухацца, верцячыся ў адным напрамку, а таксама ехаць, пасоўвацца (пра сродкі перамяшчэння на колах).
З гары коціцца камень.
Калёсы каціліся па дарожцы.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Струменіцца, цячы (пра ваду, пот і пад.).
Коцяцца хвалі.
Пот градам каціўся па твары.
3. заг. каці́ся (каці́цеся). Ідзі (ідзіце) адсюль (разм.).
Каціцеся, пакуль цярпенне не лопнула!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)