пе́рсы, -аў, адз. перс, -а, м.
Ранейшая назва іранцаў; цяпер — назва нацыі фарсаў, якая складае каля паловы насельніцтва Ірана.
|| ж. персія́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак.
|| прым. персі́дскі, -ая, -ае.
Персідская мова.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перажыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. гл. перажыць.
2. за каго-што і без дап. Хвалявацца, нервавацца з прычыны чаго-н., быць у стане душэўнага неспакою ў
сувязі з чым-н.
Пасварылася з суседкай, а цяпер перажываю.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
заі́мка, -і, ДМ -мцы, мн. -і, -мак, ж.
У мінулым: зямельны ўчастак, заняты па праву першага валодання, звычайна ўдалечыні ад іншых ворных зямель; цяпер на Урале і ў Сібіры — назва некаторых невялікіх адцаленых пасяленняў (земляробчых, паляўнічых, рыбалавецкіх).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Тэ́раз ‘цяпер’ (Сл. ПЗБ), тэ́рас ‘тс’ (Сл. ПЗБ, шчуч., З нар. сл.), тэразне́йшы ‘цяперашні, сучасны’ (гродз., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), ст.-бел. тэразъ, тэразъ ‘зараз, цяпер’ (XVII ст.), теразнейший, терезнейший ‘цяперашні’ (ГСБМ). Са ст.-польск. teraz ‘толькі што’, tenraz ‘цяпер’ (XVI ст., ESSJ SG, 2, 654; Борысь, 630), сучаснага польск. teraz, terazniejszy з тым жа значэннем (Булыка, Лекс. запазыч., 157).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тапе́р ’цяпер’, тапе́ра ’тс’, тапе́ря ’тс’ (Сл. ПЗБ), тапе́рамо, тапэ́р ’тс’ (пруж., Сл. ПЗБ), тапе́рачка ’тс’ (Сцяшк. Сл.), тапе́рыка, тапе́рыцька, тапе́рыча, тапе́рычка, тапе́рычкі, тапе́рь, тапе́ря ’тс’ (Растарг.), топі́ро ’цяпер, зараз’ (драг., Нар. словатв.), топы́ро ’тс’ (кам., Сл. ПЗБ). Параўн. укр. дыял. топі́ро, тупі́р, топі́рики ’тс’, рус. дыял. топе́ре, топе́рво ’тс’, польск. dopiero ’толькі што’, макед. допрва ’толькі цяпер; надалей’, ст.-слав. топръво ’ўпершыню цяпер, зараз’. Прасл. *topьr̥vo < *to pьr̥vo ’гэта ўпершыню’ з *to (гл. тое) і *pьr̥vъ (гл. першы) (Фасмер, 4, 43–44; Слаўскі, 1, 156; Борысь, 119; ЕСУМ, 5, 600).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перакуры́ць, -уру́, -у́рыш, -у́рыць; -у́раны; зак.
1. што. Курачы, паспрабаваць (многа гатункаў тытуню).
П. нямала розных цыгарэт.
2. Многа накурыўшыся, прычыніць сабе шкоду.
Перакурыў, цяпер баліць галава.
3. Зрабіць кароткі перапынак для курэння (разм.).
|| незак. пераку́рваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спудлава́ць, -лу́ю, -лу́еш, -лу́е; -лу́й; зак.
1. Не трапіць у цэль (страляючы, кідаючы што-н. і пад.).
С. страляючы з лука.
2. перан. Схібіць, зрабіць няправільны крок у чым-н. (разм.).
Цяпер важна не с., а прыняць правільнае рашэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Тыпі́ро ‘зараз, цяпер’ (кам., Жыв. сл.). Мясцовы варыянт слова, фанетычна блізкі да паўд.-макед. типъ́ра, типу́ра ‘тс’ (< te‑pьrv‑ з дэйктычнай часціцы і прыметніка *pъrvь або *pъrvъ, гл. БЕР, 7, 955). Гл. тапер, тэпэр, цяпер.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заси́м нареч., уст., шутл. заты́м; (после этого) пасля́ гэ́тага; (потом) по́тым; (а теперь) а цяпе́р.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
за́раз, прысл.
1. Цяпер, у сучасны момант.
Я з. заняты.
2. У самым хуткім часе, неўзабаве.
З. я вам усё раскажу.
3. Толькі што, зусім нядаўна.
Расказаная з. гісторыя.
4. (звычайна з часціцай «жа»). Неадкладна, у гэты ж час.
Трэба з. жа ўсё праверыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)