вядо́ма
1. в знач. сказ. изве́стно; небезызве́стно;
гэ́та ўсім в. — э́то всем изве́стно;
як в. — как изве́стно;
даво́лі в., што... — небезызве́стно (доста́точно изве́стно), что...;
2. в знач. вводн. сл. изве́стно, коне́чно, поня́тно, безусло́вно;
я, в., аб усі́м напішу́ вам — я, поня́тно (коне́чно), обо всём напишу́ вам;
3. утвердительная частица коне́чно, я́сно;
ты напі́шаш мне? — В., напішу́ — ты напи́шешь мне? — Коне́чно (я́сно), напишу́;
◊ аднаму́ бо́гу (ала́ху, чо́рту і пад.) в. — одному́ бо́гу (алла́ху, чёрту и т.п.) изве́стно
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
жарт (род. жа́рту) м. шу́тка ж.; (остроумное выражение — ещё) остро́та ж.;
◊ без жа́ртаў — без шу́ток; кро́ме шу́ток;
дурны́я жа́рты — глу́пая шу́тка;
дрэ́нныя жа́рты — шу́тки пло́хи;
жа́рты жа́ртамі — шу́тки шу́тками;
гэ́та не жа́рты — э́то не шу́тки;
не на жа́рты — не на шу́тку;
жа́рты на бок — шу́тки в сто́рону, шу́тки прочь;
не да жа́ртаў — не до шу́ток;
малы́я (каро́ткія) жа́рты — э́то не шу́тка;
перавярну́ць на ж. — обрати́ть в шу́тку;
абысці́ся ~тамі — отде́латься шу́тками;
жа́рты стро́іць — (шу́тки) шути́ть; дурака́ валя́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сабе́ I мест., в дат., предл. п. себе́; см. сябе́;
◊ сам с. — про себя́;
сам с. галава́ — сам себе́ голова́;
сам с. гаспада́р — сам себе́ хозя́ин;
ні с. ні людзя́м — ни себе́ ни лю́дям;
рваць на сабе́ валасы́ — рвать на себе́ во́лосы
сабе́ II (без ударения) частица, разг. себе;
іду́ гэ́та я с. — иду́ э́то я себе;
што ён с. ду́мае? — что он себе ду́мает?;
◊ нішто́ с. — ничего́ себе;
так с. — так себе;
няха́й (хай) с. — пусть себе; пусть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сюды́-туды́ нареч.
1. кое́-куда́; туда́-сюда́;
трэ́ба схадзі́ць сюды́-туды́ — на́до сходи́ть ко́е-куда́ (туда́-сюда́);
2. взад-вперёд; туда́-сюда́;
ён прайшо́ўся сюды́-туды́ — он прошёлся взад-вперёд (туда́-сюда́);
3. разг. (в разные стороны) туда́-сюда́;
паглядзе́ць сюды́-туды́ — посмотре́ть туда́-сюда́;
4. в знач. сказ., разг. (ничего, сойдёт) туда́-сюда́; (терпимо, сносно — ещё) так-сяк; куда́ ни шло;
гэ́та яшчэ́ сюды́-туды́ — э́то ещё туда́-сюда́ (так-сяк, куда́ ни шло)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шту́ка ж.
1. в разн. знач. шту́ка;
ш. палатна́ — шту́ка полотна́;
не́калькі штук я́блыкаў — не́сколько штук я́блок;
адра́зу віда́ць, што ён за ш. — сра́зу ви́дно, что он за шту́ка;
2. шту́ка, проде́лка, прока́за; трюк м.;
◊ урэ́заць (устро́іць) ~ку — отколо́ть но́мер; отмочи́ть шту́ку;
у тым вось і ш. — в то́м-то и шту́ка;
стара́я ш. — ста́рая шту́ка;
гэ́та не ш. — э́то не мудрено́;
што за ш.! — э́кая не́видаль!;
вось дык ш.! — вот так но́мер!; вот так так!; вот э́то да!
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
внуша́ть несов.
1. (вызывать) выкліка́ць; (возбуждать) абуджа́ць; (вселять) усяля́ць, пасяля́ць, надава́ць; (навевать) навява́ць; (лечить внушением) унуша́ць;
э́то внуша́ет мне отвраще́ние гэ́та выкліка́е (абуджа́е) у мяне́ агі́ду;
его́ вид внуша́ет мне опасе́ние за его́ здоро́вье яго́ вы́гляд выкліка́е ў мяне́ (пасяля́е ў мяне́, навява́е мне) бо́язь за яго́ здаро́ўе;
внуша́ть страх выкліка́ць страх;
2. (поучать) навуча́ць; угаво́рваць; (подговаривать) намаўля́ць; (убеждать) перако́нваць;
всегда́ внуша́л ему́, что необходи́мо занима́ться заўсёды ўгаво́рваў (перако́нваў) яго́, што трэ́ба займа́цца;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
не́чегоII (незачем) нареч., разг. няма́ чаго́; не́чага; (не надо) не трэ́ба;
не́чего об э́том говори́ть няма́ чаго́ (не́чага, не трэ́ба) пра гэ́та гавары́ць;
э́тим не́чего шути́ть гэ́тым не трэ́ба (не́чага) жартава́ць;
да тут и ду́мать не́чего ды тут і ду́маць няма́ чаго́ (не́чага);
не́чего спеши́ть няма́ чаго́ (не́чага, не трэ́ба) спяша́цца;
◊
от не́чего де́лать ад няма́ чаго́ рабі́ць;
не́чего сказа́ть! што і каза́ць!, няма́ што і каза́ць!;
де́лать не́чего нічо́га не зро́біш.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Полк ’вайсковая адзінка’ (ТСБМ), ’род, племя’ (Бяльк.), ’вельмі многа’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Укр. полк, рус. полк, польск. pułk, ст.-польск. pełk (імя ўласнае Świętopełk), в.-луж. połk, чэш., славац. pluk, серб.-харв. пук ’народ, тлум’, балг. пълк, ст.-слав. плъкъ. Прасл. *pьlkь. Адзінай думкі наконт паходжання гэтага слова няма. Найбольш верагодным лічыцца праславянскае запазычанне гоцкага *fulk(s) ’вайсковы атрад’, параўн. ст.-в.-ням. folc (суч. Volk) — ’народ’, войска’, але гэта не бясспрэчна (Чарных, 2, 53). Векслер (Гіст., 125) тлумачыць адсутнасць пераходу л > ў аднаўленнем л пад уплывам рус. полк. Банькоўскі (2, 526) параўноўвае з лат. palks, літ. pulkas ’мноства, тлум, статак; войска’, pulkáuti ’збірацца ў статак (пра птушак)’, санскр. pr̥nakti ’злучаць’, што сумнеўна (гл. Фасмер, 3, 311). Гл. таксама пулк.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сасо́ннік ’сон-трава Anemone pulsatilla L.’ (Шат.), сасну́лькі ’сон’ (астрав., Сл. ПЗБ). Польск. sasanka, sesenki, чэш. sasanka, серб.-харв. sása ’тс’, балг. сасан ’Hepatica triloba’, сасанка ’тс’, дыял. таксама сасенка; сюды ж, магчыма, і рус. сазончики ’Anemone pulsatilla L.’ і самсонички ’Pulsatilla pratens Mill.’ Неяснае слова. Дурыданаў (Зб. Лер-Сплавінскаму, 81 і наст.) мяркуе, што славянскія словы — гэта запазычанне са ст.-грэч. σουσον ’лілея’, якое на славянскай глебе падверглася розным пераўтварэнням і ўплыву народнай этымалогіі, якая звязала назву гэтай расліны з сон (гл. сон-трава). Грэч. слова Дурыданаў звязвае з ст.-егіпец. s‑š‑n ’лотас’, копц. šošen ’лілея’, ст.-яўр. šošan, араб. susan ’лілея’, пярс. susän ’лілея, касач’, тат. susan ’касач’. Для беларускага слова магчыма польскае пасрэдніцтва. Гл. яшчэ Махэк₂, 537–538, выклад гіпотэзы Дурыданава.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сва́дзьба ‘вяселле’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, Сцяшк., Кольб.), ‘вясельная капэла’ (Сцяц.), сва́цьба ‘запрошаныя ўдзельнікі вяселля’ (ашм., Станк.), ст.-бел. свадба ‘вяселле’ (Альтбаўэр). Укр. сва́дьба, сва́йба, рус. сва́дьба, ст.-рус., рус.-ц.-слав. сватьба, польск. swadźba, н.-луж. swajźba, swaźba, чэш. svadba, дыял. svarba, славац. svadba, серб.-харв. сва̏дба, славен. svatba, балг. сва́тба, макед. свадба. Прасл. *svatьba, адкуль пасля падзення рэдукаваных і азванчэння t — сучасныя формы. Ад *svatati, *svatiti ‘сватаць’ < *svatъ ‘сват’ з суф. ‑ba; гл. Трубачоў, История терм., 142; Скок, 3, 361; БЕР, 6, 535; Махэк₂, 594; Сной₁, 621. У літаратурнай мове выцеснена словам вяселле, а свадзьба лічыцца русізмам; прынамсі так можна зразумець аўтараў Сл. ПЗБ (4, 380), аднак шырокая дыялектная распаўсюджанасць слова (гл. ДАБМ, к. 338) ставіць гэта пад сумненне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)