вядо́ма
1. в знач. сказ. изве́стно; небезызве́стно;
гэ́та ўсім в. — э́то всем изве́стно;
як в. — как изве́стно;
даво́лі в., што... — небезызве́стно (доста́точно изве́стно), что...;
2. в знач. вводн. сл. изве́стно, коне́чно, поня́тно, безусло́вно;
я, в., аб усі́м напішу́ вам — я, поня́тно (коне́чно), обо всём напишу́ вам;
3. утвердительная частица коне́чно, я́сно;
ты напі́шаш мне? — В., напішу́ — ты напи́шешь мне? — Коне́чно (я́сно), напишу́;
◊ аднаму́ бо́гу (ала́ху, чо́рту і пад.) в. — одному́ бо́гу (алла́ху, чёрту и т.п.) изве́стно
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
жарт (род. жа́рту) м. шу́тка ж.; (остроумное выражение — ещё) остро́та ж.;
◊ без жа́ртаў — без шу́ток; кро́ме шу́ток;
дурны́я жа́рты — глу́пая шу́тка;
дрэ́нныя жа́рты — шу́тки пло́хи;
жа́рты жа́ртамі — шу́тки шу́тками;
гэ́та не жа́рты — э́то не шу́тки;
не на жа́рты — не на шу́тку;
жа́рты на бок — шу́тки в сто́рону, шу́тки прочь;
не да жа́ртаў — не до шу́ток;
малы́я (каро́ткія) жа́рты — э́то не шу́тка;
перавярну́ць на ж. — обрати́ть в шу́тку;
абысці́ся ~тамі — отде́латься шу́тками;
жа́рты стро́іць — (шу́тки) шути́ть; дурака́ валя́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сабе́ I мест., в дат., предл. п. себе́; см. сябе́;
◊ сам с. — про себя́;
сам с. галава́ — сам себе́ голова́;
сам с. гаспада́р — сам себе́ хозя́ин;
ні с. ні людзя́м — ни себе́ ни лю́дям;
рваць на сабе́ валасы́ — рвать на себе́ во́лосы
сабе́ II (без ударения) частица, разг. себе;
іду́ гэ́та я с. — иду́ э́то я себе;
што ён с. ду́мае? — что он себе ду́мает?;
◊ нішто́ с. — ничего́ себе;
так с. — так себе;
няха́й (хай) с. — пусть себе; пусть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сюды́-туды́ нареч.
1. кое́-куда́; туда́-сюда́;
трэ́ба схадзі́ць сюды́-туды́ — на́до сходи́ть ко́е-куда́ (туда́-сюда́);
2. взад-вперёд; туда́-сюда́;
ён прайшо́ўся сюды́-туды́ — он прошёлся взад-вперёд (туда́-сюда́);
3. разг. (в разные стороны) туда́-сюда́;
паглядзе́ць сюды́-туды́ — посмотре́ть туда́-сюда́;
4. в знач. сказ., разг. (ничего, сойдёт) туда́-сюда́; (терпимо, сносно — ещё) так-сяк; куда́ ни шло;
гэ́та яшчэ́ сюды́-туды́ — э́то ещё туда́-сюда́ (так-сяк, куда́ ни шло)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шту́ка ж.
1. в разн. знач. шту́ка;
ш. палатна́ — шту́ка полотна́;
не́калькі штук я́блыкаў — не́сколько штук я́блок;
адра́зу віда́ць, што ён за ш. — сра́зу ви́дно, что он за шту́ка;
2. шту́ка, проде́лка, прока́за; трюк м.;
◊ урэ́заць (устро́іць) ~ку — отколо́ть но́мер; отмочи́ть шту́ку;
у тым вось і ш. — в то́м-то и шту́ка;
стара́я ш. — ста́рая шту́ка;
гэ́та не ш. — э́то не мудрено́;
што за ш.! — э́кая не́видаль!;
вось дык ш.! — вот так но́мер!; вот так так!; вот э́то да!
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
внуша́ть несов.
1. (вызывать) выкліка́ць; (возбуждать) абуджа́ць; (вселять) усяля́ць, пасяля́ць, надава́ць; (навевать) навява́ць; (лечить внушением) унуша́ць;
э́то внуша́ет мне отвраще́ние гэ́та выкліка́е (абуджа́е) у мяне́ агі́ду;
его́ вид внуша́ет мне опасе́ние за его́ здоро́вье яго́ вы́гляд выкліка́е ў мяне́ (пасяля́е ў мяне́, навява́е мне) бо́язь за яго́ здаро́ўе;
внуша́ть страх выкліка́ць страх;
2. (поучать) навуча́ць; угаво́рваць; (подговаривать) намаўля́ць; (убеждать) перако́нваць;
всегда́ внуша́л ему́, что необходи́мо занима́ться заўсёды ўгаво́рваў (перако́нваў) яго́, што трэ́ба займа́цца;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
не́чегоII (незачем) нареч., разг. няма́ чаго́; не́чага; (не надо) не трэ́ба;
не́чего об э́том говори́ть няма́ чаго́ (не́чага, не трэ́ба) пра гэ́та гавары́ць;
э́тим не́чего шути́ть гэ́тым не трэ́ба (не́чага) жартава́ць;
да тут и ду́мать не́чего ды тут і ду́маць няма́ чаго́ (не́чага);
не́чего спеши́ть няма́ чаго́ (не́чага, не трэ́ба) спяша́цца;
◊
от не́чего де́лать ад няма́ чаго́ рабі́ць;
не́чего сказа́ть! што і каза́ць!, няма́ што і каза́ць!;
де́лать не́чего нічо́га не зро́біш.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Адлё́т ’лоўкі, смелы’ (Бір. дыс., КТС), адлётны: отлетный (конь) ’выдатны, цудоўны’ (Нас.) поўнасцю ідэнтычныя з рус. залёт, залётный (у тым ліку залётные кони) (аб рускіх формах гл. Кошалёў, БЕ, 1964, 11, 76). Прыпадабненне да лёт, лётаць. Гэта відаць з параўнання польск. zaloty, zalotny ’заляцанні, залётнік’, семантычна тоесных zalety, zaletny. Брукнер (644) характарызуе першы тып форм як «памылковы». Чэш. zálety, славац. zálety ’заляцанні’ разам з іх польскімі адпаведнікамі ўзыходзяць да польск. zalecać się ’зарэкамендаваць сябе’, славац. zaliečat sa ’імкнуцца спадабацца’. Цікава супаставіць з гэтымі формамі больш далёкія па сэнсу бел. залеціць ’запэўніваць, пераконваць’ (гл.) і славен. zalecati ’ацэньваць, жадаць’ (Безлай, SR, 12, 225–226, Слаўскі, 4, 96). Усе гэтыя словы ўзводзяцца да прасл. lětь ’свабода, мажлівасць, магчымасць’, гл. лець ’можна’ і паралелі да яго (Мартынаў, SlW, 64).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Асігна́цыя. У Гарб. адзначана assignatio ў розных значэннях: ’распараджэнне, квітанцыя, прызначэнне’. Рус. ассигнация (у канцы XVII ст. з польскай — Вінаградаў, Очерки, 51; Шанскі, 1, А, 161), укр. асигнація, паводле Паўтарака, як і беларускае, з польскай, дзе з заходнееўрапейскіх (Бел. лекс., 153), польск. asygnacja мае крыніцай лац. assignatio. Слова asygnować сустракаецца ў польскай з XVI ст.; цалкам верагодна, што бел. асігнаваць сапраўды з полькай, калі гэта слова сустракалася ў старабеларускай, што, аднак, невядома. Асигнация ў стараўкраінскай вядома з канца XVIII ст. у кантэксце, які ўказвае на рускую крыніцу запазычання (рускія асігнацыі былі ў хаду з 1796 да 1843 г.). Да XVII ст. asygnacja не засведчана і ў польскіх слоўніках. Таму можна дапускаць, што асігнацыя запазычана з рускай мовы ў канцы XVIII — пачатку XIX ст.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бадзя́цца ’бадзяцца, цягацца, валачыцца; валяцца’ (Шат., Касп., Нас., Янк. Мат., Бір. Дзярж., Гарэц., Бяльк.), ’валяцца’ (Жд.: бадзялася скошаная трава). Слова няяснага паходжання. Параўн. рус. дыял. (зах.) бодя́ться ’тс’, польск. дыял. badziać się, bodziać się ’бадзяцца’ (Карловіч: z Litwy). Даль выказвае (з запытаннем) не вельмі пэўную думку аб паходжанні ад бода́ть ’калоць, біць рагамі’. Магчыма, што гэта дзеяслоў экспрэсіўнага паходжання. Не выключаецца, што ёсць сувязь з бадзя́ць ’неахайна адносіцца, насіць (адзенне, абутак); пэцкаць’ (гл.), укр. гуц. ба́дити (абба́дити) ’знайсці’ (*baditi < *ob‑vaditi да *vada ’перашкода’; першапачаткова ’знайсці, перамагаючы перашкоды’ → ’шукаць, хадзіць шукаючы’ → ’бадзяцца’). Параўн. і палес. бада́ццэ ’пераадольваць цяжкасці; перабівацца’ (Лысенка, ССП). Тады ў бадзя́цца — экспрэсіўная палатальнасць (замест бада́цца). Наўрад ці ёсць сувязь з польск. badać się ’дапытвацца, дашуквацца’. Сюды ж бадзя́га ’валацуга’ (Касп., Нас., Бяльк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)