Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жа́рыць 1 ’смажыць’ (Нас., Сцяшк. МГ), ’моцна прыпякаць’ (ТСБМ). Рус. жа́рить ’смажыць’, ’моцна прыпякаць’, укр. жа́рити ’тс’, польск. żarzyć ’распальваць’, чэш. žářiti ’спальваць’, славац. žiarit ’выпраменьваць цяпло, святло; пячы (на агні)’, балг. жа̀ря, макед. жа́ри, серб.-харв. жа́рити ’грэць (аб сонцы)’, ’жаліць (пра крапіву)’, балг. рэдк. ’пячы (смажыць) на агні’, славен. žaríti ’распальваць’, ’выпраменьваць’, ’пячы на вуголлях’. Ст.-рус. жарити ’смажыць’ (XVII ст.). Ц.-слав. жарити ’frigere’ (Міклашыч, Lex. palaeosl.) энантыясемія?. Дзеяслоў утвораны ў прасл. з суфіксам *‑i‑ti на базе кораня *žar‑ (гл. жар).
Жа́рыць 2 ’рабіць што-н. заўзята, з азартам’ (ТСБМ), ’моцна біць’ (Касп.), ’сцёбаць’, ’моцна ісці (пра дождж)’ (Сл. паўн.-зах.). Рус. жа́рить ’рабіць што-н. заўзята’, укр. жа́рити ’тс’. Развіццё значэння жа́рыць 1, верагодна, праз этап ’моцна прыпякаць’ шляхам абагульнення семы ’моцна’ з магчымай канкрэтызацыяй дзеяння ў гаворках.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ашара́шыць ’здзівіць; ударыць; перан. выпіць’ (Яўс.), рус. ошарашить ’моцна спалохаць; здзівіць; моцна з размаху ўдарыць’. Ад шарахаць, шарахнуць ’біць, цяць’, выкл. шарах!і, сюды, магчыма, і асіп. шарэш ’страх, дрыжыкі’ (Буз.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пло́тно нареч.
1. (сплошь, вплотную, без щелей) шчы́льна; мо́цна;
пло́тно закры́ть дверь шчы́льна зачыні́ць дзве́ры;
пло́тно прижа́ться мо́цна прыці́снуцца (прытулі́цца);
2. (крепко) мо́цна; (массивно) то́ўста, дзябёла, гру́ба, обл. га́матна; (густо) ча́ста; гу́ста; (твёрдо, туго) цвёрда; ту́га;
пло́тно уто́птанный снег шчы́льна (ту́га) утапта́ны снег;
пло́тно населённая страна́ гу́ста насе́леная краі́на; см. пло́тный 1, 2;
3. (сытно) сы́тна; (хорошо) до́бра;
пло́тно пое́сть сы́тна (до́бра) пад’е́сці; см. пло́тный 4;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бег, бе́гу, м.
1. Хуткае перамяшчэнне, пры якім моцна адштурхоўваюцца нагамі ад зямлі.
Б. на месцы.
Марафонскі б. (від спартыўнага спаборніцтва).
2. перан. Наогул імклівае перамяшчэнне чаго-н.
Б. часу.
|| прым. бегавы́, -а́я, -о́е.
Бегавая дарожка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сказі́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -зі́цца; зак.
1. Змяніцца, перайначыцца.
Інфармацыя пры перадачы па тэлебачанні сказілася.
2. Моцна змяніцца (пра твар, знешні выгляд).
Твар сказіўся ад болю.
|| незак. скажа́цца, -а́ецца.
|| наз. скажэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падлама́ць, -ламлю́, -ло́міш, -ло́міць; -ламі́; -лама́ны; зак.
1. што. Надламаць знізу.
П. ножку крэсла.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., каго-што. Пазбавіць сілы, волі.
Яе моцна падламала хвароба.
|| незак. падло́мліваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыпяча́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак., што (разм.).
1. Запячатаць чым-н.
П. сургучом.
2. Паставіць пячатку на чым-н.
П. дакумент.
3. перан. Моцна прыціснуць, прыбіць.
Моцны дождж прыпячатаў траву.
|| незак. прыпяча́тваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Абшчэ́пліваць ’абдымаць моцна’ (Нас. Доп.). Гл. абшчапіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)