Брыды́ ’канцы клёпак ля дна кадушкі і да т. п.’ (Касп.). Таго ж паходжання, што і брыд 2 ’рабро дошкі’ (гл.). Да слав. *bridъ (гл. бры́дкі) у яго першасным значэнні ’востры’. Параўн. яшчэ брыж 1, брыд 2, брэд. Брыды́ — семантычны архаізм, як і іншыя словы гэтага рада.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вясталка ’жрыца старажытнарымскай багіні Весты — захавальніцы дамашняга агню’ (БРС, КТС), укр., рус. весталка, польск. westalka і г. д. Запазычана з польск. ці з рус. мовы; у якой < з франц. vestale (Фасмер, 1, 304) або непасрэдна з лац. (у канцы XVIII ст.) паводле Шанскага, 1, В, 74.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Галкі́пер ’варатар’ (БРС). Рус. голки́пер, укр. голкі́пер. Бел. і ўкр. словы ўзяты з рус. мовы. У рус. мову гэта назва трапіла з англ. (англ. goalkeeper ’тс’: goal ’вароты; гол’, keep ’трымаць’, keeper ’стораж’) дзесьці ў канцы XIX — пачатку XX ст. Гл. Шанскі, 1, Г, 117–118.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ка́мбала ’марская рыба з сямейства Pleuronectidae’ (ТСБМ), чачэр., камбала́ ’блізарукі чалавек’ (Мат. Гом.). З рус. ка́мбала, якое запазычана з фін. kampala, kampela, kampelo ’тс’ у канцы XVII ст. (Фасмер, 2, 173). Параўн. таксама рус. курск., смал. ка́мбал ’аднавокі, касавокі чалавек’, пск., кубан. ка́мбала́ ’тс’, смал. ’блізарукі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кута́с ’пучок нітак, звязаных разам на адным канцы, які служыць для ўпрыгожвання’ (ТСБМ, Нас., Шат., Гарэц., Сл. паўн.-зах., ТС, Касп., Бяльк., Мядзв., Шпіл., Яруш., Сцяшк., Мат. АС, Грыг.). Укр. кутас, рус. кутас, польск. kutas ’тс’. Запазычана з тур. kutas ’аздабленне на галаве’ (Бернекер, 1, 653).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́зверць (розьверць) ’раструб’, ’архідэя’ (Байк. і Некр.). Фармальна да раз- і вярцець (гл.). Сема ’труба, што пашыраецца на канцы, альбо нешта, што пашыраецца да канца’ прысутнічае ў рус. вяц., маск. ро́зверть ’развілак дарог, ростані’, польск. rozwiertak, харв. razvr̀tač ’рассвідроўванне’. Архідэя названа паводле падабенства кветкі да раструба.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарпа́н ’дзікі конь, які вадзіўся ў Еўропе і быў вынішчаны ў канцы XIX ст.’ (ТСБМ). Праз рус. тарпа́н з кірг. тарпан ’дзікі конь; конь, які не церпіць на сабе вершніка’, роднаснага да казах. тарпан ’наравісты конь’, тарпы ’біць пярэднімі нагамі’ (Фасмер, 4, 24; ЕСУМ, 5, 524).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абсмалі́цца 1, ‑смалюся, ‑смалішся, ‑смаліцца; зак.
Абгарэць крыху, абпаліўшы верхні слой ці канцы чаго‑н. За гадзіны дзве дровы згарэлі, дуб знізу абсмаліўся, і агонь патух. Чорны. // перан. Разм. Загарэць. Абсмаліцца на сонцы.
абсмалі́цца 2, ‑смалюся, ‑смолішся, ‑смоліцца; зак.
Пакрыцца смалою. Курыла абвярцеўся пянькою, абсмаліўся смалою і пайшоў на тую гару. З нар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
будава́цца, ‑дуюся, ‑дуешся, ‑дуецца; незак.
1. Ставіць сабе дом або іншы будынак. [Пятрусь] два разы гарэў, два разы будаваўся... Цяпер вось дом, як шклянка, у два канцы. Брыль.
2. Узводзіцца, знаходзіцца ў стане будаўніцтва. Другі месяц на рацэ будуецца мост.
3. Узнікаць, складацца. Жывыя арганізмы будуюцца з рэчываў нежывой прыроды.
4. Зал. да будаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вяха́, ‑і; мн. вехі, вех; ж.
1. Шост, тычка, звычайна з пучком травы або галінак на канцы для абазначэння мяжы, напрамку, руху. Ставіць вехі. □ Міна Міхайлавіч.. паказаў рукою наперад.., дзе вехі на бярозавых жардзінах абазначалі рэчышча канала. Краўчанка.
2. перан. Асноўны, важны этап у развіцці чаго‑н. Асноўныя вехі творчасці пісьменніка. Гістарычных вехі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)