заступі́ць, -уплю́, -у́піш, -у́піць; зак.
1. каго-што. Замяніць, замясціць.
З. старога майстра ля станка.
2. на што і без дап. Замяніўшы каго-н., прыступіць да работы.
З. на дзяжурства.
З. на пост.
3. каго-што. Загарадзіць, засланіць сабой.
З. каго-н. сабой.
4. што каму. Загарадзіць, зрабіць перашкоду.
З. дарогу каму-н. (таксама перан.: перашкодзіць дзейнасці каго-н.).
5. што. Пераступіць.
Конь заступіў ляйчыну.
|| незак. заступа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паро́жак, ‑жка, м.
Памянш. да парог (у 1, 2 знач.). Марыя ступіла на парожак калідора і пачала абчышчаць мяцёлкай боты. Кулакоўскі. — Мы прывыклі, дружа, — мякка сказаў Турсевіч, — [адкарасквацца] агульнымі выразамі там, дзе наш розум не можа адолець, пераступіць нейкія парожні, якія адгароджваюць ад яго тое, чаго мы не ведаем. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паразумне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Стаць разумным, разумнейшым. Непрыкметна ў дзетдоме перамяніліся яны [хлопцы], інакшымі сталі. Выраслі, узмужнелі, паразумнелі. Нядзведскі. // Стаць больш разважлівым; абдумацца. [Зося:] — Ты зверам робішся! У цябе душа, як у гада. Я думала, што ты паразумнееш, што ты будзеш магчы пераступіць часамі і высокі цяжкі парог, калі трэба. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераступа́ць I несов.
1. переступа́ть, переша́гивать;
2. переступа́ть;
3. перен. переступа́ть; наруша́ть; преступа́ть;
1-3 см. пераступі́ць I;
4. (двигаться, ступая с ноги на ногу) переступа́ть;
ён ле́дзьве ~па́ў нага́мі — он е́ле переступа́л нога́ми
пераступа́ць II несов.
1. уступа́ть;
2. (делать уступку) уступа́ть;
3. (што) поступа́ться (чем);
1-3 см. пераступі́ць II
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Перасту́п 1 ’парог у хаце’ (віц., Нік. Очерки; Касп.). Ад пераступі́ць, да пера- і ступа́ць (гл.). Лексема супрацьпастаўлена слову парог (< *porgъ), гл.; апошняе ўжывалася для наймення падрубаў: у дзвярной сцяне падруба рабілася з тоўстага (да 50 см таўшчынёй) камля дрэва (параўн. лац. līmen ’парог’ — літ. liemuõ ’ствол дрэва’), каб засцерагчы хату ад пранікнення ў яе свойскіх птушак, земнаводных і інш. гнюсу, снегу, вільгаці, а з хаты — малых дзяцей (Махэк₂, 478). У гэтым выпадку пераступ — мяжа, што аддзяляе сваё ад чужога, добрае ад злога, параўн. польск. przestąpić próg ’выйсці на двор’ > ’выехаць з айчыны’, рус. преступник ’злачынца’. Сюды ж пераступіць ’схадзіць’ (добр., Мат. Гом.).
◎ Перасту́п 2, перасту́пнік ’пярэступ, Bryonia alba L.’ (віц., гродз., Кіс.), перастук ’расліна, падобная да хмелю, абвівае платы; у яе корань, як у бульбіны ці бручкі; яго даюць карове ’як спорацца” (каб давала больш малака)’ (ТС), укр. переступень, рус. переступень, uoRbZK. przestąp, чэш. мар. pristup ’тс’. Расліна з’яўляецца чарадзейнай, небяспечнай для розуму і душы. У яе корані знаходзіцца нячыстая сіла — так меркавалі, зыходзячы з формы яе кораня. На сёмы год з кораня выходзіць, выступае д’яблянё, пераходзіць на каго-небудзь (Махэк, Jména, 227). Да пера- і ступаць (гл.), параўн. перастойны (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хапі́ць, хаплю́, хо́піш, хо́піць; хо́плены; зак.
1. гл. хапа́ць.
2. што, чаго і без дап. Выпіць; хутка праглынуць што-н. (разм.).
Хапіў з дзежкі, што не бачыць сцежкі (прыказка).
3. перан., чаго. Перажыць, перанесці што-н. цяжкае, непрыемнае (разм.).
Х. гора.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), што. Зрабіць цвёрдым (пра дзеянне холаду; разм.).
Марозік хапіў зямлю.
5. Пераступіць межы ў разважаннях, выказваннях і пад. (разм.).
Во куды хапіў!
6. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), каго-што. Раптоўна і моцна забалець (разм.).
Жывот хапіў.
7. безас., чаго. Быць дастатковым.
Яды хапіла ўсім.
8. хо́піць, з інф. або без дап. Дастаткова, даволі (разм.).
Х. спаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уступи́ть сов.
1. (кого, что, кому, чему) уступі́ць;
уступи́ть ме́сто уступі́ць ме́сца;
уступи́ть па́льму пе́рвенства уступі́ць па́льму першынства́;
уступи́ть свои́ права́ уступі́ць свае́ правы́;
2. (поддаться) падда́цца (каму, чаму);
уступи́ть жела́нию падда́цца жада́нню;
3. (кому, чему, в чём) уступі́ць; саступі́ць; пераступі́ць; см. уступа́ть 3;
4. (продать) разг. прада́ць; (отдать дешевле) уступі́ць, саступі́ць, пераступі́ць;
уступи́ть това́р за полцены́ прада́ць тава́р за паўцаны́;
не уступи́ть ни копе́йки не ўступі́ць (не саступі́ць) ні капе́йкі;
◊
уступи́ть доро́гу уступі́ць (даць) даро́гу, саступі́ць з даро́гі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
паро́г, -а, М -ро́зе, мн. -і, -аў, м.
1. Бервяно або брус у ніжняй частцы дзвярнога праёма.
Пераступіць цераз п.
На п. не пускаць каго-н. (не пускаць каго-н. у дом). Не выходзіць за п. (не выходзіць з дому). Ад парога хату не мятуць (прыказка).
2. перан., чаго. Пярэдадзень, мяжа чаго-н. (кніжн.).
На парозе гібелі.
3. Камяністы папярочны выступ на дне ракі, які паскарае цячэнне і абцяжарвае суднаходства.
Пеняцца хвалі на парогах.
4. Найменшая магчымая велічыня, ступень праяўлення чаго-н. (спец.).
П. адчуванняў.
П. чутнасці.
◊
З парога (адхіліць, не прыняць і пад.; разм., неадабр.) — адразу, не ўваходзячы ў сутнасць справы.
|| памянш. паро́жак, -жка, мн. -жкі, -жкаў, м. (да 1 і 3 знач.).
|| прым. паро́гавы, -ая, -ае (да 4 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мяжа́ ж.
1. (между земельными участками) межа́;
2. (между государствами) грани́ца, рубе́ж м.;
3. тех. преде́л м.;
м. пру́гкасці — преде́л упру́гости;
м. трыва́ласці — преде́л про́чности;
4. перен. черта́; грань; ра́мки только мн., грани́цы только мн.;
пераступі́ць мяжу́ — переступи́ть черту́; вы́йти за ра́мки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
го́нар, ‑у, м.
1. Грамадская або маральная годнасць, тое, што выклікае ўсеагульную павагу. Выдатная праца — справа гонару кожнага грамадзяніна. □ Пераступіць граніцу са сцягам вызвалення ў руках, ці ж гэта не радасць, не гонар? Пальчэўскі. Але нідзе, Нідзе, мой дружа верны, Не спляміў я Наш гонар баявы. Кірэенка.
2. Павага, слава. Гонар пераможцам. □ — Як відаць, вы [Максім] багаты чалавек, — адказала гаспадыня, — такая акуратнасць робіць вам гонар. Машара.
3. Перавялічанае ўяўленне пра сваю годнасць; фанабэрыстасць, пыха. «О, чортаў шляхціц! — падумаў Якаў. — Столькі ў цябе гонару, што невядома, з якога боку прыступіцца...». Чарнышэвіч.
•••
Дошка гонару гл. дошка.
Збіць гонар гл. збіць.
Мець гонар гл. мець.
Робіць гонар гл. рабіць.
У гонар каго (высок.) — у знак павагі да каго‑н., ушанавання памяці аб кім‑н.
[Ад лац. honor.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)