ду́жка ж.
1. уменьш. ду́жка;
2. грам., мат., тех. ско́бка;
○ квадра́тныя ду́жкі — квадра́тные ско́бки;
кру́глыя ду́жкі — кру́глые ско́бки;
фігу́рныя ду́жкі — фигу́рные ско́бки;
◊ раскры́ць ду́жкі — раскры́ть ско́бки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
круглі́ць, круглю, кругліш, кругліць; незак., што.
Разм. Рабіць што‑н. круглым, надаваць акруглую форму. На ёй белы шарсцяны світэр, які вельмі ж да твару, бо яшчэ болей кругліць і без таго круглыя плечы. Сачанка. Я назіраў за тым.., як ён [меднік] на кавадлах .. кругліў пасудзіну. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́тыркнуцца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; зак.
Разм.
1. Высунуцца, паказацца адкуль‑н. знутры. Вытыркнуцца з акопа. □ З-пад машыны вытыркнулася казала стрыжаная галава і гукнула: — Паветра! Лужанін.
2. Утварыць выступ; выдацца; выразна абазначыцца. Вочы ў старога сталі вялікія, круглыя, клінок барады вытыркнуўся наперад, рот раскрыўся. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жмур ’бурбалка’ (КСТ). Укр. жму́ри мн. л. ’зыб, бурбалкі’. Даль фіксуе жмуркі ’вочы’, паколькі вочы могуць вызначацца рознымі назвамі круглых выпуклых прадметаў (вульг. шары, банькі; глаза < круглыя каменьчыкі), магчыма, і тут зварот: жмуры ’вочы’ (якія жмурацца) > ’бурбалкі’. Іншы ход: жмурыць > ’моршчыць’ — ’зыб’. Абодва тлумачэнні патрабуюць выяснення прамежкавых ступеней.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Панца́к ’круглыя ячныя крупы; суп з такіх круп’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сцяшк.), панса́к (Др.-Падб., Сержп. Грам., Сцяшк., З нар. сл.), панца́к, панса́к, пэнца́к (Сл. ПЗБ) ’тс’, па́нцыр ’жалобная каша’ (Сцяшк. Сл.). Запазычанне з польск. (Шат., 200) дыял. pęcak (агульна-польск. pęczak), якое ад pęcznieć ’набракаць, напухаць’ (гл. Брукнер, 408).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сцячы́ся, сцячэцца; сцякуцца; пр. сцёкся, сцяклася, ‑лося; зак.
1. Злучыцца (пра патокі, вадкасць). Да ног Галіны пасунуўся чамаданчык. На ім кроплі вады: сцякліся адна да адной, спорныя цяпер, круглыя, што гарох. Пташнікаў.
2. перан. Разм. Сысціся, з’ехацца ў адно месца (пра людзей). На плошчу сцяклося многа людзей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штанда́ры, ‑аў; адз. штандара, ‑ы, ж.
Разм. Вялікія, звычайна дубовыя, укапаныя ў зямлю калоды, на якія кладуцца падрубы якога‑н. драўлянага збудавання. Зруб быў яшчэ толькі пачаты — усяго тры вянцы, пакладзеныя на круглыя, тоўстыя дубовыя штандары. Сачанка. [Астаповіч] апынуўся паміж штандараў, на якіх трымаўся ўвесь млынавы будынак. Чорны.
[Ням. Ständer — стойка.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разрэ́джаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад разрэдзіць.
2. у знач. прым. Не вельмі часты, не густы. Разрэджаныя пасевы.
3. у знач. прым. Не вельмі шчыльны, не насычаны. Разрэджаны газ. Разрэджанае паветра. // Разбаўлены, размешаны вадой. На плюшнік, на круглыя лісты лотаці пырскаюць разрэджаны торф і жоўтая ржа. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
параві́к, ‑а, м.
1. Паравы кацёл, паравы рухавік. У млыне паравік пыхкае круглыя суткі. Шахавец.
2. Разм. уст. Паравоз або поезд з паравозам. Надвечар два паравікі былі гатовы да адыходу са станцыі. Чорны. На «паравіку», як усе тут звалі гарадскі поезд, шмат ужо набралася пасажыраў. Гурскі.
3. Разм. Паравы млын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Булдоўка ’расліна Nuphar luteum Sm., гарлачык жоўты’ (Інстр. II, Кіс., там і крыніцы). Паколькі расліна мае «пузатыя» кветкі, то яна часта носіць назвы тыпу ба́нька (< ба́нька ’пузатая пасудзіна’), глечыкі, кушынкі, жбанкі (гл. пад банька і іншыя падобныя назвы). У дадзеным выпадку выступае аснова булд-, якой часта называюць пузатыя, круглыя, выпуклыя прадметы (гл. булд-, булдава́, булды́га, булды́р, бульды́р). Параўн. яшчэ назвы кветак тыпу булдоўнік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)