Сумі́цца ’ўсумніцца’ (Нас.), незак. тр. сумля́цца (там жа), сумі́цца ’звар’яцець’ (Касп.). Параўн. макед. суми ’адчуваць’. Відаць, непасрэднае ўтварэнне са спалучэння *sъ umъ, параўн. рус. сойти с ума ’з’ехаць з глузду’ (гл. з, ум) або вынік “аднаўлення” формы зак. тр. ад сумля́цца (гл. сумленне).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
глузд (род. глу́зду) м., чаще мн. прост. ум, рассу́док; мозг;
◊ з’е́хаць з ~ду — рехну́ться, спя́тить;
глузды́ адбі́ць — мозги́ отби́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
скаўзну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
Абл. Саслізнуць, з’ехаць. Мокрае, ліпкае жэрдзе, краніся яго — скаўзнецца рука. Пташнікаў. Нарэшце, яна, мусіць, не вытрымала, скаўзнулася з лаўкі, адвярнула мокрую хусцінку, і вочы яе загарэліся. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
свихну́ться разг.
1. (сойти с ума) з’е́хаць з глу́зду; звар’яце́ць;
2. (сбиться с правильного пути) звіхну́цца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
угоре́тьI сов.
1. (отравиться угаром) уча́дзець;
2. перен. (сойти с ума) прост. ашале́ць, звар’яце́ць; з глу́зду з’е́хаць, здурне́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
з’езд, ‑а і ‑у, М ‑дзе, м.
1. ‑у. Дзеянне паводле дзеясл. з’язджацца — з’ехацца (у 2 знач.). Пачаўся з’езд гасцей.
2. ‑а. Сход прадстаўнікоў якіх‑н. вялікіх арганізацый, катэгорый насельніцтва і пад., які мае грамадска-палітычны або навуковы характар. З’езд КПСС. З’езд настаўнікаў. З’езд калгаснікаў. З’езд славістаў.
3. ‑у. Дзеянне паводле дзеясл. з’язджаць — з’ехаць (у 1, 2 знач.). З’езд з гары на санках. Пры з’ездзе з дарогі воз абярнуўся.
4. ‑а. Месца, па якім спускаюцца, з’язджаюць уніз: спуск. Відаць было, як яны [немцы] спускаліся па дарожным з’ездзе ўніз, хаваючыся за гліністымі буграмі. Лынькоў. Перш чым трапіць.. да мосціка, трэба з’ехаць пракапаным з’ездам, дзе калёсы і чалавек хаваюцца з галавою. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паз’язджа́ць, 1 і 2 ас. адз. не ўжыв., -а́е; -а́ем, -а́еце, -а́юць; зак.
1. З’ехаць, спусціцца адкуль-н. — пра ўсіх, многіх або ўсё, многае.
Лыжнікі паз’язджалі з гары.
2. Едучы, павярнуць куды-н. — пра ўсіх, многіх або ўсё, многае.
Машыны паз’язджалі ўбок.
3. Выехаць адкуль-н. — пра ўсіх, многіх.
Моладзь паз’язджала з вёскі ў горад.
4. (1 і 2 ас. мн. не ўжыв.), перан. Ссунуцца, збіцца — пра ўсё, многае.
Панчохі паз’язджалі з ног.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аб’е́хаць, -е́ду, -е́дзеш, -е́дзе; -е́дзь; зак., каго-што.
1. Праехаць вакол каго-, чаго-н.
А. балота.
2. Праехаць збоку, абмінуць каго-, што-н.
А. горад.
А. людзей на дарозе.
3. Ездзячы, пабываць у многіх месцах.
А. паўсвету.
4. Апусціцца, з’ехаць уніз.
Аб’ехала павозка.
5. перан. Схуднець.
Нешта ж ты зусім аб’ехаў.
|| незак. аб’язджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—4 знач.).
|| наз. аб’е́зд, -у, М -дзе, м. (да 1—3 знач.).
Ехаць у а.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ссу́нуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -нься; зак.
1. Зрушыцца з месца, спусціцца куды-н.
С. з печы.
Мех ссунуўся з воза.
2. Сунучыся, зваліцца адкуль-н.
Снег ссунуўся са страхі.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Рухаючыся, наблізіцца; насупіцца, нахмурыцца (пра бровы).
Дзеці ссунуліся цясней адзін да другога.
У дырэктара раптам ссунуліся бровы.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Расслабіўшыся, спаўзці, з’ехаць уніз, набок.
Шапка ссунулася на патыліцу.
|| незак. ссо́ўвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. ссо́ўванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
садра́цца, здзярацца; зак.
Разм.
1. Злупіцца, зняцца (пра кару, скуру і пад.). З павязкамі на пальцах садралася і скура. Паўлаў. // Адклеіцца і адваліцца ад якой‑н. паверхні. Афіша садралася.
2. Ад доўгага карыстання стаць непрыгодным (пра венік, мятлу і пад.). Венік зусім садраўся.
3. З’ехаць, зваліцца з насадкі. Мятла садралася з кійка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)