Кулі́са 1 ’плоскія часткі тэатральнай дэкарацыі, размешчаныя па баках сцэны адна за другой’ (ТСБМ). Запазычанне з франц. coulisse ’тс’ праз рус. кулиса ’тс’.

Кулі́са 2 ’бор, парослы мохам і папараццю’ (Сцяшк. Сл.), ’прасека ў лесе’ (Бяльк., Яшк.), ’заезджаная паласа як сродак захавання глебы’, ’паласа лесу паміж дзялянкамі’ (ТСБМ). Магчыма, недакладна вызначана першае значэнне: «Сʼонʼна ў кулисʼе, мабыцʼ, шмат грыбоў нарасло, дажджы прайшлʼи». Ілюстрацыя можа адпавядаць другому значэнню. Да куліса 1?

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Су́дна ’плавальны сродак’, ’вядро’ (ТСБМ), судно́ ’пасудзіна’ (Нас., Сл. ПЗБ, Ян., Мат. Гом., Касп., Бяльк.), ’карабель’ (Сл. ПЗБ), ’вымя ў каровы’ (віц., Жыв. св.), ст.-бел. судно ’лодка, карабель’ (XV ст., КГС). Рус. су́дно ’судна; пасудзіна’, смал. ’вымя ў каровы’, ст.-рус. судьно ’судна; лодка’. Дэрыват з суф. ‑н‑ ад суд (гл. суды). Фасмер (3, 796) слова ў значэнні ’судна, лодка’ параўноўвае з франц. vaisseau ’карабель’ ад лац. vasscellum ’маленькая пасудзіна’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

збро́я, -і, ж.

Усякі сродак, прыстасаванне, тэхнічна прыгоднае для нападу ці абароны, а таксама сукупнасць такіх сродкаў.

Агнястрэльная з.

Халодная з. (шабля, кінжал, нож і пад.). Стралковая з. (ружжо, рэвальвер і пад.). Артылерыйская з. (гармата, гаўбіца і пад.). Ядзерная з.

Абараняцца са зброяй у руках.

Ідэйная з. (перан.). Скласці зброю (перан.: здацца; высок.). Узняць зброю (пачаць вайну або паўстаць са зброяй у руках; высок.). Бразгаць зброяй (пагражаць вайной; кніжн.).

|| прым. збро́евы, -ая, -ае і збро́йны, -ая, -ае.

Зброевая (збройная) майстэрня.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вы́хаваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.

1. каго (што). Вырасціць, даўшы адукацыю, навучыўшы паводзіць сябе.

В. дзяцей.

В. кадры інтэлігенцыі.

2. каго (што). Шляхам сістэматычнага ўздзеяння, уплыву сфарміраваць чый-н. характар.

В. мужнага барацьбіта.

3. што ў кім. Прывіць што-н. каму-н., усяліць што-н. у каго-н.

В. у дзецях любоў да радзімы.

|| незак. выхо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. выхава́нне, -я, н.

В. дзяцей.

В. волі.

Узяць на в.; прым. выхава́ўчы, -ая, -ае. Выхаваўчая работа.

В. працэс.

В. сродак.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Перахо́д 1 ’эпідэмія якой-небудзь няцяжкай хваробы’ (стаўб., З нар. сл.), піряхо́д ’пераход часу пасля прымятага’ (Юрч. СНЛ), сюды ж перэхо́дзіць ’перахадзіць за тэрмін (аб карове)’, ’пераходзіць з аднаго месца на другое, у другі стан’ (ТС), пераходка ’брод’ (добр., Мат. Гом.). Да пера- і хадзі́ць, ісці (гл.).

Пераход 2 ’параход’ (Некр., ТС). Пад уплывам народнай этымалогіі з параход (гл.) — пры ад’ідэацыі лексемы пераход — як ’сродак, пры дапамозе якога можна пераправіцца з аднаго месца ў іншае’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Серпарэ́знік ‘крываўнік звычайны, Achillea millefolium L.’ (гом., Кіс.; Бейл., Мат. Гом., Ян.; паст., лоеў., Сл. ПЗБ, ТС), ‘трыпутнік ланцэталістны, Plantago lanceolata L.’ (Бейл.), серпарэ́з ‘тс’ (Бейл.; барыс., брасл., Сл. ПЗБ), ‘крываўнік’ (ЛА, 1; Мат. Гом., ТС). Укр. серпорі́з ‘крываўнік звычайны’, рус. серпоре́знік ‘тс’. Ад серп і рэзаць, як сродак, які спыняе кроў пры парэзах (сярпом), параўн. “… як парэжам палец жнучы, дык добра прыкладаць серпарэзнік” (Сл. ПЗБ). Да семантыкі параўн. і крываўнік (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

спосаб, сродак, прыём, правіла, дарога, шлях, мера, метад, манера, сістэма; ход, ключ, адмычка, стыль, форма, манеўр (перан.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

байко́т, ‑у, М ‑коце, м.

Спосаб палітычнай і эканамічнай барацьбы, калі цалкам або часткова спыняюцца адносіны з якой‑н. асобай, арганізацыяй ці дзяржавай. Байкот, гэта — не лінія тактыкі, а асобы сродак барацьбы, прыгодны пры асобых умовах. Ленін. // Разм. Спыненне адносін з кім‑н. у знак незадавальнення чыімі‑н. паводзінамі. [Іваненка:] — Ты ведаеш, Рыгор Паўлавіч, што койдзіцкія дзяўчаты абвясцілі байкот трактарыстам? Хадкевіч.

[Ад уласн. імя.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ра́да ’парада, павучанне’, ’сход’ (ТСБМ), ’парада, сродак’ (Нас.), ’парада, дапамога, работа’ (Ян., Бяльк.), ’парада’ (астрав., шальч., віл., маст., мядз., шчуч., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’спосаб, змова’ (Юрч.), ’нарада родных і сваякоў’ (ТС), ’сродак, выхад’, ’рада’ (Гарэц.), даць ра́ды ’справіцца з чым-, кім-небудзь’ (Калюга), ст.-бел. рада ’парада’, радити, радить, укр. ра́да, рус. дыял. ра́да, польск. rada ’рада, парада’. Лічыцца, што ўсходнеславянскія мовы запазычылі гэтую лексему праз польскую з с.-в.-ням. rât ’рада’, параўн. ням. Rath, rathem ’радзіць’, інд. rādh‑noti ’набываць; атрымліваць карысць’, авест. rāda‑ ’дабівацца чаго-небудзь, мець клопат’ (Фасмер, 3, 429; Брукнер, 452). Бязлай (3, 143) выказвае сумненне ў запазычаным характары слова, рэканструюе прасл. *radъ, што да і.-е. *rōdh‑, параўн. ст.-інд. rādha‑ ’блаславенне, поспех, шчодрасць’. Сюды ж адносяцца серб. ра́дити, харв. ràditi ’рабіць’, гл. рад 2. Дапускаючы такую магчымасць, нельга выключыць змяшэнне са старым запазычаннем праз польскую з нямецкай (Нававейскі, Zapożyczenia, 10) ра́да ’савет, рада (як орган)’ (Гарэц.), параўн. ст.-бел. рада ’орган пры магістраце, які выконваў функцыі гарадской улады і суда па маёмасных і грамадзянскіх справах’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ню́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; незак.

1. каго-што. Удыхаць праз нос які-н. пах.

Н. паветра.

2. што. Удыхаць у нос (лекавы, наркатычны і пад. сродак).

Н. нашатыр.

3. перан. Выведваць, высочваць (разм.).

◊

І не нюхаў чаго (разм., неадабр.) — не зведаў чаго-н., не ведае чаго-н.

Не нюхаць пораху — не быць на вайне, не ваяваць.

|| зак. паню́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 1 знач.).

|| аднакр. нюхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.

|| наз. ню́ханне, -я, н.; прым. ню́хальны, -ая, -ае.

Н. тытунь.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)