Пустабрэ́х ’балбатун, пляткар’ (ТСБМ; шчуч., Нар. лекс.; карм., Мат. Гом.), пустабро́х ’сабака, што без патрэбы брэша; пляткар, абманшчык’ (Варл.), рус. пустобре́х ’балбатун, пляткар’. Да пусты (у значэнні ’непатрэбны, бессэнсоўны’) і брахаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Махна́шка, махну́ша, махнушка ’галавешка’ (Жд. 1; навагр., карэліц., З нар. сл.), смал. мохнышка. Да махна́ты (гл.). Параўн. аналагічна ўтвораныя рус. арх. мохнушка, мохнуша ’касмыль, пасма, жмут’, ’рукавіца з касматай скуры’, пск. ’кудлаты сабака’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адвяза́цца, -вяжу́ся, -вя́жашся, -вя́жацца; -вяжы́ся; зак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Развязацца, вызваліцца ад прывязі.
Сабака адвязаўся.
Вяроўка адвязалася.
2. перан., ад каго. Перастаць дакучаць каму-н. (разм.).
Адвяжыся ты ад мяне.
3. перан., ад каго-чаго. Пазбавіцца ад каго-, чаго-н. непажаданага, непрыемнага або дакучлівага (разм.).
Хацелася хутчэй а. ад такога чалавека.
|| незак. адвя́звацца, -аецца (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ваўкава́ты, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Падобны па свайму выгляду на воўка. Ваўкаваты сабака кідаецца на Гудзілку і хапае яго за каўнер. Колас.
2. Нелюдзімы, хмуры, суровы. Калі Андрэй Піліпавіч быў гаваркі, гасцінны, дык яго жонка нейкая ваўкаватая. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераду́жаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Разм.
1. Узяць верх, перамагчы. Але Тодар з гэтым ніяк не мог пагадзіцца. Яму ўсе яшчэ думалася, што сабака ачуняе, перадужае сваю хваробу. Ляўданскі.
2. Падужаць усіх, многіх або ўсё, многае.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цэ́рбер, ‑а, м.
Уст.
1. У старажытнагрэчаскай міфалогіі — люты трохгаловы сабака са змяіным хвастом, які ахоўваў уваход у падземнае царства.
2. перан. Злосны, люты вартавы. — То павольна! — крыкнуў Нявіднаму чорны астрожны цэрбер і штурхануў яго ў плечы. Колас.
[Ад лац. Cerberus з грэч. Kérberos.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Саба́кі ’гульня’ (Бяльк.). Рус. паўн. соба́ка ’палка, якой ганяюць сучку, шар у гульні’, укр. соба́ка ’назва некаторых з гуляючых у гульню пыж’. Да сабака 1, 2, але семантычная матывацыя няясная, паколькі апісанне гульні адсутнічае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тры́к(а) ‘драўляная лаўка’: бацько зробіў трыка (пруж., Сл. Брэс.), відаць, трык м. р. Няясна. Магчыма, ад трык ‘баран’ (гл.). Падобны перанос назіраецца ў каза́ ‘назва падставак, зэдлікаў’, смал. козю́лечка ‘зэдлік’, кабы́ла, саба́ка ‘тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ище́йка ж.
1. (о собаке) саба́ка-сы́шчык, род. саба́кі-сы́шчыка м.;
2. перен. (сыщик) шпік, род. шпіка́ м., шпег, род. шпе́га м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
соба́ка ж. 1. прям., перен. саба́ка, -кі м.;
поро́дистая соба́ка паро́дзісты саба́ка;
охо́тничья соба́ка паляўні́чы саба́ка; 2. (спец. символ) сліма́к, -ка́ м.;
◊
вот где соба́ка зары́та вось дзе саба́ка закапа́ны;
с соба́ками не сы́щешь з саба́кам не зно́йдзеш;
и соба́ками не загна́ть і саба́камі не заго́ніш;
соба́ку съесть (на чём-л.) саба́ку з’е́сці (на чым-небудзь);
соба́к ве́шать (на кого-л.) саба́к ве́шаць (на каго-небудзь);
соба́к гоня́ть саба́к ганя́ць;
как ко́шка с соба́кой як кот з саба́кам;
соба́ке — соба́чья смерть погов. саба́ку — саба́чая смерць;
ну́жен (нужна́, нужно́) как соба́ке пя́тая нога́ патрэ́бен (патрэ́бна) як саба́ку пя́тая нага́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)