дрызі́на, ‑ы, ж.
Самаходная чыгуначная ваганетка або платформе, на якой перавозяць людзей і грузы на невялікую адлегласць.
[Ням. Draisine.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тра́ктар, -а, мн. трактары́ і (з ліч. 2, 3, 4) тра́ктары, -о́ў, м.
Самаходная машына для перамяшчэння, перавозкі грузаў і прывядзення ў дзеянне сельскагаспадарчых і іншых прылад.
Колавы т.
Гусенічны т.
|| прым. тра́ктарны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
грэ́йдэр, ‑а, м.
1. Прычапная або самаходная землярыйная машына з адвалам для выраўноўвання палатна грунтавой дарогі, планіроўкі адхонаў, пракладкі канаў і пад.
2. Разм. Грэйдэрная дарога.
[Англ. grader.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сенакасі́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.
Сельскагаспадарчая машына для касьбы травы. У гэтым годзе на палях нашых калгасаў з’явілася новая самаходная шыроказахопная сенакасілка. «Беларусь».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
электрака́ры, ‑аў; адз. няма.
Самаходная бязрэйкавая цялежка, якая прыводзіцца ў дзеянне ўстаноўленым на ёй электрарухавіком, што сілкуецца ад акумулятараў (выкарыстоўваецца для перавозкі грузаў на вакзалах, заводах і пад.).
[Ад слова электра... і англ. car — возік.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
экскава́тар, ‑а, м.
Самаходная землярыйная машына для вымання, перамяшчэння і пагрузкі на транспарт грунту, камення і пад. Некалькі дзён запар непадалёку ад кузні ўсё кланяўся экскаватар — выкідваў балотную твань, шырыў азярцо для птушак. Даніленка. Недалёка працаваў экскаватар, рыхтуючы новыя катлаваны для закладкі фундаментаў. Гурскі.
[Англ. excavator ад лац. excavo — дзяўбу.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
артыле́рыя, ‑і, ж.
1. зб. Від узбраення, якое складаецца з гармат розных канструкцый і калібраў. Самаходная, процітанкавая, зенітная артылерыя. Цяжкая, дальнабойная, рэактыўная артылерыя.
2. Род войск з такім узбраеннем. Служыць у артылерыі.
3. Навука пра будову і дзеянне гармат, а таксама пра іх выкарыстанне ў баі.
[Фр. artillerie.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тра́ктар, ‑а; мн. трактары, ‑оў; м.
Самаходная машына для перамяшчэння, прывядзення ў дзеянне сельскагаспадарчых і іншых прылад. Гусенічны трактар. Тралёвачны трактар, сз Ад вясны вясёлай, ранняй Да восені позняй Пяе поле трактарамі Весела, пагрозна. Купала. Следам другі трактар плугам-волатам выварочваў балотнае нутро на паўметра. Дуброўскі.
[Лац. tractor.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тра́ктар (тра́хтар, тра́хтор) ’самаходная сельскагаспадарчая машына для цягі’ (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ, Растарг.). Запазычана з рускай мовы (упершыню фіксуецца ў прэсе ў 1922 г. (гл. Баханькоў, БЛ, 12, 32), у якую слова прыйшло ў 20‑я гг. XX ст. з англійскай, дзе tractor азначае ’цягач’ < лац. tractāre < trahĕre ’цягнуць, валачы’ (Чарных, 2, 256–257; Голуб-Копечны, 106, 388; ЕСУМ, 5, 617), Сюды ж трактары́ст, трахтары́ст (ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ), трактары́ста ’трактарыст’ (смарг., Сл. ПЗБ) — з польск. traktorzysta ’тс’; трактары́сты ’тс’ (Сцяшк., Жд. 1, Янк. 2, Сл. ПЗБ) — арыгінальнае ўтварэнне беларускай мовы, звязанае з пераасэнсаваннем фіналі ‑іст (‑ыст), ‑іста (‑ыста) пад уплывам прыметнікаў на ‑сты, гл. галасісты, ганарысты і назоўнікаў тыпу араты, памагаты, Пра пашырэнне і паходжанне падобных форм гл. Абрэмбска–Яблонска, Зб. Крапіве, 21–26; Мартынаў, Лекс. балтызмы, 25; Запрудскі, Stud. Russica, 22, 161–166; Хромчанка, Паўн.-маст. гав., 51–56.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
като́к 1, ‑тка, м.
1. Пакрытая лёдам гарызантальная пляцоўка для катання на каньках. А на катку кружыліся, праносіліся віхрам канькабежцы. Шыцік.
2. У будаўніцтве — прычапная ці самаходная машына, якая ўласнай вагою ўшчыльняе грунт, дарожныя пакрыцці і інш. На тэрыторыі завода з’явіліся вялікія каткі: заўтра пачнуць асфальтаваць галоўны праезд. «Беларусь».
3. Сельскагаспадарчая прылада для выраўноўвання глебы і здрабнення на ёй коркі.
4. Круглая драўляная калодка, на якой перакочваюць цяжкія прадметы. Перакочваць бярвенне на катках. □ Васілінка знаходзіць драўляны каток, бярэ ў запечку вілкі.., падважвае імі чыгун. Ус.
5. Абл. Кола (у 1 знач.). Дзесьці наперадзе плюхаў па лужынах конь, а каткі каціліся роўна, і шуршэў пад каткамі вільготны пясок. Галавач.
като́к 2, ‑тка, м.
1. Памянш.-ласк. да кот.
2. Ласкавы зварот да хлопчыка. — Ну, цяпер, каток ты мой, — казаў дзед да Андрэйкі, — аддасі мне свісцёлку на той час, пакуль ліст напішаш. Бядуля.
като́к 3, ‑тка, м.
Суквецце дробных кветак у выглядзе маленькіх пушыстых тронак (на вярбе, лазе і інш.). Жоўтыя пухаўныя каткі звісалі на вербалозінах, купаючыся на сонны і склікаючы пчолак і чмелікаў. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)