луска́ць
‘лушчыць, раскусваць, разгрызаць, есці з хрустам што-небудзь; патрэскваць, ламаючы што-небудзь сухое; забіваць, знішчаць каго-небудзь, што-небудзь; лопацца, трэскацца’
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
луска́ю |
луска́ем |
| 2-я ас. |
луска́еш |
луска́еце |
| 3-я ас. |
луска́е |
луска́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
луска́ў |
луска́лі |
| ж. |
луска́ла |
| н. |
луска́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
луска́й |
луска́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
луска́ючы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
Рэ́пацца ’трэскацца, лопацца’ (ТСБМ), рэпыцца ’тс’ (Яўс.). Укр. репатися ’трэскацца, лопацца’, репнути ’трэснуць, лопнуць’, рус. репаться ’тс’. Гл. рэпаны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лу́скацца, ‑аецца; незак.
1. Зал. да лускаць (у 1 знач.).
2. Трэскацца, лопацца, распаўсюджваючы сухі кароткі гук. Стылі .. на с[цю]жы старыя сосны-каржакі, лускалася ад марозу кара на маладым сасонніку. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пу́кацца, ‑аецца; незак.
Разрывацца, лопацца з трэскам ад нацяжэння, ціску і г. д. Падзіманыя шары пукаюцца адзін за адным. □ Потым пачалі набракаць і пукацца ад веснавога соку пупышкі на дрэвах. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Разрэ́піцца ’распаўнець, патаўсцець’ (Сцяшк. Сл.). Ад рэ́па, праз параўнанне стаць тоўстым, як рэ́па. Не выключана сувязь з рэпацца ’трэскацца, лопацца’ (гл.) з развіццём значэння ’стаць тоўстым, аж лопацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рэ́пацца, ‑аецца; незак.
Разм. Трэскацца, лопацца. [Паліна], такая маленькая, працуе там, на перамычцы, дзе раве сівер, ад якога рэпаюцца вусны і робіцца задубелым і непрыгожым твар. Савіцкі. Гэта рэпаецца спелы Жоўты струк, тугі і поўны, І на свет выходзіць белы Зіхатлівы твар бавоўны. Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пухачы́ ’лотаць, Calta palustris L.’ (брасл., Сл. ПЗБ). Відаць, утворана ад пу́хаць ’лопацца, распуквацца’, што адлюстроўвае хуткае раскрыццё бутонаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паміра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да памерці.
2. перан. Прыходзіць у заняпад. — Памірае мястэчка, — скардзіўся рабін у сваіх казаннях. Бядуля. // Адыходзіць у мінулае, адміраць — аб грамадскіх з’явах і пад. Чапляючыся за жыццё, памірае адсталае, старое, тое, што аджыла свой век; нараджаецца і дужэе новае, перадавое. Кудраўцаў.
•••
Паміраць (лопацца) са смеху — знемагаць ад смеху.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пляску́н 1 ’дзяружка з ільняных нітак’ (Сцяшк. Сл.). Да плоскаю (гл.).
◎ Пляску́н 2 ’гарэза’ (Нар. Гом.). У выніку кантамінацыі плясун (ці пляска) і ’скакун.
◎ Пляску́н 3 ’пухір у рыбы’ (воран., ЛА, 1). Да пляск, пляскаць ’лопацца, трэскацца’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́нчык ’круглы смажаны ў тлушчы піражок’ (ТСБМ), по́нчка ’булачка’ (Сцяшк. МГ), укр. по́нчик, рус. по́нчик ’тс’. З польск. pączek ’пончык, пышка’, ад першаснага ’пупышка, бутон’, што ў сваю чаргу ад pąk ’пупышка, бутон’ — да pękać ’трэскацца, лопацца’ (Банькоўскі, 2, 520).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)