Пераку́лам (піряку́лым) ’пярэкулам, дагары нагамі’ (Бяльк.). Ад назоўніка ⁺перакул, які ад перакуліцца. Да пера- і куляць 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вверх нареч.
1. (на высоту) угару́, уго́ру; (кверху) дагары́;
ру́ки вверх! ру́кі ўго́ру!;
2. (к истоку) уве́рх;
вверх по тече́нию уве́рх па цячэ́нні;
◊
вверх дном дагары́ нага́мі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Тарало́м ’тарчма (ТСБМ, Янк. 3.), ’тарчма, у беспарадку, дагары нагамі’ (Сцяшк. Сл.). Прыслоўе ад назоўніка тарала́ (гл. папярэдняе слова) па тыпу старчаком (гл. старчак) і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
брык межд., в знач. сказ., разг.
1. брык;
б. наго́й — брык ного́й;
2. бряк;
б. дагары́ — бряк на́взничь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
По́тарч, по́тырч ’старчаком, тарчма, тварам уніз’ (ТСБМ, Янк. БП, Шат.), ’імгненна ўпасці тварам уніз’ (Гарэц., Др.-Падб.), ’кулём, дагары нагамі’ (Сцяшк. Сл.), ’стрымгалоў’ (Байк. і Некр.). Вытв. ад *‑trk‑ > *torč‑ > *tyrč‑, гл. патарчака, потырч.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вэ́рхал, ‑у, м.
Разм. Страшэнны беспарадак, неразбярыха; крык, шум. У доме — вэрхал, усё пайшло дагары нагамі. Карпаў. На ферме зноў падняўся вэрхал: спрачаліся, каму колькі год. Пташнікаў. Бегае, круціцца, галёкае, як ашалелы: вечны вэрхал праз яго на дварэ. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пярэ́кулі ’від ткання’ (Ян.). Відаць, не можа разглядацца асобна ад пярэ́куль ’перакульваючыся, куляючыся’ (Шат.; ашм., Стан.), пярэ́кулам ’перавалам’ (Нас.), што да куля́цца, куля́ць (гл.); магчыма, пры тканні парушаецца звычайны парадак дзеяння. Гл. таксама пераку́лам ’дагары нагамі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
плашмя́ нареч. пла́зам;
упа́сть плашмя́ упа́сці пла́зам; (навзничь) дагары́; (на грудь) ніц, ні́цма;
уда́рить плашмя́ са́блей уда́рыць пла́зам ша́бляй.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абго́н, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. абганяць — абагнаць (у 1 знач.).
2. Першая кругавая баразна на ворыве. [Гіляр:] — Прывязу трактар сёння і зраблю абгон.., а заўтра — за дзень, за другі — увесь будзе ляжаць бродаўскі папар дагары скібаю. Баранавых.
•••
У абгон (бегчы, ехаць і пад.) — навыперадкі, абганяючы адзін аднаго.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ара́ць, ару, арэш, арэ; аром, араце; незак. што і без дап.
Апрацоўваць зямлю плугам. Араць на зіму. □ Хто тры разы арэ, той тры снапы бярэ. Прыказка. Каб свінні рогі, арала б дарогі. Прыказка. Як ні ары, абы чорным дагары. Прымаўка. Ой, пайду я лугам, лугам, Дзе мой мілы арэ плугам. З нар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)