дагары́, прысл.

1. На спіне, на спіну.

Ляжыць д.

2. Угору, уверх.

Як ні ары, абы чорным д. (прыказка).

◊

Дагары нагамі —

1) у перавернутым, перакручаным становішчы (быць і пад.);

2) уніз галавой, кулём (падаць, ляцець і пад.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дагары́

прыслоўе

станоўч. выш. найвыш.
дагары́ - -

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

дагары́ нареч.

1. на́взничь;

ле́гчы д. — лечь на́взничь;

2. вверх, кве́рху (чем-л.);

тва́рам д. — лицо́м вверх (кве́рху);

◊ д. нага́мі — а) вверх торма́шками; б) вверх дном;

ты яму́ гавары́, а ён табе́ дагары́ — ты ему́ говори́, а он тебе́ напро́тив

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дагары́, прысл.

На спіне, на спіну. Легчы дагары. □ [Міша] ляжаў дагары і моўчкі назіраў, як у блакітнай вышыні плыла маленькая хмарка. Пальчэўскі. // Угору, уверх. Паставіць кубак дагары дном. □ Як ні ары, абы чорным дагары. З нар.

•••

Дагары нагамі — а) на спіну, уверх нагамі (паваліцца, паляцець і пад.); б) у перавернутым, перакручаным становішчы, нізам уверх. У вадзе адлюстроўваліся ліпы, дамы, рыштаванні. Але дагары нагамі. Грамовіч; в) зусім процілегла таму, як павінна было б быць (пра ход якіх‑н. спраў, парушэнне звычайнага парадку). Адбылася другая рэвалюцыя, і прадпрыемства пайшло дагары нагамі. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

на́взничь нареч. дагары́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кве́рху нареч. уго́ру; дагары́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дагарэ́ць

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. дагару́ дагары́м
2-я ас. дагары́ш дагарыце́
3-я ас. дагары́ць дагара́ць
Прошлы час
м. дагарэ́ў дагарэ́лі
ж. дагарэ́ла
н. дагарэ́ла
Загадны лад
2-я ас. дагары́ дагары́це
Дзеепрыслоўе
прош. час дагарэ́ўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

торма́шки / вверх торма́шками а) (вверх дном) дагары́ нага́мі; б) (кувырком) кулём.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Куралём ’дагары нагамі’ (Сцяшк. Сл., Бір. Дзярж., Сцяц.), ’кулём’ (Жыв. сл.). Да кулём. Мабыць, кантамінацыя з куражыцца (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ На́тмыч ’дагары’ (Мат. Маг.), параўн. рус. натмачь ’наводмаш’, засучить на́тмачь (’угору’?). Магчыма, да мьікаць ’смыкаць’ (*на‑от‑мыч).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)