дагарадзі́ць, ‑раджу, ‑родзіш, ‑родзіць; заг. дагарадзі; зак., што.
Закончыць гарадзіць. Дагарадзіць плот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гарадзьба́, ‑ы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. гарадзіць (у 1 знач.).
2. Агароджа, плот. І не курыўся доўга дым Над гарадзьбой і гарадзішчам. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
агаро́д, ‑а і ‑у, м.
1. ‑а. Участак зямлі засаджаны агароднінай. Мінулі хлеў, між густых зарас[нікаў] кіяшніку і маку, што буяў на агародзе, выбраліся на прыгуменне. Мележ. Хлопчыкі падышлі ўжо блізка да агародаў, як учулі плач на ўскраі вёскі. Лынькоў.
2. ‑у. Агародныя культуры. На папялішчы тым сусед Сабе пасеяў агарод. Астрэйка.
•••
Агарод гарадзіць гл. гарадзіць.
Кідаць каменьчыкі ў агарод чый гл. кідаць.
Пусціць казла ў агарод гл. пусціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
агаро́д, -а, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
Участак зямлі (звычайна каля дома) для вырошчвання агародніны.
Пасадзіць моркву ў агародзе.
◊
Агарод гарадзіць (разм.) —
1) пачынаць якую-н. клапатлівую справу;
2) гаварыць бяссэнсіцу, выдумляць.
Кідаць каменьчыкі ў агарод чый (разм.) — рабіць намёкі, заўвагі, адзывацца пра каго-н. неадабральна.
|| прым. агаро́дны, -ая, -ае.
Агародныя культуры.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Перагародак (перагародак) ’франтон’ (свісл., ДАБМ, камент., 778). Да пера- і гарадзіць (гл.), матывацыя наймення няясная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Агаро́д ’гарод’, укр. огород, рус. огород, польск. ogród сад пладовы’ да гарадзіць (гл.), а‑ прэфіксальнае. Арэал распаўсюджання гэтага інавацыйнага ўтварэння досыць абмежаваны. Інавацыя мае семантычны характар (параўн. серб.-харв. оград ’усё, што агароджана’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тычня́к ‘плот, частакол’ (Мат. Мазыр.), ты́чнік зборн. ‘дубцы для агароджы’ (Мат. Гом.), тычы́ннік ‘частакол’ (леп., Рэг. сл. Віц.). Суфіксальныя ўтварэнні ад тыч, тычына (гл.), параўн. тыччо́: насек тычча, буду плот гарадзіць (докш., Янк. Мат.), ты́чча зборн. ‘тычкі’ (Мат. Гом.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перагаро́дка, парагаро́дка, пырыгоро́дка ’тонкая сценка ў памяшканні’ (ТСБМ), ’канявая сцяна’ (ЛА, 4), ’дыяфрагма’ (ЛА, 1). Да прасл. *per‑gord‑ъka, якое з *per‑gord‑iti ’перагарадзіць, агарадзіць, аддзяліць, паставіць плот’; словаўтваральна і марфемна тоеснае с.-перс. par‑gārdan ’праводзіць вакол баразну’, ’агароджваць’ (Трубачоў, Проспект, 69). Больш падрабязна гл. пера- і гарадзі́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ку́таці, ку́таць ’мыць (пра бялізну)’ (Сл. паўн.-зах., Шатал.). Цяжка семантычна суаднесці з кутаць© або кутаць 2 (параўн. Тапароў, K–L, 286–287). Больш верагодным, здаецца, лексічнае пранікненне з балтыйскіх моў: літ. kutinėti ’скрэбці’. Параўн. рус. стирать ’сціраць’ і ’мыць’.
◎ Ку́таць 1 ’укрываць’ (Нас.). Да кут (гл.). Гл. хутаць.
◎ Ку́таць 2 ’гарадзіць (плот)’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Ян., Шатал., Жыв. сл., Нар. сл.). Да кут (гл.) і куни 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Накашалі́ць ’нагаварыць недарэчнага’ (трак., Сл. ПЗБ), ’нарабіць беспарадак’ (свісл., Сцяшк. Сл.). Параўнанне з літ. kašeleti ’пашкодзіць па глупству’ не здаецца пераканаўчым, тым больш што і само літоўскае слова вельмі падобна на запазычанне са славянскіх моў, напрыклад, можа апірацца на фразеалагізм кашаль^ гарадзіць ’гаварыць недарэчнае’ (Сл. ПЗБ). Гэта датычыць і беларускага слова, для якога зыходным мог стаць шырока вядомы фразеалагізм плесці кашалі — гаварыць недарэчнае, прамое ж значэнне прыведзенага спалучэння магло быць падставай для значэння ’нарабіць беспарадак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)