Сям у выразах: то там, то сям; там і сям ’у розных месцах, усюды’ (ТСБМ), сям‑там ’дзе-нідзе’ (ТС), ст.-бел. семо ’сюды’ (Ст.-бел. лексікон). Укр. сям, рус. там и сям, стараж.-рус. сѣмо, сямо, само, сѣмь ’сюды’, польск. дыял. siam, sam ’тут’, в.-луж., н.-луж., чэш., славац., палаб. sem, старое серб.-харв. sjemo, semo, славен. sẹ̀m, балг. само, ст.-слав. сѣмо. Прасл. *sěmo ўтворана пры дапамозе суфікса ‑mo ад займенніка *sъ ’гэты’; a на месцы e пад уплывам *tamo ’там’; Фасмер, 3, 826; Бернекер, РФВ, 48, 224–225. Бязлай (3, 226) прасл. *sěmo (і *sěmъ) выводзіць не непасрэдна ад займенніка, а ад прыслоўя *sě ’сюды’, параўн. славен. sě ’тс’, тоеснага з літ. šè ’тут’, лат. še ’тс’, якія Фрэнкель (990) звязвае з і.-е. указальным займеннікам *ḱi‑, прасл. *sь. На роднасць разглядаемых прыслоўяў з гэтым займеннікам указвае яшчэ Міклашыч (297), з чым пагадзіліся пазней і іншыя: Махэк₂, 541; Скок, 3, 188; ESSJ SG, 2, 606–607. Гл. яшчэ Шустар-Шэўц, 1281; ЕСУМ, 5, 497; ESJSt, 13, 805.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Такро́к ’летась’ (навагр., Жыв. сл.; Нар. словатв., Скарбы; карэліц., Янк. Мат.; Сцяшк.; шчуч., З нар. сл.; Сл. ПЗБ; вілен., гродз., ЛА, 2), такрі́к ’тс’ (брэсц., ЛА, 2), такру́к ’летась’ (лях., ЛА, 2; Сл. ПЗБ), ст.-бел. такрок ’у мінулым годзе’ (1579 г.), такрочны ’леташні’, сюды ж такро́чны ’леташні, мінулагодні’ (Скарбы, Сцяшк.), такро́чны, такро́чні, такро́шні ’мінулагодні’ (Сл. ПЗБ), такро́шні гот ’летась’ (навагр., ЛА, 2), такрі́чнэ лі́то ’тс’ (кам., ЛА, 2), такро́чні цялю́к ’цяля-перазімак’ (воран., ЛА, 1). Запазычана з польск. tak rok ’год таму, летась’, tak roczny ’мінулагодні, леташні’, навагодняе пажаданне na tak rok! ’каб так за год дачакацца’ (Варш. сл.), у спалучэнні з іншымі назоўнікамі: tak miesiąc ’месяц таму’, параўн. таксама чэш. мар. tak rok ’год таму’. Гл. так, рок 1, параўн. тарок (гл.). Пацюпа (Станкевіч, Язык, 1164) на падставе выразу тот рок (Баркулабаўскі летапіс) лічыць самастойным утварэннем, што сумніўна. Параўн., аднак, такро́к ’штогод’: то ж ён такрок прыезджаў к матцы (Мат. Гом.), калі гэта не памылковая семантызацыя, то яго можна разглядаць як незалежнае ўтварэнне ці другаснае пераасэнсаванне запазычання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дапаўне́нне ср.
1. (действие) дополне́ние;
заня́цца ~ннем і выпраўле́ннем артыкулаў — заня́ться дополне́нием и исправле́нием стате́й;
2. (то, чем дополнено) дополне́ние;
д. да інстру́кцыі — дополне́ние к инстру́кции;
3. грам. дополне́ние;
уско́снае д. — ко́свенное дополне́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адмаўле́нне ср.
1. (действие) отка́з м.;
2. (действие) отрица́ние; (упорное отрицание — ещё) отпира́тельство;
3. (то, что отрицает собою что-л.) отрица́ние;
фашы́зм з’яўля́ецца ~ннем дэмакраты́зму — фаши́зм явля́ется отрица́нием демократи́зма;
○ а. ~ння — отрица́ние отрица́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
здабы́так, -тку м.
1. иму́щество ср.;
2. перен. (то, что безраздельно принадлежит кому-л.) достоя́ние ср.;
зрабі́ць наву́ку ~ткам мас — сде́лать нау́ку достоя́нием масс;
3. (достижение) приобрете́ние ср., плод;
4. мат. произведе́ние ср.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кара́сь I, -ся́ м., зоол. кара́сь;
◊ на то́е і шчупа́к у мо́ры, каб к. не драма́ў — посл. на то и щу́ка в мо́ре, чтоб кара́сь не дрема́л
кара́сь II, -ся́ м. подо́сина ж.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прабалбата́ць сов.
1. проболта́ть; протарато́рить;
яна ~та́ла цэ́лую гадзі́ну — она́ проболта́ла (протарато́рила) це́лый час;
2. (выдать секрет) проболта́ть;
п. таямні́цу — проболта́ть та́йну;
3. (невнятно сказать) пролопота́ть;
п. не́шта незразуме́лае — пролопота́ть что-то непоня́тное
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рвану́ць сов., однокр.
1. рвану́ть; дёрнуть;
р. за валасы́ — рвану́ть (дёрнуть) за́ волосы;
2. в др. знач. рвану́ть;
конь ~ну́ў з ме́сца — ло́шадь рвану́ла с ме́ста;
не́дзе ~ну́ў снара́д — где́-то рвану́л снаря́д
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тып м.
1. род. ты́па (человек, художественный образ) тип;
падышо́ў не́йкі т. — подошёл како́й-то тип;
2. род. ты́пу (в других значениях) тип;
аўтамабі́лі но́вага ты́пу — автомоби́ли но́вого ти́па;
т. членістано́гіх — тип членистоно́гих
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
падла́дзіць, ‑ладжу, ‑ладзіш, ‑ладзіць; заг. падладзь; зак., што.
1. Падрамантаваць. Давай лепш падладзім крыху гэтую хату, што нам далі, а то разваліцца. Кулакоўскі. Падладзіць.. [бляхар], скажам, вядро — яно і паслужыць гаспадару яшчэ які год. П. Ткачоў. // Разм. Прывесці ў парадак; паправіць. Падладзіў [Клім] гаспадарку, як кажуць, стаў на ногі. Шахавец.
2. Разм. Настроіць музычны інструмент на пэўны лад. Падладзіць балалайку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)