Ме́сік, ме́сяк, ме́сяка, ме́сячка ’месяц (на небе)’ (Нас., Яруш., Бяльк., Растарг., Мат. Гом., Ян., Нар. Гом., жлоб., Нар. словатв., горац., КЭС), смал., пск. ме́сик, ме́сяк. Усх.-бел. — зах.-рус. ізалекса. Да ме́сяц (гл.). Суфіксы ‑ік, ‑як надаюць памяншальна-ласкальнае значэнне і, магчыма, з’яўляюцца рэліктамі табуістычнага значэння (задобрывання свяціла).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ве́расень, ‑сня, м.
Дзевяты месяц года. Быў канец верасня, і маладыя бярозкі на ўзлессі стаялі ў залатым убранні. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сівагры́вы, ‑ая, ‑ае.
З сівой грывай. Сівагрывы конь. / у вобразным ужыв. Заглядзіцца месяц сівагрывы, Дол пакрые тонкім серабром. Лявонны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сле́пкі, ‑ая, ‑ае.
Абл. Асляпляльны. У нейкай халоднай самлеласці каціўся над горадам месяц — крамяны, слепкі і поўны. М. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паяві́цца, -яўлю́ся, -я́вішся, -я́віцца; зак.
1. Узнікнуць перад вачамі, з’явіцца (у 3 знач.).
На небе паявіўся месяц.
Паявіўся незнаёмы.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Тое, што і з’явіцца (у 4 знач.).
На твары паявіліся маршчыны.
|| незак. паяўля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.
|| наз. паяўле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
да́та, -ы, ДМ да́це, мн. -ы, дат, ж.
1. Дакладны каляндарны час якой-н. падзеі.
Гістарычныя даты.
Круглая д. (аб юбілеі, дні нараджэння і пад., якія падлічваюцца дзесяцігоддзямі).
2. Памета, якая паказвае час (год, месяц, дзень) напісання дакумента, пісьма, твора і пад.
Пісьмо без даты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вілавокі. У тэксце: «…І месяц вілавокі, нібы здань…» (КТС, Ю. Гаўрук). Відавочна, да вілы і вока (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Красаві́к 1 ’чацвёрты месяц года’ (ТСБМ, Гарэц., Нас.), ’пяты месяц года’ (Яруш.). Гл. краса 2.
Красаві́к 2 ’баравік, які расце, калі красуе жыта’ (Сцяшк. Сл., Мат. Гом.). Гл. краса 2.
Красаві́к 3 ’жучок на коласе ў час красавання злакаў’ (Ян.). Гл. краса 2.
Красаві́к 4 ’лешч’ (Мат. Гом.). Нераст ляшча адбываецца ў час красавання злакаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ве́тах ’месяц апошняй квадры, на зыходзе’ (КТС, БРС, Касп.), ветых (Яўс.), веташок (Нас., Касп., Юрч., Бяльк.), мін. веташка (Крачк.), вётах, вётак ’тс’ (Касп., Нас., Маш. Atlas). Рус. ветох: смал. ’месяц’; ’месяц над гарызонтам’, паўн.-рус. ’апошняя фаза месяца ў зеніце’, ст.-рус. ветъхъ, ветохъ ’апошняя квадра месяца; апошні тыдзень месяца’, польск. wietek, wiotek ’першая або апошняя квадра месяца’, чэш. vetech měsíc, валаш. vetek, ст.-чэш. mešíc je na vetchu, славац. na votoch ’месяц на зыходзе’. Паўночнаславянская ізалекса, якая ўзнікла ў выніку кандэнсацыі прасл. větъxъ měsenьcь; параўн. чэш. větech měsíc, nov měsíc і інш. І.‑е. паралелі гл. ветхі. Гл. таксама Траўтман, 365; Мюленбах-Эндзелін, 4, 517; Вальдэ₂, 830; Буга, РФВ, 67, 246; Эндзелін, Слав.-балт. эт., 52; Фасмер, 1, 307; Махэк₂, 687; БЕР, 1, 139; Шанскі, 1, В, 80. Гл. яшчэ вято́х.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
серабры́ць несов., в разн. знач. серебри́ть;
с. лы́жкі — серебри́ть ло́жки;
ме́сяц с. лі́сце — луна́ серебри́т листву́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)