ГЛЕ́БАЎ Яўген Аляксандравіч

(н. 10.9.1929, г. Рослаў Смаленскай вобл., Расія),

бел. кампазітар і педагог. Нар. арт. Беларусі (1973). Нар. арт. СССР (1984). Скончыў Бел. кансерваторыю (1956, клас А.Багатырова). Выкладаў у Мінскім муз. вучылішчы (1953—63). З 1971 выкладае ў Бел. акадэміі музыкі (праф. з 1983). Працуе пераважна ў буйных жанрах, увасабляючы значныя тэмы сучаснасці і гіст. мінулага. Музыцы Глебава ўласціва вял. сіла эмацыянальнага ўздзеяння, абумоўленая яскравасцю і інтанацыйным багаццем тэматызму, яго змястоўным напружаным развіццём, дасканаласцю муз. формы. Кампазітар самабытна пераўтварае бел. народнапесенны матэрыял. Знаўца аркестра, ён часта карыстаецца своеасаблівымі, нетрадыцыйнымі тэмбравымі спалучэннямі. Яго сімф. музыка насычана вострахарактарнымі вобразамі шырокага эмацыянальнага дыяпазону. Сімфоніі («Партызанская», 1958, 1963, 1964, 1968, «Да міру», 1983, 1993), «Альпійская сімфонія-балада» (1967), «Паэма-легенда» (1955) — творы складаных маст. канцэпцый, якія нясуць на сабе адбітак паглыбленага, шматбаковага светаўспрымання мастака. У балетах «Мара» (паст. 1961), «Альпійская балада» (1967), «Выбранніца» (1969), «Тыль Уленшпігель» (1-я рэд. 1974; 2-я — 1977), «Маленькі прынц» і «Курган» (1982), оперы «Майстар і Маргарыта» (1991), аперэце «Мільянерка» (1986) паказаў сябе сталым драматургам, які валодае адметным адчуваннем т-ра, майстэрствам дасканалых муз. характарыстык, прынцыпамі сімфанізму як метаду муз. мыслення. Літ. першакрыніцы муз.-сцэн. твораў — узоры сусв. л-ры (В.Быкава, Я.Купалы, Ш. дэ Кастэра, А.Сент-Экзюперы, М.Булгакава, Б.Шоу). Патрыятычна-грамадзянская тэматыка аб’ядноўвае вак.-сімф. творы Глебава — араторыі «Званы» (1967), «Свяці, зара» (1970), «Мы славім Радзіму сваю» (1974), кантаты «За праўду ўстанем» (1956), «Ад вышыні да вышыні» (1976) і інш. Сярод інш. твораў: оперы «Твая вясна» (1963), аперэта «Рэпартаж з пекла» (1971), муз. камедыя «Калізей» (1995, лібрэта М.Матукоўскага), канцэрты «Покліч» для аркестра (1988), для віяланчэлі (1993) і скрыпкі (1995) з аркестрам, 3 балады для голасу з арк., араторыя «Запрашэнне ў краіну маленства» (1974), «Палеская сюіта» (1964), Харэаграфічныя навелы (1963, 1966), сюіты з балетнай музыкі, сімф. паэмы «Успаміны пра Тыля» (1977) і «Казка» (1979), Святочная уверцюра для аркестра бел. нар. інструментаў (1958), саната (1956) і «Фантастычныя танцы» (1957) для фп., п’есы для эстраднага аркестра (у т. л. найб. папулярныя «Залатая восень», «Начны дыліжанс»); музыка да драм. спектакляў і кінафільмаў. Дзярж. прэмія Беларусі 1970.

Літ.:

Мухаринская Л.С. Евгений Глебов. М., 1959;

Ракава А.Я. Яўгеній Глебаў: (Старонкі творчасці). Мн., 1971;

Ауэрбах Л.Д. Белорусские композиторы: Е.Глебов, С.Кортес, Д.Смольский, Н.Лученок. М., 1978.

Т.А.Дубкова.

т. 5, с. 292

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БУ́НІН Іван Аляксеевіч

(22.10.1870, г. Варонеж, Расія — 8.11.1953),

рускі пісьменнік. Акад. Пецярбургскай АН (1909). Продак пісьменніка Сымон Бунікоўскі ў 15 ст. перасяліўся з ВКЛ у Маскоўскае вял. княства, дзе і атрымаў прозвішча Бунін. У 1909—14 Бунін жыў за мяжой. Кастр. рэвалюцыю 1917 не прыняў (свае адносіны да бальшавіцкага рэжыму выказаў у дзённіку «Акаянныя дні», 1925—26). У 1920 эміграваў у Францыю. Літ. дзейнасць пачаў у 1887 як паэт. Вершы Буніна, вытрыманыя ў рэаліст. традыцыях рус. паэзіі 19 ст., процістаялі дэкадэнцкай лірыцы (зб-кі «Вершы 1887—1891 гг.», 1891; «Пад адкрытым небам», 1898; «Лістапад», 1901, Пушкінская прэмія 1903; «Вершы і апавяданні, 1907—1910», 1910). Першы зб. апавяданняў «На краі свету» (1897). У эміграцыі выдаў зб. паэзіі «Выбраныя вершы» (Парыж, 1929), 10 новых кніг прозы: «Ружа Іерыхона» (1924), «Сонечны ўдар» (1927), «Божае дрэва» (1931), «Цёмныя алеі» (1943) і інш., рэліг.-філас. трактат «Вызваленне Талстога» (1937). У кн. «Успаміны» (Парыж, 1950) — суб’ектыўна-крытычная характарыстыка М.Горкага, А.Блока, В.Брусава, Г.Ахматавай, С.Ясеніна, У.Маякоўскага і інш. Лаканічная мова, сціслая кампазіцыя, востры сюжэт, глыбокі псіхалагізм, пранікнёная лірычнасць апавядання — асн. рысы стылю Буніна. У ранніх апавяданнях («Танька», «Антонаўскія яблыкі») адлюстраваў голад і пакуты сялянства, распад патрыярхальнага жыцця селяніна і заняпад дваранскай Расіі. Творы 1910-х г. (паэма ў прозе «Вёска», 1910; аповесць «Сухадол», 1912; апавяд. «Вясёлы двор», «Захар Вараб’ёў», «Пустазелле», «Браты», «Пан з Сан-Францыска») з бязлітаснай маст. сілай раскрываюць тэму збяднення сялян, іх цемру і бяспраўе, працэс сац. і маральнага выраджэння памешчыцкай сям’і. Апавяданні 1920—30-х г. («Лапці», «Цёмныя алеі») прасякнуты матывамі і вобразамі, навеянымі настальгічнымі ўспамінамі пра радзіму, прысвечаны тэме трагічнага кахання (аповесць «Міцева каханне», 1925). У 1927—33 працаваў над сваім самым буйным творам — аўтабіягр. раманам «Жыццё Арсеннева» (Парыж, 1930, 1-е поўнае выд. Нью-Йорк, 1952), у якім адлюстраваў мінулае Расіі, сваё дзяцінства і юнацтва. Пераклаў на рус. мову «Песню пра Гаявату» Г.Лангфела, містэрыі Дж.Байрана «Каін», «Манфрэд», паэму А.Тэнісана «Лэдзі Гадзіва», вершы А. дэ Мюсэ, Л. дэ Ліля, А.Міцкевіча, Т.Шаўчэнкі і інш. Нобелеўская прэмія 1933. На бел. мову творы Буніна перакладалі Я.Скрыган, М.Лужанін і інш.

Тв.:

Собр. соч. Т. 1—9. М., 1965—67;

Собр. соч. Т. 1—6. М., 1987—88;

бел. пер. — Выбранае. Мн., 1958;

Выбр. проза. Мн., 1992.

Літ.:

Афанасьев В. И.А.Бунин: Очерк творчества. М., 1966;

Волков А. Проза Ивана Бунина. М., 1969;

Михайлов О. Строгий талант: Иван Бунин: Жизнь, судьба, творчество. М., 1976;

Бабореко А. И.А.Бунин: Материалы для биографии с 1870 по 1917. 2 изд. М., 1983;

Лавров В. Холодная осень: Иван Бунин в эмиграции (1920—1953). М., 1989;

Муромцева-Бунина В.Н. Жизнь Бунина. М., 1989.

т. 3, с. 338

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГО́РКІ Максім

(сапр. Пешкаў Аляксей Максімавіч; 28.3.1868, г. Ніжні Ноўгарад, Расія — 18.6.1936),

рускі пісьменнік і грамадскі дзеяч. Ганаровы акадэмік АН БССР (1932). З 1878 працаваў служкай, грузчыкам, пекарам, дворнікам і інш. З 1884 жыў у Казані, удзельнічаў у нелегальных народніцкіх гуртках. У 1888—89 і 1891—92 вандраваў па Расіі. За ўдзел у арганізацыі падп. друкарні ў 1901 высланы з Ніжняга Ноўгарада. Удзельнічаў у Снежаньскім узбр. паўстанні 1905. У 1906 выехаў у Амерыку, потым — у Італію, жыў на в-ве Капры (1906—13). У 1913 вярнуўся ў Расію. Узначальваў выд-ва «Всемирная литература» (1918—24). У 1924—31 жыў у Сарэнта (Італія). З 1931 у СССР. Засн. шэраг часопісаў, кніжных серый, у т. л. «Жыццё выдатных людзей», «Бібліятэка паэта» і інш. Ініцыятар 1-га з’езда (1934) і 1-ы старшыня Саюза сав. пісьменнікаў. Зрабіў вял. ўплыў на фарміраванне ідэйна-эстэт. прынцыпаў сав. л-ры.

У друку ўпершыню выступіў з апавяданнем «Макар Чудра» (1892). У яго ранняй творчасці спалучаліся рамантызм і рэалізм. У алегарычных творах («Песня пра Сокала», 1895, «Песня пра буравесніка», 1901) адлюстраваліся погляды Горкага на рэвалюцыю. Шырокі рэзананс меў зб. «Нарысы і апавяданні» (т. 1—3, 1898—99). У рэаліст. творах (раманы «Фама Гардзееў», 1899; «Трое», 1900—01, і інш.) паказаў Расію напярэдадні 20 ст. У драме «Мяшчане» (паст. 1902), п’есах «На дне» (1902), «Дачнікі» (1904), «Дзеці сонца» (1905), «Варвары» і «Ворагі» (1906) адлюстраваў перадрэвалюцыйныя працэсы ў рас. грамадстве. У рамане «Маці» (1907) спачувальна паказаў нарастанне рэв. руху ў Расіі. Аповесці «Лета» і «Гарадок Акураў» (1909), «Жыццё Мацвея Кажамякіна» (1910—11) пра рус. сялянства і мяшчанства. Патрыятычнымі настроямі прасякнуты «Казкі пра Італію» (1911—13), цыкл апавяданняў «Па Русі» (1912—17). У публіцыстычнай кн. «Несвоечасовыя думкі» (асобнае выд. 1918) крытыкаваў узяты У.І.Леніным курс на рэвалюцыю, сцвярджаў пра яе дачаснасць і разбуральныя вынікі. Напісаў аўтабіягр. трылогію («Дзяцінства», 1913—14; «У людзях», 1916; «Мае універсітэты», 1923), раман «Справа Артамонавых» (1925), п’есы «Ягор Булычоў і іншыя» (паст. 1932), «Дасцігаеў і іншыя» (1933), «Васа Жалязнова» (1936, 1-я рэд. 1910), у якіх зноў звярнуўся да паказу жыцця Расіі да 1917. Аўтар літ. партрэтаў «Леў Талстой» (1919), «У.Г.Караленка» (1923), «Сяргей Ясенін» (1927) і інш. Апошні твор — няскончаны раман-эпапея «Жыццё Кліма Самгіна» (ч. 1—3, 1927—31, ч. 4, 1937) у надзвычай згушчанай, насычанай форме адлюстраваў падзеі перадрэвалюцыйных дзесяцігоддзяў.

Горкі першы з рус. пісьменнікаў звярнуў увагу на бел. л-ру, даў высокую ацэнку творчасці Я.Купалы і Я.Коласа. Пераклаў на рус. мову верш Я.Купалы «А хто там ідзе», які назваў нацыянальным гімнам беларусаў. Цікавіўся бел. фальклорам. З 1896 у сваяцкіх адносінах з сям’ёй А.Я.Багдановіча. У 1929 у час вяртання на радзіму на ст. Негарэлае яго сустракалі Я.Купала, Ц.Гартны, А.Александровіч, у 1931 — К.Крапіва, П.Галавач і інш. На бел. мову творы Горкага перакладалі Т.Гардзялкоўская, К.Чорны, М.Гарэцкі, Э.Самуйлёнак, П.Глебка, К.Крапіва, М.Лынькоў, А.Куляшоў, Я.Брыль, Э.Агняцвет, З.Астапенка, С.Баранавых, В.Вітка, Ю.Гаўрук, А.Зарыцкі, М.Лобан, М.Машара, Я.Скрыган, Т.Хадкевіч, У.Хадыка, А.Якімовіч. П’есы Горкага неаднаразова ставіліся і на сцэнах бел. т-раў.

Тв.:

Полн. собр. соч. Т. 1—25. М., 1968 — 76;

Архив А.М.Горького. Т. 1—14. М., 1939—76;

Бел. пер. — Зб. твораў. Т. 5—13, 16—20, 23—24. Мн., 1935—38 (т. 1—4, 14—15, 21—22 не выд.);

Архіп і Лявонка. Вільня, 1910;

Зброднік. Канавалаў, Чалкаш. Мн., 1930;

Справа Артамонавых. Мн., 1941;

Маці. Мн., 1941;

Дзяцінства. Мн., 1949;

У людзях. Мн., 1952;

Мае універсітэты. Мн., 1953;

Казкі. Мн., 1968.

Літ.:

Летопись жизни и творчества А.М.Горького. Вып. 1—4. М., 1958—60;

Десницкий М.В. А.М.Горький: Очерки жизни и творчества. М., 1959;

Михайловский Б., Тагер Е. Творчество М.Горького. 3 изд. М., 1969;

Богданович А. Страницы из жизни Максима Горького... Мн., 1965;

Ивашин В.В. М.Горький и белорусская литература начала XX в. Мн., 1956;

Ларчанка М. Славянская супольнасць. Мн., 1963;

Максім Горкі і Беларусь: Зб. арт. і ўспамінаў. Мн., 1968.

М.П.Кенька.

т. 5, с. 360

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Партызанскі полк 8/118, 229, 254, 499

- » - 15-ы, Магілёўскай вобл. 4/219; 6/496; 7/507; 8/233, 254, 256, 257; 11/629

- » - 113-ы, Магілёўскай вобл. 2/206; 6/496, 500; 8/136, 254

- » - 121-ы імя А. Касаева, Магілёўскай вобл. 5/36, 65; 6/496, 500; 8/136, 254—255

- » - 122-і «За Радзіму», Магілёўскай вобл. 6/382, 496; 8/136, 255; 11/600

- » - 152-і, Магілёўскай вобл. 4/59; 5/6; 6/496; 8/135, 255; 11/599

- » - 208-ы імя І. В. Сталіна, Магілёўскай і Пінскай абл. 2/219; 6/496; 8/163, 254, 255—256, 280

- » - 255-ы, Гомельскай вобл. 7/207; 8/137, 256—257, 328; 11/645

- » - 277-ы, Магілёўскай вобл. 6/37, 496; 8/131, 205, 237, 257, 262; 11/629

- » - 425-ы, Магілёўскай вобл. 6/485, 496; 8/136, 139, 231, 254, 257—258; 10/137; 11/599

- » - 537-ы, Магілёўскай вобл. 2/152; 4/103; 6/496; 8/131, 138, 258; 11/628

- » - 600-ы, Магілёўскай вобл. 6/496; 7/118; 8/136, 258; 11/600

- » - 810-ы, Магілёўскай вобл. 6/496, 554; 8/139, 240, 259; 9/598; 11/599

- » - Смаленскі, Смаленскай і Віцебскай абл. 8/254, 259—260, 487; 9/314

- » - «Трынаццаць», Смаленскай і Магілёўскай абл. 6/215, 496; 8/117, 119, 133, 135, 141, 173, 181, 230, 231, 233, 254, 260—261, 281

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

ГАЗЕ́ТА,

друкаванае перыядычнае выданне, якое публікуе матэрыялы пра падзеі ў паліт. эканам. і духоўным жыцці грамадства; адзін з асн. сродкаў масавай інфармацыі. Вызначаецца аператыўнасцю, фарматам, перыядычнасцю. Змяшчае афіц. і паліт. дакументы, карэспандэнцыі і каментарыі, хранікальныя паведамленні і маст. творы. Першыя газеты з’явіліся ў Зах. Еўропе ў пач. 17 ст., у Расіі — у 1702 пад назвай «Ведомости». Папярэднікамі бел. газет былі аднадзёнкі, першая з іх «Новіны грозные а жалостлівые...» выйшла ў пач. 1563 у Нясвіжскай друкарні. Першай у ВКЛ была «Газэта літэрацка Віленьска» (засн. ў 1760, выдавалася Віленскай езуіцкай акадэміяй). На тэр. сучаснай Беларусі былі «Газэта Гродзеньска» (1776—83) і «Вядомосьці Гродзеньске» (1792). З канца 1830-х г. афіц. друкаваным выданнем Паўд.-Зах. краю стаў «Виленский вестник» (з 1841 выходзіў на польск. і рус., з 1865 — на рус. мове). З 1838 выдаваліся афіц. газеты губернскіх праўленняў: «Виленские губернские ведомости», «Витебские губернские ведомости», «Гродненские губернские ведомости», «Минские губернские ведомости», «Могилевские губернские ведомости». З канца 1860-х г. выходзілі афіц. царк. «Епархиальные ведомости». У Вільні выдавалася грамадска-паліт., літ. і эканам. газета «Северо-Западное слово» (1898—1905). Першым нац. перыядычным органам была газета «Мужыцкая праўда», якую выдавалі нелегальна ў 1862—63 К.Каліноўскі і яго паплечнікі. У 1886 у Мінску выйшла першая прыватная грамадска-паліт. і літ. Газета «Минский листок» (з 1902 «Северо-Западный край»).

У пач. 20 ст. на Беларусі ў многіх губ. і павятовых цэнтрах выдаваліся газеты розных кірункаў: «Белорусский вестник», «Северо-Западный голос», «Северо-Западное слово», «Бобруйская жизнь», «Витебский вестник», «Голос провинции», «Окраина», «Полоцкий листок» і інш. Вялікім дасягненнем бел. журналістыкі быў выхад першых масавых газет на бел. мове «Наша доля» і «Наша ніва», якія сталі цэнтрамі нац.-вызв. руху. За 1817—1916 на Беларусі выдадзена 249 выданняў, з іх беларускамоўных (кірыліцай ці лацінкай) 13.

У час 1-й сусв. вайны і пасля Лют. і Кастр. рэвалюцый 1917 у Беларусі быў наладжаны выпуск афіц., парт., салдацкіх і інш. газет: «Фронт», «Гоман», «Вольная Беларусь», «Звезда» (гл. «Звязда»), «Вестник Минского губернского комиссариата» і інш. (усяго больш за 80 выданняў на бел., рус., польскай і яўр. мовах). У грамадз. вайну выходзілі толькі тыя газеты, якія падтрымлівалі сав. ўладу: «Дзянніца» (Петраград, Масква), «Революционная ставка», «Набат», «Белорусская правда», «Минский пролетарий» і інш. У 1920-я г. створаны шэраг газет, якія былі афіц. органамі Саветаў і парт. к-таў усіх узроўняў, што вызначала іх змест і задачы. Выходзілі газеты: «Беларуская вёска», «Рабочий» (гл. «Советская Белоруссия»), «Красная смена» (гл. «Чырвоная змена»), «Заря запада» (гл. «Віцебскі рабочы»), «Полесская правда» (гл. «Гомельская праўда») і інш. У 1924 утвораны акруговыя газеты. У пач. 1930-х г. на базе акруговых, шматтыражных калгасна-саўгасных і некат. фабрычных газет пачалі выходзіць раённыя; з 1932 — «Літаратура і мастацтва». У 1933—34 створана каля 100 шматтыражных газет — органаў палітаддзелаў МТС і саўгасаў. З 1938 пачалі выдавацца абл. газеты. У 1940 выходзілі 252 газеты гадавым тыражом 192,7 тыс. экз.

У 1921—39 у Зах. Беларусі ў легальных і нелегальных умовах выходзілі газеты «Беларускія ведамасці», «Беларуская справа», «Наша праўда», «Народны звон», «Наша воля», «Родны край», «Беларуская крыніца», «Барацьба», «Малады камуніст» і інш. Многія з іх вялі барацьбу за сац. і нац. вызваленне бел. народа, нешматлікія выступалі ў падтрымку ідэй БНР, а некат. адкрыта падтрымлівалі паланізатарскую палітыку ўлад, прапаведавалі нацыянал-сацыялізм (гл. Заходнебеларускі друк).

У гады Вял. Айч. вайны на акупіраванай тэр. Беларусі падпольна выдавалася больш за 170 рэсп., абл. і раённых газет, распаўсюджваліся газеты, што выдаваліся ў сав. тыле: «За Савецкую Беларусь», «За свабодную Беларусь», «Раздавім фашысцкую гадзіну» і інш. (гл. Падпольны і партызанскі друк на Беларусі ў гады Вял Айч. вайны). Калабарацыяністы выдавалі «Беларускую газэту» і інш. (гл. Друк акупацыйны ў гады Вял. Айч. вайны).

Пасля вайны на Беларусі адноўлена сетка абл., раённых, гар. і аб’яднаных газет, створаны новыя выданні: «Мінская праўда», «Савецкі селянін», «За вяртанне на Радзіму» (гл. «Голас Радзімы») і інш. У 1950—53 у зах. абласцях Беларусі выходзілі 124 шматтыражныя газеты — органы палітаддзелаў МТС. У 1954 з’явіліся аб’яднаныя (раённыя і гар.) газеты. У 1955 на Беларусі выдавалася 218 газет гадавым тыражом 233,2 млн. экз. У 1962 выдаваліся міжраённыя газеты. У 1965 раённыя газеты былі адноўлены. У 1967 выйшла першая вячэрняя газета на Беларусі «Вячэрні Мінск». У 1980 выходзілі 193 газеты, у т. л. 11 рэспубліканскіх, 6 абл., 11 аб’яднаных, 3 гар., 106 раённых, 54 шматтыражныя. Пасля абвяшчэння незалежнасці Беларусі (1991) акрамя афіц. сталі выходзіць газеты шматлікіх партый і рухаў, грамадскіх, культ. і інш. аб’яднанняў, творчых і прафес. саюзаў, калектываў, прыватных асоб: «Народная газета», «Рэспубліка», «Беларускі час», «Свабода», «Народная воля», «Товарищ», «Мы и время», «Цэнтральная газета», «Набат» і інш. У 1993 выдавалася 491 газета, у т. л. 120 раённых і аб’яднаных. У 1990-я г. пашырылі выдавецкую дзейнасць прадстаўнікі бел. дыяспары ў ЗША, Канадзе і інш. краінах. На 1.1.1997 у Беларусі зарэгістравана 579 газет. Інфармацыю пра замежныя газеты гл. ў раздзеле Друк, радыё, тэлебачанне ў артыкулах пра краіны.

Літ.:

Периодическая печать Белоруссии, 1817—1916 гг.: Библиогр. указ. Мн., 1960;

Перыядычны друк Беларускай ССР. Вып. 2. Газеты (1917—1959 гг.). Мн., 1960;

Падпольныя перыядычныя выданні на Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны: Бібліягр. паказ. / Склад. В.С.Адамовіч. Мн., 1975;

Перыядычны друк Беларусі. Мн., 1981;

Газеты Беларускай ССР. Ч. 1—2. Мн., 1984—85;

Александровіч С.Х. Пуцявіны роднага слова. Мн., 1971;

Булацкі Р.В., Сачанка І.Л., Говін С.В. Гісторыя беларускай журналістыкі. Мн., 1979;

Говін С.В. Друк Заходняй Беларусі (1921—1939 гг.). Мн., 1974;

К.Калиновский: Из печатного и рукописного наследия. Мн., 1988;

Цікоцкі М.Я. З гісторыі беларускай журналістыкі XIX ст. Мн., 1960.

С.В.Говін.

т. 4, с. 431

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Партызанскі атрад 8/177, 118, 228—229, 262

- » - 1-ы, брыгады 1-й Беларускай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/122

- » - 1-ы, брыгады 1-й Віцебскай 8/123

- » - 1-ы, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123

- » - 1-ы, брыгады 1-й Магілёўскай вобл. 8/119

- » - 1-ы, брыгады 1-й Смаленскай Віцебскай вобл. 8/128

- » - 1-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 1-ы, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 1-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 1-ы, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 1-ы, брыгады 16-й Смаленскай Віцебскай вобл. 8/141

- » - 1-ы, брыгады Багушэўскай Віцебскай вобл. 8/161

- » - 1-ы, брыгады дыверсійнай Беларускай імя У. І. Леніна Віцебскай і Вілейскай абл. 8/167

- » - 1-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 1-ы, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 1-ы, брыгады імя М. І. Калініна Вілейскай вобл. 8/132, 184

- » - 1-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Вілейскай вобл. 8/190

- » - 1-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. 8/190

- » - 1-ы, брыгады імя Чырванасцяжнага Ленінскага камсамола Віцебскай вобл. 8/207

- » - 1-ы, брыгады «Кастрычнік» Вілейскай вобл. 8/209

- » - 1-ы. брыгады А. М. Крыўскага Віцебскай вобл. 8/209

- » - 1-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211, 225

- » - 1-ы, брыгады Лёзненскай Віцебскай вобл. 8/181, 212—213

- » - 1-ы, брыгады Мазырскай імя Аляксандра Неўскага Палескай вобл. 8/213

- » - 1-ы, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай і Баранавіцкай абл. 8/215

- » - 1-ы, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 1-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай і Мінскай абл. 8/225

- » - 1-ы імя К. Я. Варашылава, брыгады 99-й Калінкавіцкай Палескай вобл. 8/150

- » - 1-ы імя М. І. Кутузава, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 1-ы імя В. М. Молатава, брыгады імя А. В. Суворава 2-й Вілейскай вобл. 8/201, 218

- » - 1-ы імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/180, 197, 202

- » - 1-ы імя В. І. Чапаева, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 1-ы імя М. А. Шчорса, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 1-ы Калінінскі, брыгады 2-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125, 129

- » - 1-ы камсамольскі, брыгады «Камсамолец» Баранавіцкай вобл. 7/105; 8/183, 208

- » - 1-ы, Магілёўскай вобл. 8/227, 229, 230; 11/330

- » - 2-і, брыгады 1-й Магілёўскай вобл. 8/119

- » - 2-і, брыгады 1-й Беларускай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/122

- » - 2-і, брыгады 1-й Віцебскай 8/123

- » - 2-і, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123—124

- » - 2-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 2-і, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 2-і, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 2-і, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 2-і, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай вобл. (камандзір М. Ц. Бабкін) 8/134

- » - 2-і, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 2-і, брыгады дыверсійнай Беларускай імя У. І. Леніна Віцебскай і Вілейскай абл. 8/167

- » - 2-і, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 2-і, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 2-і, брыгады імя М. І. Калініна Вілейскай вобл. 8/184, 204

- » - 2-і, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. 8/190

- » - 2-і, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. (камандзір І. С. Рыжакоў) 8/190

- » - 2-і брыгады «Кастрычнік» Вілейскай вобл. 8/209

- » - 2-і, брыгады А. М. Крыўскага Віцебскай вобл. 8/209

- » - 2-і, брыгады Мазырскай імя Аляксандра Неўскага Палескай вобл. 8/213—214

- » - 2-і, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 2-і, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 2-і, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 2-і, Віцебскай вобл. 8/178, 207

- » - 2-і, Магілёўскай вобл. 8/124, 229

- » - 2-і імя Дз. Ц. Караленкі, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/190, 211, 225

- » - 2-і імя Р. І. Катоўскага, брыгады 99-й Калінкавіцкай Палескай вобл. 8/150

- » - 2-і імя М. І. Кутузава, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 2-і імя А. В. Суворава, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/126, 161, 162

- » - 2-і імя В. П. Чкалава, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/203

- » - 2-і імя М. А. Шчорса, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 2-і Калінінскі, брыгады 2-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125, 129

- » - 2-і камсамольскі, брыгады «Камсамолец» Баранавіцкай вобл. 8/183, 208, 209

- » - 2-і Хоцімскі, Магілёўскай вобл. 8/229

- » - 3-і, брыгады 1-й Беларускай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/122

- » - 3-і, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123, 124

- » - 3-і, брыгады 1-й Магілёўскай вобл. 8/119

- » - 3-і, брыгады 1-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/128

- » - 3-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/129

- » - 3-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 3-і, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 3-і, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 3-і, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 3-і, брыгады дыверсійнай Беларускай імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/167

- » - 3-і, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 3-і, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 3-і, брыгады імя М. І. Калініна Вілейскай вобл. 8/184

- » - 3-і, брыгады імя М. І. Кутузава Вілейскай вобл. 8/190

- » - 3-і, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. (камандзір І. С. Рыжакоў) 8/190

- » - 3-і, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. (камандзір С. І. Барысаў) 8/190

- » - 3-і, брыгады імя Чырванасцяжнага Ленінскага камсамола Віцебскай вобл. 8/207

- » - 3-і, брыгады «Кастрычнік» Вілейскай вобл. 8/209

- » - 3-і, брыгады А. М. Крыўскага Віцебскай вобл. 8/209—210

- » - 3-і, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211

- » - 3-і, брыгады Мазырскай імя Аляксандра Неўскага Палескай вобл. 8/213

- » - 3-і, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 3-і, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 3-і «Бясстрашны», брыгады імя А. В. Суворава 2-й Вілейскай вобл. 8/133, 201

- » - 3-і імя М. М. Дзідзенкі, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 3-і імя Г. К. Жукава, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/203

- » - 3-і імя Р. І. Катоўскага, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 3-і імя У. Ц. Курыленкі, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/128, 141

- » - 3-і імя М. В. Фрунзе, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 3-і імя М. А. Шчорса, брыгады 99-й Калінкавіцкай Палескай вобл. 8/150

- » - 3-і Калінінскі, брыгады 2-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/129

- » - 3-і, Магілёўскай вобл. 8/227, 229

- » - 3-і «Ураган», брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 4-ы, брыгады 1-й Віцебскай 8/123

- » - 4-ы, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123, 124

- » - 4-ы, брыгады 1-й Смаленскай Віцебскай вобл. 8/128

- » - 4-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/129

- » - 4-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 4-ы, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 4-ы, брыгады 3-й Магілёўскай вобл. 8/133

- » - 4-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 4-ы, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 4-ы, брыгады 16-й Смаленскай Віцебскай вобл. 8/141

- » - 4-ы, брыгады Багушэўскай Віцебскай вобл. 8/161

- » - 4-ы, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 4-ы, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 4-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211

- » - 4-ы, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 4-ы, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 4-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 4-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. 8/190

- » - 4-ы імя А. М. Горкага, брыгады «Кастрычнік» Вілейскай вобл. 8/209

- » - 4-ы імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады імя ВЛКСМ Віцебскай вобл. 8/178, 207

- » - 4-ы імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/203

- » - 4-ы імя В. І. Чапаева, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 4-ы імя В. П. Чкалава, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 5-ы, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123, 124

- » - 5-ы, брыгады 1-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/128

- » - 5-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 5-ы, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 5-ы, брыгады 3-й Магілёўскай вобл. 8/133

- » - 5-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 5-ы, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 5-ы, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 5-ы, брыгады 99-й Калінкавіцкай Палескай вобл. 8/150, 158

- » - 5-ы, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 5-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 5-ы, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 5-ы, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкай Палескай вобл. 8/196

- » - 5-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211—212

- » - 5-ы, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 5-ы, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 5-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 5-ы, Магілёўскай вобл. 8/227, 229—230; 10/231; 11/330

- » - 5-ы імя С. М. Будзённага, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 5-ы імя К. Я. Варашылава, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 5-ы імя М. Ф. Ватуціна, брыгады імя А. В. Суворава 2-й Вілейскай вобл. 8/201

- » - 5-ы імя Дзянісава, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/203

- » - 6-ы, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123, 124

- » - 6-ы, брыгады 1-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/128

- » - 6-ы, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131, 150

- » - 6-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 6-ы, брыгады 3-й Магілёўскай вобл. 8/133

- » - 6-ы, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 6-ы, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 6-ы, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 6-ы, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 6-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 6-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Вілейскай вобл. 8/190

- » - 6-ы, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 6-ы, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - 6-ы, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 6-ы імя В. Ф. Вітко, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 6-ы імя С. Г. Лазо, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 6-ы П. 3, Патапенкі, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123

- » - 7-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 7-ы, брыгады 5-й Магілёўскай вобл. 8/135

- » - 7-ы, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 7-ы, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкай Палескай вобл. 8/196

- » - 7-ы, брыгады імя Чырванасцяжнага Ленінскага камсамола Віцебскай вобл. 8/207

- » - 7-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 7-ы імя Г. К. Жукава, брыгады імя А. В. Суворава 2-й Вілейскай вобл. 8/201

- » - 7-ы імя М. В. Фрунзе (былы «Арол»), брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129, 281

- » - 8-ы, брыгады 5-й Магілёўскай вобл. 8/135

- » - 8-ы, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 8-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/169

- » - 8-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211, 212, 225

- » - 8-ы, Магілёўскай вобл. 6/121; 8/137, 230, 263; 9/582; 10/33; 12/166

- » - 9-ы, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - 9-ы, брыгады 5-й Магілёўскай вобл. 8/135

- » - 9-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/169

- » - 9-ы, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкай Палескай вобл. 8/196

- » - 9-ы імя С. А. Пацея, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211, 212, 225

- » - 9-ы «Ленінец», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - 10-ы, брыгады 5-й Магілёўскай вобл. 8/135

- » - 10-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/169

- » - 10-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/226

- » - 10-ы, Магілёўскай вобл. 8/227, 230, 232; 11/330

- » - 11-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/226

- » - 11-ы, Магілёўскай вобл. 8/117, 230, 261

- » - 12-ы, брыгады 8-й Брэсцкай вобл. 6/121; 8/137, 227, 230

- » - 12-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/226

- » - 12-ы, Магілёўскай вобл. 8/117, 230, 261

- » - 13-ы, Віцебскай, Смаленскай і Магілёўскай абл. 3/307; 8/117, 181, 231, 261

- » - 13-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211, 212, 225, 226

- » - 15-ы, брыгады 8-й Брэсцкай вобл. 8/137, 227; 11/330

- » - 15-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/226

- » - 15-ы (полк 15-ы), Магілёўскай вобл. 8/254, 256

- » - 15-ы, Магілёўскай вобл. 8/231

- » - 17-ы (Капаткевіцкі), брыгады 150-й імя Ф. М. Языковіча Брэсцкай вобл. 8/153, 154, 155, 156

- » - 18-ы, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/187

- » - 18-ы, Віцебскай вобл. 8/125

- » - 19-ы, Магілёўскай вобл. 8/142, 231, 254

- » - 20-ы, Магілёўскай вобл. 8/227, 231; 11/330

- » - 24-ы, Магілёўскай вобл. 6/121; 8/137, 231, 263; 9/582; 10/33; 12/166

- » - 25-ы, брыгады 125-й Капаткевіцкай Палескай вобл. 8/155

- » - 25-ы Клічаўскі, Магілёўскай вобл. 8/135; 231—232; 11/629

- » - 25-ы Шклоўскі, Магілёўскай вобл. 8/227, 230, 232; 11/330

- » - 27-ы імя Ленінскага камсамола, брыгады 150-й імя Ф. М. Языковіча Брэсцкай вобл. 8/154, 155, 156

- » - 28-ы, Магілёўскай вобл. 6/121, 434; 8/137, 232

- » - 30-ы, Магілёўскай вобл. 6/121; 8/137, 232

- » - 31-ы, Магілёўскай вобл. 8/232; 11/330

- » - 35-ы, Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 35-я Магілёўскай вобл.

- » - 36-ы, брыгады 8-й Брэсцкай вобл. 4/425; 6/121; 8/137, 263; 9/582; 10/33; 12/166

- » - 39-ы імя В. Н. Бажэнкі, брыгады 150-й імя Ф. М. Языковіча Брэсцкай вобл. 8/154, 155, 156

- » - 40-ы, брыгады 8-й Брэсцкай вобл. 8/137; 11/330

- » - 41-ы, Магілёўскай вобл. 8/232—233

- » - 42-і, Магілёўскай вобл. 8/233

- » - 43-і, Магілёўскай вобл. 8/233

- » - 44-ы, брыгады «За Радзіму» імя А. К. Флегантава Мінскай і Брэсцкай абл. 8/170

- » - 44-ы, Магілёўскай вобл. 8/233

- » - 45-ы, брыгады «За Радзіму» імя А. К. Флегантава Мінскай і Брэсцкай абл. 8/170

- » - 45-ы «За Радзіму», Магілёўскай вобл. 8/233

- » - 45-ы імя І. І. Маставога, брыгады 125-й Капаткевіцкай Палескай вобл. 8/155

- » - 47-ы «Перамога», Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 47-я «Перамога» Магілёўскай вобл.

- » - 48-ы Крычаўскі, Магілёўскай вобл. 8/233, 234; 11/631

- » - 48-ы Прапойскі, Магілёўскай вобл. 8/233—234

- » - 55-ы, брыгады 125-й Капаткевіцкай Палескай вобл. 8/155

- » - 60-ы імя Ф. М. Сядлецкага, Магілёўскай вобл. 8/234; 11/330

- » - 61-ы, Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 61-я Магілёўскай вобл.

- » - 78-ы дыверсійны, брыгады 125-й Капаткевіцкай Палескай вобл. 6/591; 8/155; 9/538; 10/208

- » - 100-ы, Магілёўскай вобл. 8/131, 138, 234, 239; 11/628

- » - 101-ы, брыгады 9-й імя С. М. Кірава Магілёўскай вобл. 8/138

- » - 102-і, брыгады 9-й імя С. М. Кірава Магілёўскай вобл. 8/107, 138

- » - 105-ы, брыгады 50-й Жыткавіцкай Палескай вобл. 8/147

- » - 108-ы імя Катоўскага, Гомельскай вобл. 3/538, 539; 8/123, 138, 163, 168, 194, 234

- » - 109-ы, брыгады 50-й Жыткавіцкай Палескай вобл. 8/147

- » - 110-ы, Магілёўскай вобл. 8/234

- » - 112-ы Горацкі, Магілёўскай вобл. 8/152, 153, 234; 9/15

- » - 113-ы, Брэсцкай вобл. 8/183

- » - 113-ы, брыгады 50-й Жыткавіцкай Палескай вобл. 8/147

- » - 113-ы, палка 113-га Магілёўскай вобл. 3/344; 6/29, 500; 8/136, 254; 11/582

- » - 115-ы, Магілёўскай вобл. 8/135, 234—235; 11/629

- » - 115-ы Горацкі, гл. Партызанская брыгада 115-я Горацкая Магілёўскай вобл.

- » - 116-ы, брыгады «Жалязняк» Гомельскай вобл. 8/168

- » - 117-ы, брыгады 50-й Жыткавіцкай Палескай вобл. 8/147

- » - 117-ы, брыгады «Жалязняк» Гомельскай вобл. 8/168

- » - 119-ы, брыгады «Жалязняк» Гомельскай вобл. 8/168

- » - 120-ы, Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 120-я Магілёўскай вобл.

- » - 121-ы, палка 121-га імя А. П. Касаева Магілёўскай вобл. 6/500; 8/136, 255; 11/582

- » - 122-і, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141, 142

- » - 122-і «За Радзіму», палка 122-га «За Радзіму» Магілёўскай вобл. 8/136, 255, 279; 11/600

- » - 123-і, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141, 142

- » - 124-ы, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141, 142

- » - 124-А, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141, 142

- » - 124-ы Касцюковіцкі, Магілёўскай вобл. 8/235

- » - 125-ы, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141

- » - 125-ы, брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/154, 155, 424

- » - 125-ы імя І. В. Сталіна, брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 4/238; 8/182, 199, 200

- » - 126-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл. 8/140

- » - 127-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл., камандзір М. Г. Фёдараў 8/140

- » - 127-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл. (камандзір Я. С. Шаленка) 8/140

- » - 128-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл. 6/29; 8/134, 140

- » - 129-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл. 8/140

- » - 130-ы «Помста», гл. Партызанская брыгада 130-я «Помста» Магілёўскай вобл.

- » - 132-і, брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/154, 155, 157, 158

- » - 133-і. брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/155

- » - 135-ы, брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/154, 155, 424

- » - 136-ы, брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/155

- » - 138-ы. брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/155

- » - 152-і (полк 152-і, Магілёўская вобл.) 6/544; 8/135, 255; 11/599

- » - 200-ы, Пінскай вобл. 3/365; 6/500; 8/235

- » - 208-ы імя І. В. Сталіна (полк 208-ы імя І. В. Сталіна. Магілёўская і Пінская вобл.) 2/532; 6/29, 544; 7/296; 8/256; 11/582, 629; 12/167, 168

- » - 210-ы імя І. В. Сталіна, Магілёўскай вобл. 6/29; 8/119, 235, 236; 11/585

- » - 211-ы імя К. К. Ракасоўскага. Магілёўскай вобл. 4/211; 8/119, 235—236; 11/585

- » - 212-ы імя С. С. Сумчанкі, Магілёўскай вобл. 8/119, 236; 11/585

- » - 213-ы «За Савецкую Беларусь», Магілёўскай вобл. 8/119, 236; 11/585

- » - 214-ы імя М. І. Калініна, Магілёўскай вобл. 8/236; 11/585

- » - 215-ы імя У. І. Леніна, Магілёўскай вобл. 8/236; 11/585

- » - 216-ы імя П. К. Панамарэнкі, Магілёўскай вобл. 8/236; 11/585

- » - 225-ы. Магілёўскай вобл. 8/139, 236—237; 11/599

- » - 252-і, Гомельскай вобл. 8/137, 237; 11/645

- » - 255-ы (полк 255-ы, Гомельская вобл.) 2/339; 8/137, 237, 256, 257

- » - 256-ы імя І. В. Сталіна, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 3/380; 8/123, 138, 139

- » - 257-ы, Гомельскай вобл. 8/137, 237, 257; 11/645

- » - 258-ы, Гомельскай вобл. 8/137, 237; 11/645

- » - 259-ы, Гомельскай вобл. 8/137, 237; 11/645

- » - 260-ы імя М. І. Калініна, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139; 3/380

- » - 261-ы імя В. І. Чапаева, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139

- » - 262-і імя В. П. Чкалава, брыгады 1-й Буда-Кашалёўскай Гомельскай вобл. 8/123, 138

- » - 263-і імя М. І. Кутузава, брыгады 1-й Буда-Кашалёўскай Гомельскай вобл. 8/123, 138

- » - 264-ы імя А. В. Суворава, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139

- » - 265-ы імя К. Я. Варашылава, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139

- » - 266-ы імя М. В. Фрунзе, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139

- » - 267-ы «За Радзіму», брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/139

- » - 268-ы імя 25-годдзя камсамола, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/139

- » - 277-ы (полк 277-ы. Магілёўская вобл.) 6/29, 544; 8/131, 205, 237, 238, 257; 11/629

- » - 277-А, брыгады 2-й Клічаўскай Магілёўскай вобл. 8/131, 257

- » - 277-Б, брыгады 2-й Клічаўскай Магілёўскай вобл. 8/131, 257

- » - 278-ы, Магілёўскай і Гомельскай абл. 6/544; 8/131, 135, 237—238, 257; 11/629

- » - 309-ы імя С. М. Кірава, Магілёўскай вобл. 8/238

- » - 340-ы. Магілёўскай вобл. 8/134, 238; 11/600

- » - 345-ы, Магілёўскай і Брэсцкай абл. 2/422; 4/551, 552; 6/29; 8/134, 238, 280; 11/582, 600

- » - 346-ы, Магілёўскай вобл. 8/238; 11/600

- » - 347-ы, Брэсцкай вобл. 2/422; 8/238

- » - 425-ы (полк 425-ы, Магілёўская вобл.) 6/29; 8/136, 139, 238, 257; 11/599

- » - 435-ы, Магілёўскай вобл. 8/139, 238—239; 11/599

- » - 537-ы (полк 537-ы, Магілёўская вобл.) 6/29, 544; 8/107, 131, 138, 239, 258; 11/628

- » - 538-ы, Магілёўскай вобл. 8/138, 239; 11/628

- » - 539-ы, брыгады 9-й імя С. М. Кірава Магілёўскай вобл. 8/107, 131, 138, 258; 11/628

- » - 540-ы, Магілёўскай вобл. 8/239; 11/628

- » - 550-ы, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/239

- » - 600-ы (полк 600-ы, Магілёўская вобл.) 6/29, 425; 8/136, 258; 11/582, 600

- » - 620-ы імя В. І. Чапаева, Магілёўскай і Баранавіцкай абл. 2/136; 6/29, 544; 8/135, 239; 11/628

- » - 720-ы, Магілёўскай вобл. 8/135, 142, 239—240, 254

- » - 721-ы, Магілёўскай вобл. 8/240

- » - 751-ы імя М. І. Сямісалава, брыгады 1-й Бабруйскай Магілёўскай вобл. 8/120

- » - 752-і, брыгады 1-й Бабруйскай Магілёўскай вобл. 6/29; 8/120, 153, 169; 10/628; 11/590

- » - 753-і імя 25 гадоў РСЧА, брыгады 1-й Бабруйскай Магілёўскай вобл. 8/120

- » - 754-ы імя У. І. Алёхіна, брыгады 12-й Кавалерыйскай імя І. В. Сталіна Магілёўскай і Мінскай абл. 8/139, 140

- » - 755-ы імя М. М. Дамручова, брыгады 12-й Кавалерыйскай імя І. В. Сталіна Магілёўскай і Мінскай абл. 8/140

- » - 756-ы імя А. В. Занепрацова, брыгады 12-й Кавалерыйскай імя І. В. Сталіна Магілёўскай і Мінскай абл. 8/140

- » - 760-ы імя М. Беразоўскага, Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 760-я імя М. Беразоўскага Магілёўскай вобл.

- » - 810-ы (полк 810-ы, Магілёўская вобл.) 6/29; 8/139, 234, 240, 259; 11/599

- » - 820-ы, Магілёўскай вобл. 8/240; 11/599

- » - 830-ы, Магілёўскай вобл. 8/240; 11/599

- » - агітацыйны імя А. М. Горкага, Вілейскай вобл. 3/78; 8/228, 240; 12/659

- » - «Алеся», Магілёўскай вобл. 8/240, 242, 253

- » - «Алімп», гл. «Алімп»

- » - П. А. Алыбіна, Баранавіцкай вобл. 8/206, 240—241

- » - Ананава, Магілёўскай вобл. 8/241

- » - «Анатоля», Магілёўскай вобл. 8/241

- » - «Арол», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/120, 187

- » - «Аршанец», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай і Мінскай абл. 8/126

- » - Багушэўскі, Віцебскай вобл. 8/241

- » - «Баец», Вілейскай вобл. 3/78; 8/201, 241

- » - «Балтыец», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/186, 187, 211

- » - «Бальшавік», брыгады 37-й Ельскай Палескай вобл. 8/146

- » - «Бальшавік», брыгады «Бальшавік» Гомельскай вобл. 2/161; 3/324; 8/162, 248, 262, 279; 12/170

- » - «Бальшавік», брыгады «Беларусь» Мінскай вобл. 8/163

- » - «Бальшавік», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «Бальшавік», брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/199, 200

- » - «Бальшавік», брыгады імя А. В. Суворава 1-й Вілейскай вобл. 8/200, 201

- » - «Бальшавік», брыгады імя М. А. Шчорса Мінскай і Магілёўскай абл. 8/208, 223

- » - «Бальшавік», брыгады Лагойскай «Бальшавік» Мінскай вобл. 8/210

- » - «Бальшавік», брыгады «Уперад» Баранавіцкай вобл. 8/224, 225

- » - «Бальшавік» (20-ы), брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Бальшавік», Магілёўскай вобл. 8/241

- » - «Барацьба», брыгады Ленінскай Баранавіцкай вобл. 8/175, 211

- » - «Барацьба», брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/171, 184, 214, 215, 242, 471

- » - Барыса Мікалаевіча, Брэсцкай вобл. 8/244

- » - «Бацькі Міная» (М. П. Шмырова), гл. Партызанскі атрад імя Р. С. Курмялёва брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл.

- » - «Баявы», гл. «Баявы»

- » - «Баявы» імя Дунаева, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/159, 178, 228, 241—242

- » - «Баявы», брыгады «За Радзіму» імя А. К. Флегантава Мінскай і Брэсцкай абл. 8/121, 169, 170, 279, 280; 12/168

- » - Баяніцкі, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/144

- » - «Беларускі мсцівец», брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай і Вілейскай абл. 8/185

- » - «Беларускі мсцівец», брыгады «Уперад» Баранавіцкай вобл. 8/224

- » - «Беларусь», брыгады «Беларусь» Мінскай вобл. 1/337; 8/33, 163, 223, 248, 251, 256

- » - М. Ф. Біруліна, брыгады 1-й Віцебскай 8/120, 121, 123; 11/9

- » - В. У. Бойкі 1-ы, Віцебскай вобл. 8/161

- » - Брагінскі, Палескай вобл. 8/228

- » - Буеўскі, брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/120, 121

- » - «Бура», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166, 279

- » - «Буравеснік», брыгады «Буравеснік» Мінскай вобл. 7/ЗГ, 8/127, 163; 11/639

- » - І. Ф. Бяляева, Віцебскай вобл. 8/242

- » - Ю. А. Бярэнчыка, Брэсцкай вобл. 8/198; 11/107

- » - «Бясстрашны», брыгады 1-й Баранавіцкай 2/439; 8/120, 124, 125, 279

- » - «Валянціна Маёрава», Магілёўскай вобл. 8/240, 242, 253

- » - Васілевіцкі, Палескай вобл. 8/242

- » - Васілеўскага, Мінскай і Магілёўскай абл. 8/228

- » - «Васільева», Магілёўскай вобл. 8/242

- » - В. А. Васільева—І. В. Зібарава (брыгада імя У. І. Леніна, Пінская вобл.) 8/192

- » - С. Т. Воранава (брыгада імя М. І. Кутузава, Віцебская вобл.) 8/190

- » - А. С. Гайдукова, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/180

- » - Ганцавіцкі, Пінскай вобл. 8/228

- » - П. Ф. Гарбачова, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - Б. Ц. Гарнака 6-ы, брыгады Багушэўскай Віцебскай вобл. 8/167

- » - «Гвардзеец», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 5/154; 6/86; 8/195, 279

- » - «Гвардзеец» (13-ы), брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - М. В. Глазінава, Брэсцкай вобл. 8/244

- » - Глускі, Палескай вобл. 8/242

- » - Горушкіна, Магілёўскай вобл. 8/229

- » - Градава, гл. «Мясцовыя»

- » - «Граза», брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164, 279

- » - «Грозны», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Грозны», брыгады «25 гадоў БССР» Баранавіцкай вобл. 8/165, 216; 11/380

- » - «Грозны», брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Грозны», брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - «Грозны», брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - І. С. Губіна, Палескай вобл. 8/120, 153, 157, 158, 242

- » - М. П. Гудкова, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай і Мінскай абл. 8/164 221

- » - І. І. Гур’ева, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/180, 181

- » - А. Дз. Гурко (былы А. П. Дзіка), брыгады 1-й Беларускай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/120, 121, 122, 281

- » - Давыд-Гарадоцкі, Пінскай вобл. 8/242

- » - С. Н. Далганава, Мінскай вобл. 8/242

- » - Даманавіцкі (брыгада 101-я Даманавіцкая, Палеская вобл.) 8/151, 152, 196

- » - «25 гадоў БССР», брыгады «25 гадоў БССР» Баранавіцкай вобл. 8/165

- » - «25 гадоў ВЛКСМ», брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - «25 гадоў Кастрычніка», брыгады 200-й імя К. К. Ракасоўскага Мінскай вобл. 8/157, 159

- » - «26 гадоў Кастрычніка», брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 8/186

- » - «26 гадоў Кастрычніка», брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206

- » - «26 гадоў РСЧА», брыгады імя В. І. Чапаева Беластоцкай вобл. 8/206

- » - А. П. Дзіка (былы Дз. Я. Воранава), брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/121

- » - «Дзімы», Мінскай вобл. 6/534; 7/578; 10/570

- » - Я. М. Дзюрбы, Віцебскай, Калінінскай і Смаленскай абл. 8/242—243

- » - «Дзядзькі Колі», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Дзядзькі Косці» (К. С. Заслонава), Віцебскай вобл. 1/334; 2/521; 8/125

- » - «Дзяніс», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - Добрушскі, Гомельскай вобл. 8/243

- » - «Другія», гл. «Другія»

- » - «Дубняка», гл. Партызанскі атрад імя М. А. Шчорса, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай, Вілейскай і Калінінскай абл.

- » - П. А. Дудаля, Магілёўскай вобл. 8/243

- » - дыверсійны, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/212

- » - Ельскі (брыгада 37-я Ельская, Палеская вобл.) 8/145, 146

- » - Ц. Я. Ермаковіча, Віцебскай вобл. 8/243

- » - М. Я. Ермаковіча, Мінскай вобл. 8/243

- » - І. І. Жаваранкава. брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/121, 122

- » - «Жалязняк», брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148, 151

- » - «Жалязняк», Гомельскай вобл. 8/167, 194

- » - Д. А. Журбы, Магілёўскай вобл. 8/243

- » - «За Бацькаўшчыну», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166, 223

- » - «За Бацькаўшчыну», брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - І. Д. Залівіна, брыгады імя М. А. Шчорса Гомельскай вобл. 8/207

- » - «За перамогу», брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - «За перамогу», брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 8/187

- » - «За Радзіму», брыгады 2-й Ушацкай імя П. А. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - «За Радзіму», брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - «За Радзіму», брыгады 37-й Ельскай Палескай вобл. 8/146

- » - «За Радзіму», брыгады 101-й Даманавіцкай Палескай вобл. 8/152

- » - «За Радзіму», брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 8/153, 154, 156

- » - «За Радзіму», брыгады «Беларусь» Мінскай вобл. 8/163

- » - «За Радзіму», брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - «За Радзіму», брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - «За Радзіму», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «За Радзіму», брыгады імя С. М. Кірава Пінскай вобл. 8/188

- » - «За Радзіму», брыгады імя М. В. Фрунзе Вілейскай вобл. 8/201—202

- » - «За Радзіму», брыгады імя В. І. Чапаева Мінскай і Беластоцкай вобл. 8/206

- » - «За Радзіму», брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - «За Радзіму», Мінскай і Беластоцкай абл. 2/272; 8/144, 224

- » - «За Радзіму», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 6/86; 8/195, 223

- » - «За Радзіму», Брэсцкай вобл. 2/422; 8/243

- » - «За Радзіму», Палескай вобл. 8/243

- » - «За Радзіму», палка «Трынаццаць» Смаленскай і Магілёўскай абл. 8/230, 260

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады «За Савецкую Беларусь» Баранавіцкай вобл. 8/171, 206

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/187

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады імя Ленінскага камсамола Баранавіцкай вобл. 8/192—193

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады імя М. В. Фрунзе Вілейскай вобл. 8/202

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады імя М. А. Шчорса Гомельскай вобл. 8/207

- » - «За Савецкую Беларусь», Вілейскай вобл., гл. Партызанская брыгада «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл.

- » - «За Савецкую Радзіму», брыгады 100-й Глускай Палескай вобл. 8/146, 151, 157, 158

- » - «За Савецкую Радзіму», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - «За Савецкую Радзіму», брыгады імя М. Ф. Гастэлы Вілейскай вобл. 8/179

- » - «За Савецкую Радзіму», брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206

- » - А. І. Зайцава, брыгады «Чэкіст» Магілёўскай вобл. 8/227

- » - А. М. Захарава, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - Я. 3, Захарава, Віцебскай вобл. 8/121

- » - В. А. Захарчанкі, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - «Звязда», брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 3/249; 8/186

- » - «Знішчальнік», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Знішчальнік», брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Знішчальнік» (14-ы), брыгады імя А. Ф. Данукалава Віпебскай вобл. 8/181

- » - К. В. Зюкава, Віцебскай вобл. 8/180, 181

- » - Іванаўскі, Пінскай вобл. 8/228

- » - Іванова—Я. Р. Нароенкі, Віцебскай вобл. 8/243

- » - «Іжа», брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Аляксандра Матросава, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/143, 144

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/171, 172

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады імя Аляксандра Неўскага Баранавіцкай вобл. 2/76; 8/173, 224

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 2/272; 8/159, 173

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204, 205

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - імя А. А. Андрэева, брыгады «За Савецкую Беларусь» Баранавіцкай вобл. 8/171, 206

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады Асвейскай імя М. В. Фрунзе Віцебскай вобл. 8/160

- » - імя Р. Н. Арджанікідзе, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Мінскі. Пухавіцкі, Рудзенскі р-ны) 8/185

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/187

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады імя В. У. Куйбышава Пінскай вобл. 8/189, 192

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады Пінскай 8/193, 217

- » - імя І. І. Арлова, брыгады імя В. І. Чапаева Брэсцкай вобл. 8/204

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/243

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, брыгады 300-й імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/159

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай і Брэсцкай абл. 8/224

- » - імя П. І. Баграціёна, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя В. Н. Бажэнкі, брыгады імя Я. М. Свярдлова . Пінскай і Брэсцкай абл. 8/198

- » - імя М. І. Бандараўца, брыгады 101-й імя Аляксандра Неўскага Мінскай вобл. 8/152

- » - імя Н. Ф. Баруцкага, брыгады імя В. У. Куйбышава Пінскай вобл. 8/189

- » - імя А. В. Бачкова, брыгады імя М. Ф. Гастэлы Вілейскай вобл. 8/179

- » - імя С. М. Будзённага, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/243—244

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады «25 гадоў БССР» Баранавіцкай вобл. 8/165, 216

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады 27-й Нараўлянскай імя С. М. Кірава Палескай вобл. 8/145

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149, 158, 178, 243

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады 100-й Глускай Палескай вобл. 8/149, 150, 151

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады 258-й імя В. У. Куйбышава Мінскай і Палескай абл. 8/159

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/173—174

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады Добрушскай імя І. В. Сталіна Гомельскай вобл. 8/167

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 8/127, 188

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай і Баранавіцкай абл. 8/195, 200

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады Лагойскай «Бальшавік» Мінскай вобл. 8/210

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады «Перамога» Баранавіцкай вобл. 8/215

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады Рэчыцкай імя К. Я. Варашылава Гомельскай і Палескай абл. 8/220

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады «Смерць фашызму» Мінскай вобл. 8/222

- » - імя С. М. Будзённага, Брэсцкай вобл. 2/422; 4/552; 8/244, 249

- » - імя П. Л. Валькова, Брэсцкай вобл. 8/169—170

- » - імя Ванды Васілеўскай, брыгады імя Ленінскага камсамола Баранавіцкай вобл. 8/193

- » - імя К. Я. Варашылава (брыгада 99-я Калінкавіцкая, Палеская вобл.) 8/150

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 1-й Гомельскай 8/124

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130, 161

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага Мінскай вобл. 2/191; 8/131, 134, 245

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 32-й імя М. І. Калініна Мінскай вобл. 8/145

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 99-й імя Дз. Ц. Гуляева Мінскай і Брэсцкай абл. 8/146, 149—150

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/156, 157

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя С. М. Будзённага Пінскай вобл. 8/174

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/175, 186, 211

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 8/127, 188

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя У. І. Леніна Брэсцкай вобл. 6/213; 8/191, 199

- » - імя К. Я. Варашылава 3-і, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/185, 191

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/195, 223

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя А. В. Суворава 1-й Вілейскай вобл. 8/200

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя М. В. Фрунзе Вілейскай вобл. 8/201, 202

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя М. А. Шчорса Магілёўскай і Мінскай абл. 8/208

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады Расонскай І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/184, 219

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады Рэчыцкай імя К. Я. Варашылава Гомельскай вобл. 8/214, 219, 247

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады «Смерць фашызму» Мінскай вобл. 8/222

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/169, 226

- » - імя К. Я. Варашылава, Брэсцкай вобл. 8/244

- » - імя К. Я. Варашылава, Палескай вобл. 8/244

- » - імя К. Я. Варашылава 3-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя К. Я. Варашылава 10-ы, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - імя А. М. Васілеўскага, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195

- » - імя М. Ф. Ватуціна, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/195

- » - імя М. М. Воранава, брыгады 99-й імя Дз. Ц. Гуляева Мінскай і Брэсцкай абл. 8/149, 150

- » - імя М. М. Воранава, брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - імя М. М. Воранава, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195

- » - імя М. М. Воранава, брыгады імя В. І. Чапаева Мінскай і Беластоцкай абл. 8/206

- » - імя газеты «Правда», брыгады імя газеты «Правда» Мінскай вобл. 8/127, 178, 179

- » - імя Ю. А. Галоўчанкі, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя Я. Дз. Гарбачова. брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 2/130; 6/64; 8/143, 262

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153, 279; 11/300; 12/168

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады 225-й Палескай вобл. 8/149, 153, 158

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Брэсцкай вобл. 8/194

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады імя В. І. Чапаева Гомельскай вобл. 8/205

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады імя М. А. Шчорса Гомельскай вобл. 8/207

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/226

- » - імя М. Ц. Грабко, брыгады 99-й імя Дз. Ц. Гуляева Мінскай і Брэсцкай абл. 8/149, 150

- » - імя М. М. Громава, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай і Палескай абл. 8/148; 9/149

- » - імя М. М. Громава. брыгады «Буравеснік» Мінскай вобл. 8/163

- » - імя В. С. Грызадубавай, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132, 204

- » - імя Дз. Ц. Гуляева. брыгады 101-й імя Аляксандра Неўскага Мінскай вобл. 8/149, 152

- » - імя Л. М. Даватара, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132, 204

- » - імя Л. М. Даватара, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148

- » - імя 25-годдзя БССР, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195

- » - імя 25-годдзя ВЛКСМ, брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага 8/134

- » - імя 25-годдзя ВЛКСМ, брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 8/153, 154, 158

- » - імя 26-годдзя Кастрычніка, брыгады 225-й імя А. В. Суворава Мінскай вобл. 8/158

- » - імя Л. 3, Джыоева, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Г. М. Дзімітрова, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Брэсцкай вобл. 7/270; 8/194

- » - імя Дзяніса Давыдава, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/244

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149, 158

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/156—157

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады 200-й імя К. К. Ракасоўскага Мінскай вобл. 8/157, 245

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/175, 211; 11/380

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182, 199, 200

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя У. І. Леніна Пінскай вобл. 8/192

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 4/105; 8/196; 9/588

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай і Брэсцкай абл. 8/224

- » - імя Дунаева, брыгады 27-й імя В. І. Чапаева Мінскай і Баранавіцкай абл. 8/144

- » - імя Жалезняка. брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204

- » - імя А. А. Жданава, Баранавіцкай вобл. 8/244—245

- » - імя А. А. Жданава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя А. А. Жданава, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182

- » - імя А. А. Жданава, брыгады імя Я. М. Свярдлова Брэсцкай вобл. 8/198

- » - імя А. А. Жданава. брыгады імя В. І. Чапаева Мінскай і Беластоцкай абл. 8/206

- » - імя А. А. Жданава, брыгады Першамайскай Баранавіцкай вобл. 8/216

- » - імя Г. К. Жукава, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/245

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады 19-й імя В. М. Молатава Баранавіцкай вобл. 8/143, 144, 178

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады 99-й імя Дз. Ц. Гуляева Мінскай і Брэсцкай абл. 8/149

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 8/188

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя У. І. Леніна Брэсцкай вобл. 8/191, 199

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Гомельскай вобл. 8/194

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя В. І. Чапаева Мінскай і Беластоцкай абл. 8/206

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады Пінскай 8/217

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай вобл. 8/224

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - імя К. С. Заслонава, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153

- » - імя К. С. Заслонава, брыгады імя М. Ф. Гастэлы Вілейскай вобл. 8/179

- » - імя Л. П. Зяленіна, брыгады імя У. І. Леніна Брэсцкай вобл. 8/191

- » - імя А. Ф. Каваленкі, брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 8/154

- » - імя М. І. Калініна, Баранавіцкай вобл. (Навагрудскі р-н) 2/136; 6/364; 8/245

- » - імя М. І. Калініна, Баранавіцкай вобл. (Мастоўскі, Ваўкавыскі р-ны) 8/185, 245

- » - імя М. І. Калініна, Брэсцкай, Баранавіцкай (Слонімскі р-н) і Беластоцкай абл. 2/272; 8/245

- » - імя М. І. Калініна, брыгады 1-й Гомельскай 2/114; 8/124, 252; 6/278; 11/155

- » - імя М. І. Калініна, брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/125, 126, 130, 250

- » - імя М. І. Калініна, брыгады 100-й Глускай Палескай вобл. 8/151

- » - імя М. І. Калініна, брыгады «За Радзіму» Лоеўскай Гомельскай вобл. 8/170

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/175, 211

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя газеты «Правда» Мінскай вобл. 8/179

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Брэсцкай вобл. 8/183

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Плешчаніцкі р-н) 8/184

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя С. М. Кірава Пінскай вобл. 8/188

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Гомельскай вобл. 8/194

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя М. І. Калініна, брыгады «Камсамолец» Баранавіцкай вобл. 8/183, 208

- » - імя М. І. Калініна, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя М. І. Калініна, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя М. І. Калініна, Мінскай вобл. (Лагойскі, Смалявіцкі р-ны) 8/245

- » - імя М. І. Калініна, Мінскай вобл. (Дзяржынскі, Мінскі, Рудзенскі, Пухавіцкі, Старадарожскі, Уздзенскі р-ны) 8/185, 245

- » - імя А. І. Калупаева, брыгады «Савецкая Беларусь» Брэсцкай вобл. 8/194, 220

- » - імя Кастуся Каліноўскага, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/144

- » - імя Кастуся Каліноўскага, брыгады імя Аляксандра Неўскага Баранавіцкай вобл. 8/173

- » - імя Кастуся Каліноўскага, брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 8/186

- » - імя Кастуся Каліноўскага, брыгады імя М. А. Шчорса Мінскай і Баранавіцкай абл. 8/208

- » - імя Р. І. Катоўскага, Палескай вобл. 8/244, 246

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады 300-й імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 2/141; 8/159, 178; 11/578

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады Асвейскай імя М. В. Фрунзе Віцебскай вобл. 8/160

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады «25 гадоў БССР» Баранавіцкай вобл. 8/165, 216; 11/380

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/171—172

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя С. М. Будзённага Пінскай вобл. 8/174

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 8/178

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя Ленінскага камсамола Баранавіцкай вобл. 8/192

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197, 198

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/214

- » - імя Р. І. Катоўскага, Брэсцкай вобл. 2/422; 8/245—246, 249

- » - імя Р. І. Катоўскага, Вілейскай вобл. 3/78; 8/246

- » - імя Р. І. Катоўскага, Гомельскай вобл. 8/246

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 4/54; 8/125

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай і Мінскай абл. 8/126

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 27-й Нараўлянскай імя С. М. Кірава Палескай вобл. 8/145, 279

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146, 183

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149, 158

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя С. М. Кірава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя С. М. Кірава, брыгады «За Савецкую Беларусь» Баранавіцкай вобл. 8/171, 206

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Мінскі, Пухавіцкі, Рудзенскі р-ны) 8/185

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 8/187, 279

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 8/127, 188

- » - імя С. М. Кірава (брыгада імя С. М. Кірава, Пінская вобл.) 3/570; 8/188; 9/525

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/191

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Брэсцкай вобл. 8/194, 247, 251

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - імя С. М. Кірава, Баранавіцкай вобл. 8/246

- » - імя С. М. Кірава, Брэсцкай вобл. 2/422; 8/246—247

- » - імя С. М. Кірава, Гомельскай (Рэчыцкі р-н) і Палескай (Васілевіцкі р-н) абл. 3/538, 550; 8/219, 247

- » - імя С. М. Кірава, НКДБ СССР 9/629

- » - імя С. М. Кірава, Палескай вобл. (Парыцкі, Васілевіцкі р-ны) 8/247

- » - імя С. М. Кірава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя П. І. Кліменценкі, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя І. П. Кузняцова, брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206; 10/214

- » - імя Кузьмы Мініна 5-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя В. У. Куйбышава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя Р. С. Курмялёва, брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/121, 190

- » - імя М. І. Кутузава, Баранавіцкай вобл. 2/136; 8/247

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125, 129

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 2-й Мінскай 8/132

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 19-й імя В. М. Молатава Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай і Палескай абл. 8/144

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 300-й імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 8/159

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «Буравеснік» Мінскай вобл. 8/163

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/172

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/191

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя У. І. Леніна Пінскай вобл. 8/192

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя А. В. Суворава Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «Савецкая Беларусь» Пінскай вобл. 8/193, 221

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «Смерць фашызму» Мінскай вобл. 8/222

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «Мсцівец» Гомельскай вобл. 8/214

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай вобл. 8/224

- » - імя М. І. Кутузава, Брэсцкай вобл. 2/422; 8/247

- » - імя М. І. Кутузава 6-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 2/521; 8/126, 130

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага 8/134

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 19-й імя В. М. Молатава Баранавіцкай вобл. 8/143, 144

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/172

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады «За Савецкую Беларусь» Мінскай вобл. 8/172, 181

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя ВЛКСМ Віцебскай вобл. 8/178, 207

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Плешчаніцкі р-н) 8/185

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя В. І. Чапаева Баранавіцкай вобл. 8/203

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя В. І. Чапаева Гомельскай вобл. 8/205

- » - імя П. С. Ламейкі, брыгады 101-й імя Аляксандра Неўскага Мінскай вобл. 8/152

- » - імя В. Я. Лапенкі, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя У. І. Леніна, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125

- » - імя У. І. Леніна, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя У. І. Леніна, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197, 198

- » - імя Ленінскага камсамола, Баранавіцкай вобл. 3/360; 8/192

- » - імя П. М. Літвінава, брыгады імя А. К. Флегантава «За Радзіму» Мінскай і Брэсцкай абл. 8/170

- » - імя Я. Г. Макарэвіча, брыгады імя Я. М. Свярдлова Брэсцкай вобл. 8/198; 11/107

- » - імя Г. М. Малянкова, брыгады імя В. І. Чапаева Брэсцкай вобл. 8/204

- » - імя Г. М. Малянкова, брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206

- » - імя А. М. Матросава, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - імя А. М. Матросава, брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 8/186

- » - імя А. М. Матросава, брыгады імя Ленінскага камсамола Баранавіцкай вобл. 8/192

- » - імя Мікалая Астроўскага, брыгады 225-й імя А. В. Суворава Мінскай вобл. 8/158

- » - імя А. І. Мікаяна, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя В. М. Молатава, брыгады 1-й Баранавіцкай 8/120

- » - імя В. М. Молатава, брыгады 2-й Мінскай 8/132

- » - імя В. М. Молатава, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя В. М. Молатава, брыгады Добрушскай імя І. В. Сталіна Гомельскай вобл. 8/166—167

- » - імя В. М. Молатава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя В. М. Молатава, брыгады «За Радзіму» Лоеўскай Гомельскай вобл. 8/170

- » - імя В. М. Молатава, брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/174

- » - імя В. М. Молатава, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Брэсцкай вобл. 8/182—183; 11/107

- » - імя В. М. Молатава, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Мінскі, Пухавіцкі, Рудзенскі р-ны) 8/185

- » - імя В. М. Молатава, брыгады «Перамога» Баранавіцкай вобл. 8/215

- » - імя В. М. Молатава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя В. М. Молатава, брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/226

- » - імя У. Р. Нямытава, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя У. Р. Нямытава, брыгады Пінскай 8/193, 217

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады 2-й Мінскай 8/132

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады 27-й імя В. 1, Чапаева Мінскай вобл. 8/144

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя С. М. Будзённага Пінскай вобл. 1/354; 8/174

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/175

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя газеты «Правда» Мінскай вобл. 8/179

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195, 200

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Беластоцкай вобл. 8/196

- » - імя П. К. Панамарэнкі (брыгада імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкая, Палеская вобл.) 8/196

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/196

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/214

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - імя П. К. Панамарэнкі, Вілейскай вобл. 3/78; 8/247, 248

- » - імя І. В. Панфілава, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады 32-й імя М. І. Калініна Мінскай вобл. 8/145, 159, 178, 244

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/197, 202

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя В. І. Чапаева Баранавіцкай вобл. 8/200, 203

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай вобл. 8/224

- » - імя П. П. Паталаха, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя А. І. Петракова, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197

- » - імя І. П. Поставалава, брыгады імя В. І. Чапаева Брэсцкай вобл. 8/204

- » - імя Е. І. Пугачова, брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/174

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады 1-й Буда-Кашалёўскай Гомельскай вобл. 8/123

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149, 158

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/197

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады «Савецкая Беларусь» Пінскай вобл. 8/221

- » - імя С. А. Рыжака, брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - імя Я. М. Свярдлова, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя Я. М. Свярдлова, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Я. М. Свярдлова, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182

- » - імя Я. М. Свярдлова, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Плешчаніцкі р-н) 8/185

- » - імя Я. М. Свярдлова, НКДБ СССР 9/629

- » - імя М. Н. Селіваненкі, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181; 11/75

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/143, 183

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады 225-й Палескай вобл. 8/158

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Брэсцкай вобл. 8/183, 280

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя У. Ц. Сімацкага, брыгады Асвейскай імя М. Ф. Фрунзе Віцебскай вобл. 8/160

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - імя І. В. Сталіна (брыгада 12-я Кавалерыйская імя І. В. Сталіна, Магілёўская і Мінская вобл.) 8/139, 169

- » - імя І. В. Сталіна. брыгады 101-й імя Аляксандра Неўскага Мінскай вобл. 8/152, 174, 262

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - імя І. В. Сталіна. брыгады «За Радзіму» Лоеўскай Гомельскай і Палескай абл. 8/170

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады імя С. М. Кірава Пінскай вобл. 8/188

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай. вобл. 8/191

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/196

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады Пінскай 8/193, 216

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя І. В. Сталіна, Брэсцкай вобл. 8/247—248

- » - імя І. В. Сталіна, Вілейскай вобл. 8/247, 248

- » - імя І. В. Сталіна, Мінскай вобл. 8/131, 163, 248; 11/639

- » - імя І. В. Сталіна (2-га складу), брыгады 1-й Баранавіцкай 8/120

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 1-й Буда-Кашалёўскай Гомельскай вобл. 8/123

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 1-й Гомельскай 8/124

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 4/54; 8/125

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 1-й Мінскай 8/127

- » - імя А. В. Суворава 1-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128—129

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 2-й Мінскай 8/132

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 27-й Нараўлянскай імя С. М. Кірава Палескай вобл. 8/145

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 225-й Палескай вобл. 8/158, 253

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 225-й імя А. В. Суворава Мінскай вобл. 8/158

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Багушэўскай Віцебскай вобл. 8/161

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Багупіэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/126, 161

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/172

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 1/547; 7/20; 8/176

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 8/158, 178, 241

- » - імя А. В. Суворава. брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/191

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя Т. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/200; 12/170

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя А. В. Суворава Баранавіцкай вобл. 8/200, 216; 11/380

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Мсцівец» Гомельскай вобл. 8/214

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/214

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Перамога» Баранавіцкай вобл. 8/215

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Разгром» Мінскай і Магілёўскай абл. 8/218

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Савецкая Беларусь» Брэсцкай вобл. 4/552; 8/194, 220, 249

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - імя А. В. Суворава, Мінскай вобл. 2/165; 8/248

- » - імя А. В. Суворава, Палескай вобл. 8/214, 248; 11/71

- » - імя І. В. Сыцько, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153

- » - імя Сяргея, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197, 198

- » - імя Тадэвуша Касцюшкі, брыгады Пінскай 8/193, 216

- » - імя В. В. Талаліхіна, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Беластоцкай вобл. 8/196

- » - імя А. М. Труцікава, брыгады 258-й імя В. У. Куйбышава Мінскай вобл. 8/159

- » - імя Э. Тэльмана, Брэсцкай вобл. 8/248

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады 1-й Баранавіцкай 8/120

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады 27-й Нараўлянскай імя С. М. Кірава Палескай вобл. 8/145

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады 225-й імя А. В. Суворава Мінскай вобл. 8/158, 178

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады Асвейскай імя М. В. Фрунзе Віцебскай вобл. 8/160

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/174

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 8/187

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/185, 191

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя У. І. Леніна Пінскай вобл. 8/192

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя І. В. Сталіна Брэсцкай вобл. 8/199

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады Рэчыцкай імя К. Я. Варашылава Гомельскай вобл. 8/219

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/226

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады 200-й імя К. К. Ракасоўскага Мінскай вобл. 8/157, 159

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/197

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя В. І. Чапаева Баранавіцкай вобл. 8/203

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя В. І. Чапаева Гомельскай вобл. 8/205

- » - імя К. А. Хаіркізава, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - імя С. К. Цімашэнкі, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195

- » - імя С. К. Цімашэнкі, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Беластоцкай вобл. 8/131, 196

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 1-й Гомельскай Гомельскай вобл. 8/124

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 27-й імя В. І. Чапаева Мінскай вобл. 8/144, 178

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 100-й Даманавіцкай Палескай вобл. 8/152

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 225-й Палескай вобл. 8/158

- » - імя В. І. Чапаева. брыгады 258-й імя В. У. Куйбышава Мінскай вобл. 8/159

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/171

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя В. І. Чапаева. брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/191

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя У. І. Леніна Пінскай вобл. 8/192, 248

- » - імя В. Т. Чапаева, брыгады імя Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя В. Т. Чапаева, брыгады імя В. І. Чапаева Баранавіцкай вобл. 8/200, 203, 208

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя В. І. Чапаева Брэсцкай вобл. 8/204

- » - імя В. І. Чапаева. брыгады імя В. Т. Чапаева Гомельскай вобл. 8/205

- » - імя В. І. Чапаева (брыгада імя В. І. Чапаева, Мінская і Беластоцкая вобл.) 8/131, 205

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя М. А. Шчорса Мінскай і Магілёўскай абл. 8/208

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады Пінскай 8/193, 216

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады «Полымя» Мінскай вобл. 8/169, 217; 9/88

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - імя В. І. Чапаева, Брэсцкай і Баранавіцкай абл. 8/192, 248

- » - імя В. І. Чапаева. Палескай вобл. 3/570; 8/248—249; 11/71

- » - імя В. І. Чапаева 1-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя В. І. Чапаева 8-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя М. М. Чарнака, брыгады імя І. В. Сталіна Брэсцкай вобл. 8/199

- » - імя А. П. Чарткова, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Брэсцкай вобл. 8/183

- » - імя 14 слуцкіх партызан, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады 1-й Мінскай 8/127

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады 200-й імя К. К. Ракасоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады 225-й імя А. В. Суворава 8/158

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Бальшавік» Гомельскай вобл. 8/162

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады імя Я. М. Свярдлова Брэсцкай вобл. 8/183, 198

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады імя А. В. Суворава 1-й Вілейскай вобл. 8/201

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Савецкая Беларусь» Брэсцкай вобл. 8/194, 220

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Савецкая Беларусь» Пінскай вобл. 8/221; 10/335

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Смерць фашызму» Мінскай вобл. 8/222

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Уперад» Баранавіцкай вобл. 8/122, 224

- » - імя В. П. Чкалава, Калінінскай і Віцебскай абл. 8/249; 9/122

- » - імя І. І. Чуклая, Пінскай вобл. 8/249

- » - імя А. С. Шашуры, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя А. С. Шчарбакова. брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя М. А. Шчорса (брыгада імя М. А. Шчорса, Гомельская вобл.) 8/207

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага 8/131, 134

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады 27-й імя В. І. Чапаева Мінскай вобл. 8/144, 178

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/172

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя М. Ф. Гастэлы Вілейскай вобл. 8/179

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Плешчаніцкі р-н) 8/185

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя В. У. Куйбышава Пінскай вобл. 8/189

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197, 198; 12/172

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя М. А. Шчорса Магілёўскай і Мінскай абл. 8/208

- » - імя М. А. Шчорса, Брэсцкай вобл. 2/422; 3/570; 7/270; 8/246, 249

- » - імя М. Ц. Шыша, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 3/570; 8/193, 246

- » - імя Ф. П. Юрчанкі, брыгады 1-й Мінскай 8/127

- » - імя Якуба Коласа, брыгады Першамайскай Баранавіцкай вобл. 8/216

- » - «Інтэрнацыянал», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Іскра», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/186, 187, 211

- » - «Іскра», брыгады «Разгром» Мінскай вобл. 8/218

- » - П. Е. Казанакава, Магілёўскай вобл. 8/249—250

- » - С. І. Казлова, Брэсцкай вобл. 8/250

- » - Калінкавіцкі, Палескай вобл. 8/250

- » - «Камсамол», брыгады 1-й Мінскай 8/127

- » - «Камсамол», брыгады «За Савецкую Беларусь» Мінскай вобл. 8/172

- » - «Камсамол Беларусі», брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 2/310; 8/186

- » - «Камсамолец» (брыгада імя М. В. Фрунзе, Вілейская вобл.) 8/201

- » - «Камсамолец», брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/144

- » - «Камсамолец», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Камсамолец», брыгады імя А. В. Суворава 1-й Вілейскай вобл. 8/201

- » - «Камунар», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - «Камуніст», брыгады імя М. А. Шчорса Магілёўскай і Мінскай абл. 8/208, 217

- » - Камарова (В. 3, Каржа; брыгада імя С. М. Будзённага, Пінская вобл.) 6/75—76; 8/174—175, 262; 10/335

- » - І. П. Каротчыкава 8/250

- » - «Кастрычнік» (брыгада «Кастрычнік», Вілейская вобл.) 8/209, 280

- » - «Кастрычнік», брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/130

- » - «Кастрычнік», брыгады «Першамайскай» Баранавіцкай вобл. 2/280; 8/216

- » - «Кастрычніцкі», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/186—187, 211

- » - Качышчанскі, Палескай вобл. 8/250

- » - «КІМ», брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125

- » - «КІМ», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «КІМ», брыгады імя ВЛКСМ Віцебскай вобл. 8/178

- » - Кірылы Іванавіча, Брэсцкай вобл. 8/228

- » - М. Дз. Кохава, Магілёўскай вобл. 8/250

- » - У. Крылова (Някрылава), Мінскай і Палескай абл. 8/228

- » - «Крэпасць», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/180

- » - Лельчыцкі, Палескай вобл. 8/250

- » - «Ленінскі», брыгады Ленінскай Баранавіцкай вобл. 8/211

- » - Лоеўскі «За Радзіму», брыгады «За Радзіму» Лоеўскай Гомельскай і Палескай абл. 8/170, 219, 279; 9/529

- » - Лунінецкі, Пінскай вобл. 8/250

- » - В. С. Лявонава (брыгада М. П. Гудкова, Віцебская і Мінская вобл.) 8/164, 221

- » - Мазырскі, Палескай вобл. 8/250

- » - «Малады бальшавік», брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130

- » - «Марак», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181; 11/75

- » - Махнавіцкі, Палескай вобл. 8/250—251

- » - М. П. Машкова, брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/121, 122, 251

- » - Мехаўскі (брыгада 2-я Беларуская імя П. К. Панамарэнкі, Віцебская вобл.) 8/128

- » - «Меч», Віцебскай вобл. 8/279, 251

- » - «Мсцівец», брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130

- » - «Мсцівец», брыгады 100-й Даманавіцкай Палескай вобл. 8/152

- » - «Мсцівец», брыгады імя Аляксандра Неўскага Баранавіцкай вобл. 8/173

- » - «Мсцівец», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Мсцівец», брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - «Мсцівец», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «Мсцівец», брыгады імя А. В. Суворава Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - «Мсцівец», брыгады «Мсцівец» Гомельскай вобл. 2/159; 8/214, 219

- » - «Мсцівец», брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/214,, 215, 247

- » - «Мсцівец», брыгады «Разгром» Мінскай вобл. 8/218

- » - «Мсцівец», Мінскай вобл. 8/163, 251, 279; 11/113

- » - «Мсцівец» 2-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - «Наватары», гл. «Наватары»

- » - Нараўлянскі, Палескай вобл. 8/251

- » - «Непераможны». брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага 8/134

- » - «Непераможны», брыгады Ленінскай Баранавіцкай вобл. 6/215; 8/211

- » - М. М. Нікіціна (брыгада М. М. Нікіціна, Мінская вобл.) 4/586; 7/516; 8/215; 10/434

- » - «Няўлоўныя» 10/74

- » - «Паддубнага», Брэсцкай вобл. 8/251

- » - Парыцкі, Палескай вобл. 8/228

- » - «Патрыёт», брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/174

- » - «Патрыёт Радзімы», брыгады 300-й імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 8/159

- » - «Патрыёт Радзімы», брыгады «Бальшавік» Гомельскай вобл. 8/162

- » - «Перамога» (брыгада «Перамога», Баранавіцкая вобл.) 2/461, 462; 8/211, 215

- » - «Перамога», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Перамога», брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 2/600; 8/164

- » - «Перамога», брыгады імя газеты «Правда» Мінскай вобл. 8/127, 179

- » - «Перамога», брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Перамога», брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - «Перамога», брыгады імя М. А. Шчорса Магілёўскай і Мінскай абл. 8/208

- » - «Перамога», брыгады «Полымя» Мінскай вобл. 8/217

- » - «Пераможац», брыгады «За Савецкую Беларусь» Мінскай вобл. 8/172

- » - Петрыкаўскі, Палескай вобл. 8/251

- » - Плявакі, Палескай вобл. 8/228

- » - «Полымя», брыгады «Полымя» Мінскай вобл. 8/169, 217

- » - «Прагрэс», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/180

- » - А. С. Пятрова, Віцебскай вобл. 8/251

- » - «Радзіма» (брыгада імя А. Ф. Данукалава, Віцебская вобл.) 8/180, 262

- » - «Радзіма», брыгады «Разгром» Мінскай і Магілёўскай абл. 8/218

- » - разведвальны, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - разведвальны 8-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Вілейскай вобл. 8/190

- » - разведвальны імя С. Г. Лазо, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Разгром», брыгады «Разгром» Мінскай вобл. 2/73; 8/2189/381

- » - Д. Ф. Райцава (брыгада 1-я Беларуская, Віцебская вобл.) 8/120, 121, 178, 207

- » - «Савецкая Беларусь», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Брэсцкай вобл. 8/194, 248

- » - А. Ф. Сарафанава, Палескай вобл. 8/251—252

- » - Свірскі, Вілейскай вобл. 3/78

- » - Свяцілавіцкі, Гомельскай і Арлоўскай абл. 8/252

- » - «Сібірак», Віцебскай вобл. 9/221

- » - «Сібірак», брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/171

- » - «Сібірак», брыгады імя ВЛКСМ Віцебскай вобл. 8/178, 207

- » - «Сібірак», брыгады «Уперад» Баранавіцкай вобл. 8/224, 825

- » - Сіманіцкі, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - Скараднянскі, Палескай вобл. 8/252

- » - «Слава», брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Слава», брыгады «Полымя» Мінскай вобл. 8/217

- » - «Слаўны», гл. «Слаўны»

- » - Слуцкі, Мінскай вобл. 8/228

- » - «Смерць ворагам», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Смерць фашызму» (брыгада «Смерць фашызму», Мінская вобл.) 6/86; 8/222, 223, 279

- » - «Смерць фашызму», брыгады 37-й Ельскай Палескай вобл. 8/146

- » - «Смерць фашызму», брыгады 101-й Даманавіцкай Палескай вобл. 8/152

- » - «Смерць фашызму», брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 8/154

- » - «Смерць фашызму», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «Смерць фашызму», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Гомельскай вобл. 2/124; 8/167, 168, 194, 279

- » - «Смерць фашызму», брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - «Смерць фашызму» 4-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - «Сокал», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Сокал», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Беластоцкай вобл. 8/131, 196, 279; 11/639

- » - «Сокал», брыгады «Камсамолец» Баранавіцкай вобл. 8/209

- » - «Сокалы», гл. «Сокалы»

- » - «Спартак», брыгады Лагойскай «Бальшавік» Мінскай вобл. 8/210

- » - «Спартак», брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/200, 222, 223

- » - «Старшыны», Брэсцкай вобл. 8/228

- » - «Старынкі», брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - І. А. Стафаненкі, Магілёўскай і Гомельскай абл. 8/252

- » - Столінскі. Пінскай і Палескай абл. 8/252, 442

- » - І. М. Суворава, брыгады «Чэкіст» Магілёўскай вобл. 8/227

- » - С. Р. Суслава, Вілейскай вобл. 8/168, 252

- » - Г. П. Сцешыца, Мінскай вобл. 8/228

- » - «Сцяг». брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - «Сцяг», брыгады «Разгром» Мінскай вобл. 8/217—218

- » - «Сцяг», Брэсцкай вобл. 2/422; 8/252

- » - І. П. Топкіна, Брэсцкай вобл. 8/253

- » - «Трынаццаць», Смаленскай вобл. 8/119, 133, 230, 260

- » - «Трэція», гл. «Трэція»

- » - Тураўскі, Палескай вобл. 8/253

- » - Тураўскі 2-і, Палескай вобл. 8/228

- » - «Ураган», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Ураган», брыгады «За Савецкую Беларусь» Мінскай вобл. 8/172

- » - Н. Е. Фалалеева (брыгада 4-я Беларуская, Віцебская і Вілейская вобл.) 8/134, 135

- » - Ф. Л. Фядосава, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - М. К. Хадорыка, брыгады «Чэкіст» Магілёўскай вобл. 8/227

- » - Хойніцкі, Палескай вобл. 8/253

- » - «Храбрацы», гл. «Храбрацы»

- » - Целяханскі, Пінскай вобл. 8/253

- » - «Чапай», Магілёўскай вобл. 8/240, 242, 253

- » - Ф. С. Чарнова, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - «Чацвёрты», брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 8/187

- » - «Чырвонагвардзейскі», брыгады Ленінскай Баранавіцкай вобл. 8/211

- » - Чырвонаслабодскі, Мінскай вобл. 8/228

- » - «Чырвоны Кастрычнік», брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 2/467; 8/154, 262, 333; 9/602

- » - «Чырвоны сцяг», брыгады імя М. В. Фрунзе Вілейскай вобл. 8/202

- » - «Чырвоны сцяг», брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/169, 226

- » - «Чэкіст», Брэсцкай вобл. 2/422; 8/243, 253

- » - Чэрыкаўскі, Магілёўскай вобл. 8/253

- » - М. П. Шмырова, гл. Партызанскі атрад імя Р. С. Курмялёва. брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл.

- » - С. Ц. Шпакова, брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/120

- » - Штабны, Палескай вобл. 8/253—254

- » - «Штурм», брыгады «За Савецкую Беларусь» Баранавіцкай вобл. 8/171

- » - «Штурм», брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227; 10/570

- » - І. А. Яраша, Мінскай вобл. 8/228

- » - кавалерыйскі Дз. А. Дзенісенкі (брыгада 1-я Беларуская кавалерыйская. Баранавіцкая вобл.) 8/122, 216

- » - кавалерыйскі імя А. В. Суворава, брыгады 32-й імя М. І. Калініна Мінскай вобл. 8/145

- » - мясцовы самаабароны в. Залужжа. брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - мясцовы самаабароны в. Тухавічы, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - мясцовы самаабароны в. Раздзялавічы, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - сямейны «За Радзіму», брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/197

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

ВАЙНА́ 1812,

Айчынная вайна 1812, абарончая вайна Расіі супраць французскай агрэсіі; першы этап агульнаеўрапейскай антынапалеонаўскай вайны 1812—14.

У 1810-я г. франц. імператар Напалеон І Банапарт падпарадкаваў сабе амаль усе дзяржавы Еўропы. Пасля перамог над рус.-аўстр. войскамі пад Аўстэрліцам (1805) і рускімі пад Фрыдландам (1807) Напалеон навязаў нявыгадны для Расіі Тыльзіцкі мір 1807 і прымусіў яе далучыцца да кантынентальнай блакады Англіі, што цяжка адбілася на эканоміцы Расіі. Франка-рус. адносіны абвастрыліся з-за палітыкі Францыі на Б. Усходзе і асабліва са стварэннем Варшаўскага герцагства. З 1810 абодва бакі пачалі рыхтавацца да вайны. Выкарыстаўшы эканам., паліт. і ваен. націск, шчодрыя абяцанкі саюзнікам (Прыбалтыку — Прусіі, Валынь — Аўстрыі, Беларусь, Літву і частку Украіны ў межах 1772 — Польшчы), Напалеон фактычна стварыў супраць Расіі агульнаеўрап. кааліцыю. Была падрыхтавана вялізная на тыя часы 600-тысячная т.зв. «Вялікая армія». Набытыя арміяй вопыт, дысцыпліна і ваенны геній Напалеона зрабілі яе грознай сілай. Слабасцю арміі Напалеона была рознапляменнасць і чужыя салдатам мэты вайны.

Ваен. міністр Расіі М.Б.Барклай дэ Толі (з 1810) распрацаваў буйнамаштабную праграму павышэння баяздольнасці рус. арміі, ажыццявіў шэраг мер па падрыхтоўцы тэатра ваен. дзеянняў супраць Варшаўскага герцагства і Францыі. Рамантаваліся старыя крэпасці, будаваліся новыя, фарміраваліся новыя для рус. арміі пастаянныя злучэнні — пях. карпусы і кав. дывізіі. Аляксандр І з канца 1810 усё больш схіляўся да ідэі наступальнай вайны ў саюзе з Прусіяй, ліквідацыі Варшаўскага герцагства і абвяшчэння сябе польскім каралём. 17.10.1811 Расія і Прусія заключылі саюзную ваен. канвенцыю, якая прадугледжвала рус. акупацыю ўсх. ч. Варшаўскага герцагства. У хуткім часе пасля гэтага Аляксандр І аддаў загад аб гатоўнасці ўсіх карпусоў на зах. граніцы да паходу.

У сак. 1812 сфарміраваны 3 рус. зах. арміі: 1-я (каля 120 тыс. чал., галоўнакаманд. Барклай дэ Толі) у Літве і зах. Беларусі, 2-я (каля 49 тыс. чал., галоўнакаманд. П.І.Баграціён) у наваколлі Луцка (у маі 1812 набліжана да 1-й арміі і заняла пазіцыі ў раёне Ваўкавыск—Зэльва), 3-я рэзервовая (каля 44 тыс. чал., галоўнакаманд. А.П.Тармасаў) у раёне Жытоміра, потым перамешчана пад Луцк. Іх дапаўнялі 3 асобныя корпусы (каля 103 тыс. чал.) — П.К.Эсена каля Рыгі, П.І.Мелер-Закамельскага каля Тарапца і Ф.Ф.Эртэля каля Мазыра.

21.4.1812 Аляксандр І выехаў з Пецярбурга ў Вільню ў гал. кватэру 1-й арміі і прыняў вярх. камандаванне. Даведаўшыся пра гэта, Напалеон таксама накіраваўся да сваіх войск, якія разгортваліся ў раёне Віслы. 22.6.1812 Францыя аб’явіла Расіі вайну, і 24 чэрв. яе гал. сілы перайшлі рас.-польск. граніцу ў раёне Коўна. У ходзе Віленскай аперацыі 1812 французы без бою 28 чэрв. занялі Вільню; армія Барклая дэ Толі, якую праследаваў узмоцнены авангард І.Мюрата, пачала адступаць на Свянцяны ў напрамку на Дрысенскі лагер. Франц. войскі ўклініліся паміж 1-й і 2-й рус. арміямі і атрымалі магчымасць сканцэнтраваць амаль усе сілы супраць Баграціёна, на армію якога з фронту наступалі войскі Жэрома Банапарта, а шляхі адступлення адрэзала група Даву, што накіравалася з Вільні на Мінск. Аднак Баграціён здолеў адарвацца ад праціўніка і пачаў адступленне ад Мінска. Напалеон рушыў на Глыбокае, каб перарэзаць шлях адступлення 1-й арміі і прымусіць яе прыняць бітву. Але Барклай дэ Толі, выйшаўшы з Дрысенскага лагера, пакінуў П.Х.Вітгенштэйна прыкрываць Пецярбургскі напрамак, а сам пайшоў правым берагам Зах. Дзвіны да Полацка. Аляксандр І па патрабаванні вышэйшых саноўнікаў пакінуў армію, падпісаўшы адозву «Першапрастольнай сталіцы нашай Маскве» і маніфест пра збор апалчэння. Баграціён, які ад Навагрудка накіроўваўся да Міра, даведаўся, што Даву ўжо заняў Валожын і тым самым адрэзаў шлях на Мінск. У баях каля Міра (гл. Мірскі бой 1812) і Раманава ар’ергард 2-й арміі затрымаў прасоўванне праціўніка, і Баграціён бесперашкодна адступіў на Слуцк і Бабруйск, імкнучыся апярэдзіць французаў у руху да Магілёва. Але 20 ліп. Даву першы заняў горад. Спроба Баграціёна з боем прарвацца праз Магілёў, каб злучыцца з 1-й арміяй (бітва каля Салтанаўкі), не ўдалася. Гал. сілы 2-й арміі 24 ліп. пераправіліся цераз Дняпро каля Нова-Быхава і рушылі на Мсціслаў і Смаленск. Тым часам 1-я армія 23 ліп. перайшла на левы бераг Зах. Дзвіны і заняла пазіцыю за р. Лучоса, чакаючы падыходу Баграціёна з боку Оршы, каб даць Напалеону ген. бітву. У выніку бою каля Астроўна 25—26 ліп. наступленне французаў прыпынена. 30 ліп. — 1 жн. адбыліся Клясціцкія баі 1812 паміж войскам Вітгенштэйна і корпусам Ш.Удзіно. На крайнім левым флангу «Вялікай арміі» Ж.Макданальд накіраваў адну са сваіх дывізій на Рыгу, 1 жн. заняў Дынабург. 1-я і 2-я рус. арміі 3 жн. злучыліся ў Смаленску і, выкарыстаўшы раскіданасць напалеонаўскіх войск на фронце ад Веліжа да Магілёва, 7 жн. перайшлі ў наступленне на Віцебскім напрамку. Праз 5 дзён сустрэчнае наступленне пачаў Напалеон. 16—17 жн. адбылася першая ген. бітва (гл. Смаленская аперацыя 1812). Рускія вымушаны былі пакінуць Смаленск, але, маючы забяспечаны тыл, арганізавана адступілі па маскоўскай дарозе.

Марадзёрства, рабаванне і насілле чужынцаў выклікалі гнеў і нянавісць насельніцтва. Сяляне перашкаджалі франц. арміі нарыхтоўваць харчы і фураж, знішчалі салдат, часам ішлі ў лясы і стваралі партыз. атрады. Ствараліся і армейскія партыз. атрады Дз.В.Давыдава, І.С.Дорахава, Сяславіна, Фігнера, Кудашова і інш.

У гэты час Вітгенштэйн спрабаваў выцесніць войскі Удзіно з Полацка, але быў адкінуты і адышоў да Дрысы (гл. Полацкія бітвы 1812). Ваен. дзеянні на паўд. флангу вяліся самастойна, без непасрэднай сувязі з цэнтр. напрамкам. Армія Тармасава 18 ліп. рушыла з Луцка на Кобрын і 27 ліп. перамагла пях. брыгаду корпуса Ж.Рэнье (гл. Кобрынскі бой 1812). Карпусы К.Шварцэнберга і Рэнье 12 жн. атакавалі Тармасава каля Гарадзечна (гл. Гарадзечанская бітва 1812), нанеслі яму вял. страты і гналі да Луцка. З Прусіі і Варшаўскага герцагства карпусы К.Віктора і П.Ф.Ажэро рушылі на Вільню. Супраць гарнізона Бабруйскай крэпасці (гл. Бабруйская абарона 1812) і корпуса Эртэля з Магілёва была накіравана дывізія Я.Г.Дамброўскага, а ў склад корпуса Рэнье з герцагства — зводны атрад А.Касінскага.

Для кіравання акупіраванымі тэр. Беларусі і Літвы Напалеон зацвердзіў у Вільні Часовы ўрад Вялікага княства Літоўскага, улада якога пашыралася на Віленскую, Гродзенскую, Мінскую губ. і Беластоцкую вобл., ператвораныя ў дэпартаменты з мясц. і франц. адміністрацыяй. Аналагічна былі арганізаваны Віцебская, Магілёўская і Смаленская губ., хоць яны не падпарадкоўваліся Часоваму ўраду. Рабаўніцкая сістэма фуражных і харч. нарыхтовак для франц. арміі, спроба акупац. улад правесці рэкруцкі набор у «літоўскія» войскі паводле рас. закону, рашэнне Напалеона захаваць на Беларусі і ў Літве да канца вайны прыгоннае права прывялі да масавых сял. хваляванняў.

Пасля Смаленскай бітвы 1-я і 2-я рус. арміі (каля 111 тыс. чал.) рухаліся як адна армія. 20 жн. Аляксандр І прызначыў галоўнакаманд. усімі арміямі М.І.Кутузава. Наступленне французаў актывізавалася; Напалеон ірваўся да Масквы, каб тут прадыктаваць Расіі ўмовы міру. Кутузаў вырашыў даць ген. бітву за 110 км ад сталіцы каля в. Барадзіно. 7 вер. адбылася Барадзінская бітва 1812, у якой рускія, паводле слоў Напалеона, «здабылі славу быць непераможнымі». Абодва бакі мелі велізарныя страты (у рускіх каля 46 тыс. чал.), таму Кутузаў аддаў загад адступаць далей. На ваен. нарадзе ў Філях (13 вер.) было вырашана пакінуць Маскву без бою, каб захаваць армію. Адступіўшы ад Масквы, Кутузаў скрытна перавёў армію з Разанскай на Калужскую дарогу і размясціў пад Таруцінам (т.зв. Таруцінскі манеўр). Рус. армія выйшла з-пад удару ворага, атрымала магчымасць папоўніць войскі людскімі і матэрыяльнымі рэсурсамі. Пачаліся пажары, дэмаралізаваныя і галодныя акупанты рабавалі горад. 6 дзён, што правялі ў Маскве Напалеон і яго армія, былі вырашальным фактарам, які змяніў ход вайны на карысць Расіі. Узмацніўся патрыят. рух насельніцтва, якое перашкаджала французам у нарыхтоўцы харчавання і фуражу, парушала іх камунікацыі на лініі Масква—Смаленск.

Пераканаўшыся, што заключыць мір не ўдасца, Напалеон 19 кастр. пакінуў Маскву і вырашыў адступаць па Калужскай дарозе праз багатыя паўд. губерні. Але Кутузаў бітвай пад Малаяраслаўцам 24 кастр. прымусіў Напалеона адступаць па спустошанай Смаленскай дарозе. Голад, які пачаўся ў франц. войску, гібель коней узмацніліся з вял. маразамі. Рус. армія гнала ворага, б’ючы яго з флангаў і тылу. У баях каля Краснага 16—18 ліст. французы страцілі каля 25 тыс. чал., аднак усе іх карпусы (акрамя ар’ергарда М.Нея) прабіліся па дарозе на Дуброўну, перайшлі Дняпро і ўступілі ў Оршу.

Да гэтага часу змяніліся абставіны і на стратэг. флангах. На Валыні з 3-й арміяй Тармасава 19 вер. злучылася Дунайская армія П.В.Чычагова, што дало колькасную перавагу рус. арміі над праціўнікам (60 тыс. чал. супраць 43 тыс.). 30 кастр. армія Чычагова рушыла па пінскім шляху праз Пружаны на Слонім, 13 ліст. каля Новага Свержаня яна перайшла Нёман. Войскі Вітгенштэйна пасля Полацкай бітвы 18—20 кастр. адцяснілі французаў да Лепеля і Докшыц, пасля Чашніцкіх баёў 1812 — да Чарэі. Пераправай Напалеона (за ім і арміі Кутузава) цераз Дняпро пачалася Бярэзінская аперацыя 1812. У ёй рус. камандаванне планавала акружыць і знішчыць праціўніка канцэнтрычнымі дзеяннямі арміі Чычагова, Вітгенштэйна, 1-й і 2-й армій Кутузава. 16 ліст. войскі Чычагова ўзялі Мінск, а 21 ліст. — Барысаў, што абазначала поўнае перасячэнне шляхоў адступлення французаў. Толькі рашучыя і дакладныя дзеянні Напалеона, які, стрымліваючы націск Кутузава і Вітгенштэйна, выбіў Чычагова з Барысава і 26—28 ліст. пераправіў свае войскі цераз Бярэзіну, дазволілі рэшткам «Вялікай арміі» адступіць на Смаргонь і Вільню. Тым не менш вынікі бярэзінскай пераправы былі для Напалеона катастрафічныя. Пад яго камандаваннем заставалася не больш як 10 тыс. чал., і баявога значэння гэтая група практычна не мела. Пасля Маладзечанскага бою 1812 супраціўленне французаў па сутнасці спынілася. Галодныя і замёрзлыя салдаты кідалі зброю і неарганізаваным натоўпам рухаліся да Вільні. 5 снеж. ў Смаргоні Напалеон, даручыўшы камандаванне Мюрату, паехаў у Парыж. У Вільню Мюрат прывёў каля 4 тыс. баяздольных салдат. 10 снеж. іх выбіў з горада армейскі авангард Я.І.Чапліна, а рэшткі ўцяклі праз Коўна да прускай граніцы. Поўны разгром цэнтр. групоўкі Напалеона вызначыў і становішча войск на флангах, якія адступілі праз Беласток на Варшаву і праз Шаўлі ва Усх. Прусію. Прыбыццё 22 снеж. Аляксандра І у гал. кватэру Кутузава ў Вільні і пераход да цара ўсёй паўнаты ваен.-паліт. кіраўніцтва азначалі завяршэнне абарончага перыяду вайны і курс на вайну ў Еўропе.

Руска-англа-шведскі саюз склаў аснову 6-й антыфранц. кааліцыі, да якой на працягу 1813 далучыліся Прусія і Аўстрыя. Вайна скончылася поўным падзеннем і паражэннем імперыі Напалеона, рэстаўрацыяй у Францыі каралеўскай улады і дынастыі Бурбонаў. У вызваленых краінах Еўропы аднаўляліся феад.-абсалютысцкія рэжымы, для іх падтрымкі ў 1815 створаны Свяшчэнны саюз. Паводле Парыжскага мірнага дагавору 1814 і пастаноў Венскага кангрэса 1814—15 Варшаўскае герцагства пераходзіла пад кіраванне Расіі, утворана Каралеўства Польскае. Аляксандр І адхіліў прапанову Кутузава аб канфіскацыі маёнткаў шляхты, якая выступіла на баку Напалеона, і абвясціў амністыю жыхарам зах. губерняў — удзельнікам вайны супраць Расіі пры ўмове, што яны вернуцца на радзіму на працягу 2 месяцаў (пазней гэты тэрмін быў прадоўжаны).

Вайна прынесла велізарныя страты абодвум бакам. Людскія страты напалеонаўскай арміі ацэньваюцца ў 80%, рус. — у 50% ад колькасці воінаў, што прымалі ўдзел у вайне. Скарацілася колькасць насельніцтва Беларусі, асабліва гарадскога. Матэрыяльныя страты 5 бел.-літ. губерняў і Беластоцкай вобл., паводле тагачасных падлікаў, склалі каля 160 млн. руб. серабром. Толькі добрыя ўраджаі 1813 і 1814 выратавалі ад масавага голаду і эпідэмій.

У гонар перамог рус. войск над арміяй Напалеона на тэр. Беларусі пастаўлены помнікі ў Брэсце, Верхнядзвінску, Віцебску, Кобрыне, Маладзечне, Полацку, Друі, у вёсках Астроўна, Капцэвічы, Клясціцы, Паддубна, Салтанаўка, Сапяжынка, Студзёнка і інш.

Літ.:

Богданович М. История Отечественной войны 1812 г. по достоверным источникам. Т. 1—3. СПб., 1859—60;

Харкевич В.Н. Война 1812 г. От Немана до Смоленска... Вильна, 1901;

Тарле Е.В. Нашествие Наполеона на Россию, 1812 г. М., 1992.

В.В.Антонаў.

т. 3, с. 450

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АЛЖЫ́Р, Алжырская Народная Дэмакратычная Рэспубліка,

АНДР (Аль-Джумхурыя аль-Джазаірыя Дэмакратыя аш-Шаабія), дзяржава ў Паўн. Афрыцы, у зах. ч. Міжземнаморскага басейна. Мяжуе з Марока і Зах. Сахарай (на З), Маўрытаніяй і Малі (на ПдЗ), Нігерам (на ПдУ), Лівіяй і Тунісам (на У). Пл. 2382 тыс. км². Нас. 27,9 млн. чал. (1994). Афіц. мова арабская, дзярж. рэлігія — іслам суніцкага кірунку. Сталіца — г. Алжыр. Падзяляецца на 48 вілаяў (правінцый). Нац. свята — Дзень Рэвалюцыі (1 ліст.).

Дзяржаўны лад. Паводле канстытуцыі 1989 Алжыр — нар.-дэмакр. рэспубліка. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт. У студз. 1992 сфарміраваны Вышэйшы дзярж. савет (ВДзС), на які ўскладзены функцыі калект. прэзідэнта. У сувязі з роспускам Нац. нар. сходу (парламента) ВДзС надзелены правам выдаваць дэкрэты, якія маюць сілу законаў. У лют. 1992 створаны Нац. кансультатыўны савет, закліканы «дапамагаць ВДзС у ажыццяўленні яго функцый, ствараць неабходныя ўмовы для нармальнага функцыянавання ўстаноў і канстытуцыйнага ладу».

Прырода. Краіна невысокіх гор і ўзвышаных раўнін. На Пн хрыбты Атласкай горнай сістэмы, у межах якой вылучаюць горны ланцуг Тэль-Атлас (масіў Варсеніс, выш. да 1995 м), масівы Вял. і Малой Кабіліі (выш. да 2308 м), Сахарскі Атлас (масівы Ходна, Арэс, выш. да 2328 м). Паміж імі міжгорныя пласкагор’і і раўніны Высокіх плато (800—1200 м). У цэнтр. іх частцы вял. салёныя азёры (себхі). Поўдзень Алжыра займае ​1/4 частку пустыні Сахара. Пераважаюць камяністыя плато (выш. каля 500 м) і пясчаныя пустынныя вобласці — эргі з высокімі дзюннымі градамі (В. Зах. Эрг, В. Усх. Эрг, Эрг Ігіды, Эрг Шэш і інш.), камяністыя пустыні-хамады (Танезруфт на Пд). На Пд Алжырскай Сахары пустыннае нагор’е Ахагар з вяршыняй Тахат (3003 м, найвышэйшая ў краіне). Нетры Алжыра багатыя нафтай, прыродным газам (па запасах нафты 3-е, газу 1-е месца ў Афрыцы, б.ч. радовішчаў на ПнУ Алжырскай Сахары), рудамі ртуці, цынку, свінцу, жалеза, урану, сурмы, фасфарытамі, ёсць медзь, волава, вальфрам, золата, каменны вугаль і інш. Клімат паўн. Алжыра субтрапічны міжземнаморскі, сярэдняя т-ра студз. 5—12 °C, ліп. 25 °C, ападкаў у гарах 1200 м (Кабілія), на міжгорных раўнінах 200—400 мм. Клімат Алжырскай Сахары пустынны, трапічны, сутачныя ваганні т-р да 30 °C, ападкаў менш як 50 мм за год, у асобныя гады не бывае зусім. Частыя пясчаныя буры. Большасць рэк належаць да тыпу вадзі, якія запаўняюцца вадой пасля рэдкіх дажджоў. Самая вял. р. Шэліф (Вадзі). Рэкі часткова выкарыстоўваюцца на арашэнне і для атрымання гідраэнергіі. У пустынных раёнах на арашэнне і водазабеспячэнне ідуць падземныя воды. На ўзбярэжжы міжземнаморскі тып расліннасці з цвердалістых хмызнякоў і нізкарослых дрэў. На Пн у гарах да выш. 800 м растуць сухалістыя хмызнякі (маквіс), да 1500 м — коркавы і каменны дубы, вышэй за 1500 м — туя і ядловец. У Сахары расліннасць пустынная і паўпустынная, месцамі салянкі, эфемеры, трава альфа, асобныя хмызнякі; вял. прасторы без расліннасці. Глебы на ўзбярэжжы карычневыя і шэра-карычневыя, у горных раёнах лясныя буразёммы, вакол салёных азёраў (шотаў) — алювіяльныя і засоленыя. У Сахары прымітыўныя глебы пустыні. Жывёльны свет на Пн амаль знішчаны. У Сахары грызуны, паўзуны, шакалы, газелі, антылопы і інш. Нац. паркі: Джурджура, Акфаду, Тасілін-Аджэр і інш.

Насельніцтва. Жывуць арабы (80%), берберы (каля 20%; кабілы шаўіі, туарэгі і інш.), невял. колькасць французаў, італьянцаў, іспанцаў. Натуральны прырост 30 чал. на 1 тыс. за год. Сярэдняя шчыльн. 11,6 чал. на 1 км² (1994). Больш за 95% насельніцтва сканцэнтравана ў паўн. Алжыры, дзе яго шчыльн. 300 чал. на 1 км²; у пустынных абласцях каля 0,3 чал. на 1 км². Гар. насельніцтва больш за 50% (1994). Найб. гарады: Алжыр, Аран, Канстанціна, Анаба, Сетыф, Бліда, Тызі-Узу, Эш-Шэліф.

Сярэдняя працягласць жыцця мужчын 59, жанчын 62 гады. Узровень нараджальнасці 32 на 1 тыс. чал. Дзіцячая смяротнасць 58 на 1 тыс. нованароджаных (1994).

Гісторыя. Сляды першабытнага чалавека на тэр. Алжыра адносяцца да ніжняга і сярэдняга палеаліту (300—400 тыс. г. назад). З эпохі верхняга палеаліту тут зафіксаваны носьбіты астэрыйскай, ібера-маўрусійскай і капсійскай археал. культур. З пераходам да неаліту (4-е тыс. да н.э.) «капсійцы» выцеснілі ібера-маўрусійцаў. У канцы 12 ст. да н. э. на ўзбярэжжы Алжыра з’явіліся фінікійцы, якія ў 8 ст. да н.э. трапілі пад уладу Карфагена. На мяжы 3—2 ст. да н.э. на тэр. Алжыра ўтворана дзяржава Нумідыя. Канфлікт з Рымам прывёў да ўключэння Нумідыі ў склад Рымскай імперыі. У 439 н.э. Карфаген захапілі вандалы і зрабілі яго сталіцай свайго каралеўства. З 534 Вандальскае каралеўства пад уладай Візантыі; яго ўнутраныя раёны кантралявалі плямёны бербераў, якія стварылі шэраг незалежных дзяржаў. У канцы 7 ст. н.э. тэр. Алжыра заваявалі арабы-мусульмане і ўключылі яе ў склад Арабскага халіфата. Карэнныя берберскія плямёны паступова прынялі іслам і араб. мову, што вызначыла іх як араба-ісламскую краіну. З 16 ст. Алжыр у складзе Асманскай імперыі, залежнасць ад якой у 17 ст. стала фармальнай; на чале Алжыра быў правіцель — дэй, якога выбіралі са свайго асяроддзя янычарскія камандзіры. У гэты час акрэсліліся граніцы Алжыра, якія размежавалі яго з Тунісам і Марока. У 18 — пач. 19 ст. Алжыр прыйшоў у заняпад, што дало магчымасць у 1830 франц. войскам захапіць г. Алжыр. У 1832—47 вызв. барацьбу алж. народа супраць франц. панавання ўзначаліў эмір Абд аль-Кадзір. У антыкаланіяльным Мукрані паўстанні 1871—72 удзельнічала каля 800 тыс. чал. Найбольшы размах антыкаланіяльны рух набыў пасля 2-й сусв. вайны. У маі 1945 паўстанне ва Усх. Алжыры жорстка задушана. У 1946 засн. партыя Рух за перамогу дэмакр. свабод, якая ўзначаліла барацьбу супраць калан. рэжыму. Створаны ёю Рэв. к-т адзінства і дзеянняў (з 1954 Фронт нацыянальнага вызвалення, ФНВ) пачаў узбр. барацьбу, стварыў Армію нац. вызвалення; 1.11.1954 адначасова ў 30 пунктах краіны пачалося ўзбр. паўстанне. У 1955—56 амаль усе нацыяналіст. партыі і арг-цыі ўліліся ў ФНВ. Вызваленчая вайна скончылася Эвіянскім пагадненнем 1962 аб самавызначэнні Алжыра. 5.7.1962 абвешчана незалежная дзяржава. Першы прэзідэнт А.Бен Бела абвясціў праграму «алжырскага сацыялізму». Была нацыяналізавана ўласнасць еўрап. уладальнікаў, пануючае становішча ў эканоміцы заняў дзярж сектар. У выніку ваен. перавароту 19.6.1965 улада перайшла да Рэв. савета на чале з Х.Бумедзьенам. Канстытуцыя 1976 замацавала сацыяліст. арыентацыю Алжыра. Новы прэзідэнт Ш.Бенджадзід (з 1979) прадоўжыў курс папярэдніка. Эканам. крызіс 1980-х г. і дэмаграфічны выбух (у 1966—87 насельніцтва Алжыра павялічылася з 12 да 23 млн. чал.) абвастрылі сац. напружанасць і прывялі да масавых беспарадкаў. З канца 1988 кіраўніцтва Алжыра пачало радыкальныя змены ў эканам. і паліт. сістэме Алжыра, узяло курс на развіццё рыначнай эканомікі. Гэтыя змены замацавала канстытуцыя 1989. Уведзена шматпартыйнасць, з’явілася больш за 50 партый і грамадскіх арг-цый. На першых выбарах у органы мясц. улады, якія адбыліся на шматпарт. аснове 12.6.1990, перамаглі фундаменталісты Ісламскага фронту выратавання (ІФВ). Іх праграма прадугледжвала датэрміновыя выбары ў Нац. нар. сход (парламент), умацаванне ў грамадска-паліт. жыцці нормаў шарыяту, фарміраванне «Ісламскага грамадства». У 1-м туры парламенцкіх выбараў 1991 перамаглі ісламісты. У 1992 прэзідэнт Бенджадзід вымушана пайшоў у адстаўку. Улада перайшла да Вышэйшага дзярж. савета. Прэзідэнтам стаў М.Буджаф; парламент распушчаны, і ўведзены рэжым надзвычайнага становішча. У сак. 1992 распушчаны ІФВ. У чэрв. 1992 прэзідэнт Буджаф забіты, яго змяніў А.Кафі. Тэрарыстычныя акты, арганізаваныя фундаменталістамі, вымусілі ўлады прадоўжыць (лют. 1993) рэжым надзвычайнага становішча на неакрэслены тэрмін. Прэзідэнт Алжыра (з 1994) Л.Зеруаль. Алжыр — член ААН (1962), Лігі арабскіх краін і інш. міжнар. арг-цый.

Палітычныя партыі і грамадскія арганізацыі. Фронт сацыяліст. сіл, Аб’яднанне за культуру і дэмакратыю, Хамас, Ан-Нахда і інш.; Усеагульны саюз алжырскіх працоўных, Нац. саюз алжырскіх сялян, Нац. саюз алжырскай моладзі, Нац. саюз алжырскіх жанчын, Нац. арг-цыя муджахідаў і інш.

Гаспадарка. Пасля атрымання незалежнасці для Алжыра характэрны высокі ўзровень нацыяналізацыі прыродных рэсурсаў, прам-сці, транспарту, фінансаў і інш. З канца 1980-х г. пачаліся рэформы і перавод гаспадаркі на рыначную аснову. Валавы ўнутраны прадукт (ВУП) 40,5 млрд. дол. (1991). Вядучая галіна прам-сці — здабыча нафты (41 млн. т, 1992) і прыроднага газу (126,61 млрд. м³). Здабываюцца руды каляровых металаў, жал. руда, фасфарыты, барыты, сурма. Апрацоўчая прам-сць: чорная металургія (металург. комплекс у Анабе), машынабудаванне (вытв-сць халадзільнікаў, тэлевізараў, радыёпрыёмнікаў, трактароў і аўтамабіляў), нафтаперапрацоўка, электратэхн., транспартнае абсталяванне, вытв-сць мінер. угнаенняў, буд. матэрыялаў. Перапрацоўка с.-г. сыравіны: мукамольныя, вінаробныя, масларобныя, кансервавыя, тытунёвыя прадпрыемствы. Развіта тэкстыльная, швейная, нафтахім. прам-сць (сінт. смолы, пластмасы, мыйныя сродкі). Вытв-сць электраэнергіі 16,8 млн. кВт гадз (1992). Сельская гаспадарка дае больш за 8% ВУП. Асн. культуры: пшаніца, ячмень, вінаград, алівы, цытрусавыя, фінікі, міндаль, кукуруза, тытунь, бавоўнік; у аазісах — фінікавыя пальмы, на ўзбярэжжы і каля буйных гарадоў — гародніна (часткова на экспарт) і бульба. Нарыхтоўваюць кару коркавага дуба і траву альфа (сыравіна для вытв-сці высакаякаснай паперы, каля 100 тыс. т за год). Жывёлагадоўля пераважна экстэнсіўнага кірунку. У пустынных горных раёнах гадуюць авечак, козаў, вярблюдаў, на Пн краіны і каля вял. гарадоў — буйн. раг. жывёлу. У прыбярэжных водах марское рыбалоўства. На Пн Алжыра густая сетка шашэйных дарог — 130 тыс. км (1989), у т. л. з цвёрдым пакрыццём больш за 50 тыс. км; дзейнічае транссахарская шашэйная дарога. Чыгункі 4,2 тыс. км (1989). У Алжыры буйныя нафта- і газаправоды. Разам з Італіяй пабудаваны трансміжземнаморскі газаправод. Гал. парты: Беджаія, Алжыр, Арзеу, Аран, Анаба. Асн. прадукты экспарту — нафта і нафтапрадукты, звадкаваны газ, віно, цытрусавыя, жал. руда, мінер. сыравіна, тытунь. У імпарце пераважаюць машыны і абсталяванне, прадукты і спажывецкія тавары. Асн. гандлёвыя партнёры — Францыя, Германія, Італія, Іспанія, ЗША, Японія (каля 80% тавараабароту). Грашовая адзінка — алжырскі дынар.

Узброеныя сілы Алжыра: нац. нар. армія, нац. жандармерыя, рэсп. і прэзідэнцкая гвардыя; ёсць паўваен. фарміраванні грамадз. абароны і нац. службы. Вярх. галоўнакамандуючы — прэзідэнт. У склад нац. нар. арміі ўваходзяць сухапутныя войскі (аснова ўзбр. сіл), ВПС (складаюцца з авіяэскадрылляў) і ППА (зенітныя брыгады і дывізіёны, радыётэхн. войскі), ВМС (падводныя лодкі, караблі, катэры розных класаў). Узбр. сілы камплектуюцца паводле закона аб усеаг. воінскай павіннасці, набор ажыццяўляецца 2 разы на год, прызыўны ўзрост 19—27 гадоў, тэрмін абавязковай ваен. службы 1,5 года. Афіцэрскія кадры рыхтуюць у агульнавайсковай акадэміі, ваен. вучылішчах і за мяжой.

Асвета, навуковыя і культурна-асветныя ўстановы. Сістэма адукацыі Алжыра склалася ў выніку рэформаў 1970-х г. (ВНУ), 1980 (пач. школа) і 1984 (сярэдняя школа). Агульную адукацыю (абавязковая для дзяцей 6—16 гадоў) даюць базавыя школы (9 гадоў навучання). Лепшых вучняў адбіраюць для агульных або тэхн. (паводле профілю спецыялізацыі) ліцэяў (поўны курс сярэдняй адукацыі да 13 гадоў навучання). У 1987/88 навуч. г. ў Алжыры працавала 14 тыс. базавых школ (больш за 5 млн. вучняў), 600 сярэдніх навуч. устаноў (600 тыс. навучэнцаў), 700 цэнтраў прафес. падрыхтоўкі, у сістэме прафес. Навучання 250 тыс. чал. У сістэме вышэйшай адукацыі 20 ун-таў і універсітэцкіх цэнтраў, каля 30 ін-таў і інш. ВНУ. Найбуйнейшыя: Алжырскі ун-т (засн. ў 1879) з філіяламі ў Аране і Канстанціне, ун-т прыродазнаўчых навук і тэхналогіі, нац. ін-ты нафты, газу і хіміі; лёгкай прам-сці; агранамічны, вышэйшая вет. школа і інш. У 1987/88 навуч. г. ў ВНУ каля 150 тыс. чал., больш за 12 тыс. выкладчыкаў. Самыя вял. б-кі: Нац. б-ка, б-ка ун-та ў Алжыры, Муніцыпальная б-ка ў Канстанціне. Музеі: Нац. музей Алжыра, Нац. музей прыгожых мастацтваў, Нац. музей антычнасці, этнаграфічны, Музей нац. вызвалення. Навук. даследаванні ў галіне ядз. фізікі, электронікі, акіянаграфіі, біялогіі, біяхіміі, ветэрынарыі, сельскай гаспадаркі вядуцца ва ун-тах і НДІ; мед. праблемы даследуюць анкалагічны цэнтр, ін-т Пастэра, ін-т гігіены, сетка доследна-селекцыйных станцый. Працуюць астранамічная, астрафізічная і метэаралагічная абсерваторыі.

Друк, радыё, тэлебачанне. У Алжыры больш за 150 перыяд. выданняў (агульны тыраж каля 1,7 млн. экз.). Афіцыйны орган урада — газета «El Moudjahid» («Змагар»). Дзярж. інфарм. агенцтва Альжэры Прэс Сервіс (з 1962, г. Алжыр). Нац. тэлерадыёкампанія «Радыётэлевізьён альжэр’ен» (з 1962) вядзе перадачы на араб., франц. і кабільскай мовах. Тэлецэнтр у г. Алжыр.

Літаратура. Развіваецца на арабскай, кабільскай і франц. мовах. Літаратура на арабскай і кабільскай мовах узнікла ў 16—18 ст. у эпоху барацьбы супраць ісп. экспансіі і тур. панавання, калі духоўнае жыццё краіны выяўлялася пераважна ў вуснай нар. творчасці. У 19 ст. л-ра адлюстроўвала працэс фарміравання алж. нацыі. Нар. паэты (медахі) заклікалі да супраціўлення франц. каланізатарам. Патрыят. паэзія Абд аль-Кадзіра, Саіда Абдалаха, Мухамеда Белькаіра і паэта Кабіліі Сі Маханда блізкая па духу да нар. песень. Нац.-вызв. барацьба — гал. тэма ў паэзіі 1950—60-х г. (вершы Абу аль-Касіма Саадала, Муфдзі Закарыя, аўтара нац. гімна) і прозы (ат-Тахір Ватар, «Фадзіля Масудзі). Пачынальнік жанру апавядання і аўтар першага алж. рамана на араб. мове — Ахмед Рыда-Хуху («Дзяўчына з Меккі», 1947). У 1967 з’явіўся раман Мухамеда Мані «Голас кахання». Пра жыццё краіны ў 1970-я г. раманы Ватара («Землетрасенне»), Абд аль-Хаміда Бенхедугі («Вецер з поўдня» і «Канец учарашняга дня») і інш. Літаратура на французскай мове пачала развівацца ў 1940—50-я г. Абуджэнне нац. самасвядомасці алжырцаў паказалі празаік Жан Амруш, паэты Аіт Джафер, Мустафа Лашраф, рэаліст. творы Мухамеда Дыба (трылогія «Алжыр»), Мулуда Ферауна (раманы «Сын бедняка» і «Дарога ў гару», дылогія «Зямля і кроў»), Мулуда Мамеры (раманы «Забыты пагорак», «Калі спіць справядлівасць»), Малека Уары (раман «Зернетка ў жорнах») і інш. Пра алж. інтэлігенцыю ў час нац.-вызв. вайны раманы Малека Хадада «Апошняе ўражанне» і «Набярэжная кветак не адказвае». Стварэнне незалежнай рэспублікі ў 1962 адкрыла новую эпоху ў л-ры Алжыра: раманы Мурада Бурбуна «Муэдзін», Рашыда Буджэдры «Адрынутасць», Асіі Джэбар «Наіўныя жаваранкі». Вяршыня рэаліст. л-ры Алжыра гэтага часу — раман Мамеры пра нац.-вызв. вайну «Опіум і дубінка». Укладам у алж. л-ру 1960—80-х г. стала творчасць Мулуда Ашура, Джамаля Амрані, Кадура М’Хамсаджы, Ахмеда Акаша, Мустафы Тумі, Набіля Фарэса, Айшы Лемсін, Джамаля Алі Хаджы, Мустафы Хасіяна і інш.

Архітэктура і выяўленчае мастацтва. Найб. старажытныя помнікі мастацтва на тэр. Алжыра адносяцца да неаліту (наскальныя выявы жывёл, людзей, сцэны палявання і рытуальных абрадаў у гарах Тасілін-Аджэр, Тасілін-Ахагар). Захаваліся рэшткі гарадоў часоў фінікійскага, рымскага і візантыйскага панавання: Джаміла, Гіпон, Тымгад, Тыпаса, Шэршэль з руінамі ўмацаванняў, храмаў, тэатраў, тэрмаў, трыумфальных арак, акведукаў, жылых дамоў. Пры раскопках выяўлены творы скульптуры, мазаікі з міфалаг. і быт. сцэн. Пасля араб. заваявання ў гарадах будаваліся ўмацаванні, мячэці, медрэсэ, лазні, рынкі, палацы (г. Кала-Бені-Хамад, 11 ст.). У 10—13 ст. у гарадах Алжыр, Тлемсен, Канстанціна ўзведзены мячэці, вежы-мінарэты, палацы, грамадскія будынкі, арнаментаваныя разьбой па стука, кафляй. Дойлідства і дэкар.-прыкладное мастацтва Алжыра 16—18 ст. вызначаліся пышнасцю, багаццем формаў і разнастайнасцю арнаментыкі (палацы і вілы тур. намеснікаў). Гараджане жылі ў невял. 2—3-павярховых дамах з плоскімі дахамі, з замкнёнымі дворыкамі. У 1881 у г. Алжыр засн. Нац. школа архітэктуры і прыгожых мастацтваў. З 1930-х г. у Алжыры працавалі франц. архітэктары і інжынеры Ле Карбюзье, П.А.Эмеры, Б.Зерфюс, Л.Мікель, П.Турнон. У гарадах узводзіліся шматпавярховыя жылыя і адм. будынкі, вілы, асабнякі, набліжаныя да еўрап. архітэктуры. Дэкар.-прыкладное мастацтва прадстаўлена тканінамі, дыванамі, вышыўкай, размаляванай керамікай, вырабамі рамеснікаў. У выяўл. мастацтве 19 — пач. 20 ст. працавалі пераважна франц. мастакі, з 1920—30-х г. — мастакі-алжырцы (Мухамед і Амар Расім, Тэмам Ранем і інш.), з сярэдзіны 20 ст. — жывапісцы, графікі, скульптары (Х.Бенанбур, М.Будзід, І.Самсом, М.Адан, М.Хада, Ш.Меслі і інш.). У маст. жыцці сучаснага Алжыра вядучую ролю адыгрывае Нац. саюз работнікаў выяўл. мастацтва.

Музыка Алжыра мае шмат агульнага з музыкай Туніса, Марока, інш. краін рэгіёна. У ёй спалучаюцца араба-іранскія і турэцкія элементы з муз. традыцыямі лакальных этнасаў Алжыра (берберы, туарэгі, негрскія народы Сахары). Арабская класічная музыка Алжыра засн. на дасягненнях т.зв. зах. (андалузскай) школы. Асн. яе форма — алжырская нуба, разгорнутая 5-часткавая вак.-інстр. кампазіцыя з інстр. уверцюрай (тушыя); у аснове муз. развіцця рэгіянальныя разнавіднасці макамаў (вак.-інстр. цыклічная форма, засн. на шэрагу ладоў-макамаў). Сярод муз. інструментаў — уд (арабская лютня), рэбаб (струнны смычковы), канун (72-струнная цытра), духавыя, ударныя (бубны дэф і тар, барабан дарабука). З вак. жанраў вядомы касыды. З пач. 20 ст. развіваюцца формы сучаснай гар. музыкі — песенны жанр аль-джад (сярод майстроў кампазітар і спявак Хадж Мухамед аль-Анка) і муз. драма ў стылі аль-джад («Фако», «Дар Бібі» М.Бахтарзі). Муз. кадры ў Алжыры рыхтуюць вышэйшыя і сярэднія муз. навуч. ўстановы, кансерваторыя музыкі і дэкламацыі (з 1920) і Нац. ін-т музыкі.

Тэатр. Нац. тэатр у Алжыры існаваў у выглядзе выступленняў «гаўалі» (апавядальнікаў) і ценявога т-ра з удзелам Гарагуза (алж. Пятрушкі). У сучасных формах т-р узнік у канцы 19 — пач. 20 ст. Пасля 1-й сусв. вайны першую тэатр. трупу арганізаваў Р.Ксенціні. Справу яго прадоўжыў драматург Б.Махіддзін. У рэпертуары былі п’есы алж. драматургаў, зах.-еўрап. класікаў. З пачаткам вызв. вайны (1954) многія акцёры пакінулі радзіму і стварылі за мяжой (у Тунісе) алж. маст. ансамбль, на базе якога пасля абвяшчэння незалежнасці Алжыра ў 1962 створаны Алжырскі нац. т-р (з 1963 у г. Алжыр).

Кіно. Нац. кінематаграфія ў Алжыры зарадзілася ў перыяд вызв. вайны 1954—62. Пасля 1962 вытворчасць хранік.-дакумент. фільмаў павялічылася, зняты першыя маст. фільмы на фалькл.-этнагр. сюжэты ці прысвечаныя падзеям вайны 1954—62. У 1964 створаны нац. цэнтр кінематаграфіі, у 1974 — Савет аўдыёвізуальных мастацтваў (прафсаюз работнікаў кіно і тэлебачання). Сярод лепшых фільмаў 1970—80-х г.: «Бітва за Алжыр», «Вецер з Арэса», «Хроніка вогненных гадоў», «Амар Гатлата», «Анатомія адной змовы». Вядучыя рэжысёры: М. аль-Ахдар Хаміна, А.А.Тульбі, М.Алуаш, М.Буамары, М.С.Рыяд, А.Рашдзі.

Літ.:

Алжир: (справ.). М., 1977;

Ланда Р.Г. Кризис колониального режима в Алжире, 1931—1954. М., 1980;

Яго ж. История алжирской революции, 1954—62. М., 1983.

П.І.Рогач (прырода, гаспадарка), У.С.Кошалеў (гісторыя), Б.А.Лазука (выяўл. мастацтва), А.М.Гарахавік (музыка).

Герб і сцяг Алжыра.
Алжыр. У гарах Кабіліі.
Да арт. Алжыр. Цэнтральная частка горада Эль-Уэд.
Горад Алжыр.
Да арт. Алжыр. Наскальныя малюнкі ў Тасілін-Аджэры.
Наскальныя выявы ў Тасілі на поўдні Алжыра.
Да арт. Алжыр. Плато Тасілін-Аджэр.
Да арт. Алжыр. Трыумфальная арка Траяна ў г. Тымгад. Канец 2 ст.

т. 1, с. 249

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГРЭ́ЦЫЯ

(Hellas),

Грэчаская Рэспубліка (Hellēnikē Demokratia), дзяржава ў Паўд. Еўропе, на Балканскім п-ве і шматлікіх суседніх астравах (найб. Крыт, Эўбея, Родас, Лесбас). Мяжуе на Пн з Албаніяй, Македоніяй, Балгарыяй, на ПнУ з Турцыяй. На З, Пд і У абмываецца Іанічным, Міжземным і Эгейскім морамі. Пл. 132 тыс. км², у т. л. 24,8 тыс. км² астравы. Нас. 10,5 млн. чал. (1995). Дзярж. мова — грэчаская. Сталіца — г. Афіны. Падзяляецца на 52 номы. Існуе падзел на гіст. вобласці. Нац. свята — Дзень незалежнасці (25 сак.).

Дзяржаўны лад. Грэцыя — рэспубліка. Дзейнічае канстытуцыя 1975 (з дапаўненнямі 1985). Кіраўнік краіны — прэзідэнт, якога выбірае парламент тэрмінам на 5 гадоў. Прэзідэнт валодае шырокімі паўнамоцтвамі; мае права вета на заканад. акты парламента, распускаць урад і парламент, уводзіць без згоды парламента надзвычайнае становішча ў краіне. Заканад. орган — парламент (300 дэпутатаў), што выбіраецца насельніцтвам на 4 гады. Выканаўчую ўладу ажыццяўляе ўрад на чале з прэм’ер-міністрам, якога назначае прэзідэнт.

Прырода. Грэцыя — горная краіна, (больш за ​4/5 тэр. занята гарамі), займае найб. парэзаную морам ч. Балканскага п-ва. Даўжыня берагавой лініі ў 12 разоў большая за сухапутныя граніцы, узбярэжжа моцна расчлянёнае, шмат зручных гаваней. Найб. значныя паўастравы — Пелапанес і Халкідыкі. Пераважаюць сярэдневышынныя масівы (да 1200—1800 м). Уздоўж узбярэжжа Іанічнага м. цягнецца горны масіў Пінд з вяршынямі вышэй за 2 тыс. м. На ПнУ адгор’і Радопаў і гор Македоніі з найвышэйшым пунктам Грэцыі — г. Алімп (2917 м). Далей на Пд раўніна Фесаліі. Паўд. ч. краіны і Пелапанес таксама заняты гарамі. Самая значная нізіна — Саланікская па ніжнім цячэнні р. Вардар. Тэр. Грэцыі вызначаецца сейсмічнасцю, на в-ве Тыра дзеючы вулкан Каймені. Карысныя выкапні разнастайныя, але іх запасы невялікія: жалезныя, марганцавыя, хромавыя, нікелевыя, поліметалічныя руды, баксіты, буры вугаль, прыродны газ і нафта, буйнейшае ў свеце радовішча наждаку (в-аў Наксас), высакаякасны мармур, магнезіт, пемза і інш. Клімат міжземнаморскі. Т-ра паветра ў студз. ад 4°C на Пн да 10—12°C на Пд, ліп. 24—28°C. Ападкаў каля 500—1000 мм за год, пераважна зімой. У гарах клімат больш халодны і вільготны. Рэкі горныя, кароткія і малаводныя, за выключэннем Марыцы, Нестаса, Стрымона, Вардара, якія належаць Грэцыі ў сваіх нізоўях. Найб. воз. Прэспа, на граніцы з Албаніяй і Македоніяй. На ўзбярэжжах субтрапічная расліннасць (у т. л. маквіс і фрыгана), вышэй шыракалістыя лясы (дуб, бук, ліпа, каштан, клён), потым хвойныя. Пад лесам каля 11% тэрыторыі. 10 нац. паркаў (найб. Вікас-Аоас, Мікра-Прэспа, Эта) і 19 заказнікаў.

Насельніцтва. Каля 96% — грэкі. На Пн невял. групы албанцаў, македонцаў, туркаў. Большасць вернікаў (97%) праваслаўныя. Сярэднегадавы прырост каля 0,1%. Сярэдняя шчыльн. 79,5 чал. на 1 км². Найб. густа населены раёны вакол Афін і Салонікаў, раўніны і ўзбярэжжы. Вял. эміграцыя пераважна мужчын. За мяжой жыве каля 3 млн. грэкаў. У гарадах 64% насельніцтва (1993). Найб. гарады (1991, тыс. ж.): Афіны — 2890 (з прыгарадамі), Салонікі — 384, Пірэй — 183, Патры — 153, Іракліян — 116, Ларыса — 113.

Гісторыя. Чалавек на тэр. Грэцыі з’явіўся ў эпоху сярэдняга палеаліту. Пазней тут была пашырана крыта-мікенская культура (эпоха бронзы), існавала ант. цывілізацыя (гл. Грэцыя Старажытная). З 146 да н.э. Грэцыя пад уладай Стараж. Рыма, з 4 ст. н.э. ў складзе Візантыі. У сярэдзіне 15 ст. пасля падзення Візантыі ў выніку заваяванняў туркаў-асманаў б.ч. кантынентальнай Грэцыі і некаторыя астравы трапілі пад уладу Асманскай імперыі; часткай Пелапанеса і многімі астравамі валодалі венецыянцы і генуэзцы, в-вам Родас — ордэн рыцараў-іаанітаў. Паступова туркі заваявалі Родас (1522), Кіпр (1571), Крыт (1669) і ўстанавілі ў Грэцыі сваю ваен.-ленную сістэму, абклалі большасць яе насельніцтва цяжкімі падаткамі, спец. павіннасцямі (праца на рудніках, пастаўка матросаў для тур. флоту), што разам з інш. дыскрымінацыйнымі захадамі стала прычынай эміграцыі часткі грэкаў у Італію, Аўстрыю, Расію і інш. Ва ўмовах тур. панавання ў Грэцыі актывізаваўся нац.-вызв. рух [паўстанні на Пелапанесе (1463—79, 1571, 1770), у кантынентальнай Грэцыі, Македоніі, на а-вах Эгейскага м., у Эпіры (1611) і інш.]. Туркі не здолелі замацавацца ў цяжкадаступных горных раёнах, дзе пастаянна дзейнічалі партыз. атрады клефтаў. Вызв. барацьбе грэкаў садзейнічалі рус.-тур. войны (гл. Руска-турэцкія войны 18—19 ст., Архіпелагскія экспедыцыі рускага флоту) і Міжземнаморскі паход Ушакова. Кючук-Кайнарджыйскі мір 1774 даў магчымасць суднам Грэцыі выкарыстоўваць рас. флаг, спрыяў развіццю суднаходства ў Эгейскім м. Адначасова ўзмацнілася грэч. эміграцыя ў Расію (Паўн. Прычарнамор’е). У 1814 у Адэсе ўзнікла тайнае рэв. т-ва «Філікі Этэрыя». У выніку падрыхтаванай ім пад кіраўніцтвам А.Іпсіланці Грэчаскай нацыянальна-вызваленчай рэвалюцыі 1821—29 Грэцыя атрымала аўтаномію, а ў 1830 — незалежнасць. У склад грэч. дзяржавы ўвайшлі тэр. кантынентальнай Грэцыі і а-вы Кіклады. У 1832 Англія, Францыя, Расія абвясцілі каралём Грэцыі прынца Атона з баварскай дынастыі Вітэльсбахаў. На пачатку яго царавання (правіў як Атон І у 1832—62) у Грэцыі палепшаны шляхі зносін, рэарганізавана сістэма адукацыі (у 1837 засн. Афінскі ун-т), распрацаваны крымін. і грамадз. кодэксы, закрыты многія манастыры. Да канца 1837 грэч. ўрад узначальвалі баварцы, з 1838 кароль выбіраў прэм’ер-міністраў з лідэраў 3 грэч. груповак, знешнепалітычна арыентаваных на Вялікабрытанію, Францыю, Расію. Засілле баварскіх чыноўнікаў і самаўладства Атона выклікалі ў вер. 1843 выступленне патрыятычна настроеных грэч. вайскоўцаў у Афінах. Паводле прынятай у 1844 канстытуцыі ў Грэцыі ўстаноўлены рэжым канстытуцыйнай манархіі з вял. паўнамоцтвамі караля (пажыццёва прызначаў членаў сената, прызначаў і здымаў міністраў, распускаў палату дэпутатаў). Пасля першых парламенцкіх выбараў урад узначаліў кіраўнік прафранц. групоўкі Я.Калетыс (1844—47), які высунуў у 1844 т.зв. «мегалі ідэа» («вял. ідэю»), што прадугледжвала барацьбу за далучэнне да грэч. каралеўства населеных грэкамі правінцый Асманскай імперыі.

У час Крымскай вайны 1853—56 адбыліся антытур. паўстанні ў Эпіры і Фесаліі, падтрыманыя атрадамі добраахвотнікаў з Грэцыі; пад націскам Англіі і Францыі Грэцыя прыняла ультыматум аб захаванні нейтралітэту, быў сфарміраваны ўрад на чале з лідэрам праангл. групоўкі К.Маўракардатасам. Акупац. англ. войскі (1854—57) навязалі Грэцыі міжнар. кантроль над яе фінансамі. Эканам. цяжкасці, роспуск каралём палаты дэпутатаў (кастр. 1859), высылка і зняволенне апазіцыянераў, закрыццё ўладамі шэрагу газет выклікалі рэвалюцыю 1862, у выніку чаго скінуты Атон І. У 1863 грэч. каралём стаў Георг І (гл. ў арт. Георг). Паводле новай канстытуцыі 1864 уведзены аднапалатны парламент, абвешчаны недатыкальнасць асобы і жылля, права сходаў і асацыяцый, свабода друку. У 1864 Вялікабрытанія вярнула Грэцыі Іанічныя а-вы (з 1815 былі пад брыт. пратэктаратам). З 1860-х г. паскорылася прамысл. развіццё краіны, у 1869 пракладзена першая чыгунка. У 1866—69 адбылося антытур. паўстанне на Крыце. У 1870—90-я г. ўрады папераменна ўзначальвалі Х.Трыкупіс і Т.Дэліяніс. У 1881 Грэцыя дамаглася ад Асманскай імперыі вяртання Фесаліі і акругі Арта ў Эпіры. Крыцкае паўстанне 1896 перарасло ў грэка-тур. вайну 1897, у якой Грэцыя пацярпела паражэнне (гл. ў арт. Крыцкія паўстанні). Ва ўмовах адсутнасці сродкаў на выплату кантрыбуцыі Турцыі даходы і выдаткі грэч. ўрада перайшлі пад кантроль створанай у 1898 міжнар. фін. камісіі з прадстаўнікоў Англіі, Францыі, Расіі, Германіі, Італіі і Аўстра-Венгрыі. У 1898 пад націскам буйных еўрап. дзяржаў тур. султан даў аўтаномію Крыту. Пасля выступлення ў жн. 1909 у Афінах «Ваеннай лігі» (створана малодшымі афіцэрамі) прэм’ер-міністрам Грэцыі працяглы час быў Э.Венізелас (у 1910—15, 1917—20, 1924, 1928—32, 1933). Яго першы ўрад упарадкаваў фін. і бюджэтную сістэмы, стварыў мін-вы сельскай гаспадаркі, гандлю і прам-сці, актывізаваў знешнюю палітыку (гл. Балканскі саюз 1912). У выніку Балканскіх войнаў 1912—13 у склад Грэцыі ўвайшлі Крыт, Эпір, Паўд. Македонія, ч. Зах. Фракіі, Эгейскія а-вы; колькасць яе насельніцтва павялічылася з 2,7 да 4,6 млн. чал. Пры каралю Канстанціне І [1913—17, 1920—22] Грэцыя працяглы час захоўвала нейтралітэт у 1-й сусв. вайне. Яна ўступіла ў вайну пад націскам Антанты 29.6.1917 пры каралю Аляксандру [1917—20] — другім сыне Канстанціна I. Пасля грэка-турэцкай вайны 1919—22 у Грэцыі ўстаноўлена рэспубліка (1924). У 1934 у Афінах утворана Антанта Балканская (распалася ў 2-ю сусв. вайну). У канцы 1935 пасля ваен. перавароту і ініцыіраванага манархістамі плебісцыту ў Грэцыі адноўлена ўлада караля Георга II (правіў у 1922—23, 1935—41, 1946—47; гл. ў арт. Георг). Пасля ваен. перавароту 4.8.1936 устаноўлена дыктатура ген. І.Метаксаса (існавала да 1941). У пач. 2-й сусв. вайны краіна захоўвала нейтралітэт. 28.10.1940 супраць Грэцыі развязаў вайну фаш. дыктатар Італіі Б.Мусаліні, аднак грэч. армія да 14.11.1940 спыніла італьян. наступленне і ў хуткім часе адцясніла праціўніка. Пазней у выніку Балканскай кампаніі 1941 Грэцыю акупіравалі ням., італьян. і балг. войскі. Намаганнямі ўдзельнікаў Руху Супраціўлення (гл. ЭАМ, ЭЛАС) да восені 1943 вызвалена каля ​1/3 тэр. краіны. Поўнасцю вызвалена ў кастр. 1944. У 2-ю сусв. вайну загінула больш за 400 тыс. грэкаў, значна заняпала гаспадарка. Пасля Ліванскага пагаднення 1944 у Грэцыі абвастрылася барацьба за ўладу, што прывяло да грамадз. вайны 1946—49, у ходзе якой урадавыя войскі ліквідавалі супраціўленне партыз. атрадаў левых паліт. сіл. У 1948—51 Грэцыя атрымала эканам. дапамогу ад ЗША паводле Маршала плана. Грэч. ўлады праводзілі курс на інтэграцыю краіны ў зах.-еўрап. рэгіянальныя арг-цыі (у 1952 Грэцыя ўступіла ў НАТО, у 1962 як асацыіраваны чл. — у «Агульны рынак»). У выніку ваен. перавароту 1967 у Грэцыі фактычна ліквідавана манархія (з 1947 правіў Павел І, з 1964 — Канстанцін II) і ўстаноўлена т.зв. дыктатура «чорных палкоўнікаў» (прэм’ер-міністр — палк. Г.Пападопулас). У 1974 пасля няўдалай спробы далучыць да Грэцыі Кіпр ваен. хунта скінута, праведзены плебісцыт аб скасаванні манархіі і ўстанаўленні рэсп. ладу (у 1975 прэзідэнтам Грэцыі выбраны К.Цацас), засн. вядучыя паліт. партыі — Новая дэмакратыя (НД) і Усягрэчаскі сацыялістычны рух (ПАСОК). Цывільны ўрад НД на чале з К.Караманлісам (1974—80) садзейнічаў дэмакратызацыі грэч. грамадства. У 1974—80 Грэцыя прыпыніла членства ў НАТО, у 1981 стала членам Еўрапейскага эканамічнага супольніцтва. Эканам. цяжкасці (у т. л. рост знешняга доўгу) і скандалы вакол карупцыі прывялі да адстаўкі ўрада ПАСОК на чале з А.Папандрэу (1981—89). Пры прэм’ер-міністру К.Міцатакісу (НД; 1990—93), які праводзіў курс на сац. эканомію (у т. л. за кошт паніжэння зарплаты), абвастрыўся канфлікт паміж прафсаюзамі і ўрадам (усеагульная забастоўка ў 1992). Пасля працяглага прэзідэнцтва Караманліса (1980—85, 1990—95) прэзідэнтам Грэцыі ў сак. 1995 выбраны К.Стэфанопулас. У студз. 1996 пасля адстаўкі па стане здароўя Папандрэу (кіраўнік урада з канца 1993) прэм’ер-міністрам Грэцыі выбраны К.Сімітыс (ПАСОК). У знешняй палітыцы Грэцыі захоўваецца напружанасць у адносінах з Турцыяй з-за Кіпра і 2 невял. астравоў у Эгейскім м. Грэцыя — чл. ААН (з 1945), НАТО (членства адноўлена ў 1981), Зах.-еўрап. саюза (з 1992), Савета Еўропы, Арг-цыі па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе і інш. Дыпламат. адносіны з Рэспублікай Беларусь устаноўлены ў 1992.

Палітычныя партыі і грамадскія арганізацыі. Усягрэчаскі сацыяліст. рух (ПАСОК), Новая дэмакратыя, Кааліцыя левых і прагрэс. сіл, Камуніст. партыя Грэцыі, Арг-цыя моладзі Новай дэмакратыі і інш. Найб. прафсаюз — Усеагульная канфедэрацыя працоўных Грэцыі.

Гаспадарка. Грэцыя — індустр.-агр. краіна. Доля ў валавым унутр. прадукце (у %): прам-сці — 34, сельскай гаспадаркі — 10, сферы паслуг — 56. У прамысловасці занята 25% працуючых. Вядзецца здабыча бурага вугалю (на Пн і ў цэнтры Пелапанеса) — 55,4 млн. т (1993, 7-е месца ў свеце), а таксама жалезнай, хромавай, нікелевай, меднай і сурмянай руд, баксітаў, нафты і прыроднага газу, пірыту, магнезіту, наждаку і інш. Аснову энергабалансу складаюць буры вугаль, імпартная нафта (здабыча каля в-ва Тасас пакрывае толькі 5% патрэб), ГЭС на горных рэках. Вытв-сць вугальных брыкетаў і коксу (Пталемаіс). Нафтаперапр. з-ды ў Карынфе, Афінах, Элеўсіне, Салоніках, Аспрапіргасе. Вытв-сць электраэнергіі больш за 34 млрд. кВт·гадз. (1994). Чорная металургія (каля 1 млн. т сталі штогод; Афіны, Пірэй, Салонікі). Выплаўка алюмінію (каля 150 тыс. т штогод) і феранікелю (Ларымна). Машынабудаванне і металаапрацоўка: суднабудаванне і суднарамонт (Салонікі, Пірэй, Александрупаліс), аўта- і трактаразборка (Пірэй), электратэхніка, абсталяванне і машыны для сельскай гаспадаркі і вінаробства, быт. тэхніка і прылады. Развіты нафтахімія, вытв-сць салянай кіслаты, азотных угнаенняў (Пталемаіс), аўтамаб. шын (Патры), цэменту (Пірэй, Халкіс), буд. матэрыялаў (Волас, Ларыса, Элефсіс), мэблі і інш. вырабаў з дрэва (Патры). Прадпрыемствы цэлюлозна-папяровай прам-сці (Афіны, Салонікі, Волас, Патры, Ларыса). Вылучаецца тэкст. прам-сць, асабліва выраб баваўняных і з дамешкамі сінт. валокнаў тканін (Афіны, Салонікі, Патры, Волас і інш.), шаўковых тканін (Афіны, Кавала, Каламата), дываноў (Яніна, Ламія). Афіны — цэнтр швейнай прам-сці. Развіта гарбарна-абутковая прам-сць, вытв-сць разнастайных скураных і футравых вырабаў (Афіны, Салонікі, Патры, Волас, Яніна). Харч. прам-сць прадстаўлена шматлікімі прадпрыемствамі вінаробства (Афіны, Салонікі, Іракліян, Ханья), па апрацоўцы тытуню (Салонікі, Пірэй, Волас і інш.), вытв-сці алею з аліў (Афіны, Салонікі, Ханья і інш.), цукру (Платы, Ларыса, Ксанты, Серэ), рыбных прадуктаў (Пірэй, Салонікі, Кавала), сыроў (Яніна), разынак (Піргас); перапрацоўка цытрусавых (Ханья). У сельскай гаспадарцы занята 25% працуючых. Пераважаюць дробныя гаспадаркі памерам каля 3,5 га. Пад земляробчымі ўгоддзямі каля 30% тэр. краіны, у т. л. 2,3 млн. га пад ворывам, 1,2 млн. га пад вінаграднікамі, аліўкавымі плантацыямі і садамі. Каля ​1/3 угоддзяў арашаецца. 40% тэр. краіны займаюць малаўрадлівыя горныя пашы і лугі. Спецыялізацыю вызначаюць працаёмкія экспартныя культуры: тытунь, алівы (каля 1,6 млн. т штогод, 3-е месца ў свеце), бавоўна і цукр. буракі (арашальныя землі ў далінах Вардара і Стрымона, в-аў Лемнас), вінаград (1,3 млн. т штогод), цытрусавыя. Вырошчваюць яблыкі, грушы, персікі, абрыкосы, інжыр. Развіта парніковая гаспадарка экспартнага кірунку, агародніцтва (у т. л. памідоры — каля 1,7 млн. т штогод). Са збожжавых вырошчваюць пшаніцу (больш за 50% пасяўных плошчаў), рыс (на арашальных землях), кукурузу і ячмень. Жывёлагадоўля развіта недастаткова. Гадуюць авечак (каля 8 млн. галоў), коз (каля 5 млн. галоў), свіней (каля 1 млн. галоў), буйн. раг. жывёлу (каля 1 млн. галоў). Птушкагадоўля. Марское рыбалоўства. Замежны турызм і адпачынак дае больш за 50% прыбытку. З ім звязана каля ​1/3 занятых у гаспадарцы. Штогод Грэцыю наведвае 8—10 млн. замежных турыстаў. Асн. раёны: Афіны і наваколле, узбярэжжа Пелапанеса, стараж. гіст. цэнтры Карынф, Эпідаўр, Містра, Мікены, Алімпія, Спарта, Салонікі, Яніна, а-вы Эгейскага мора. Транспарт пераважна марскі і аўтамабільны. Танаж гандл. флоту — 41,7 млн. т (1993, 3-е месца ў свеце). Частка грэч. флоту плавае пад флагамі інш. краін. Флот абслугоўвае гандл. сувязі Грэцыі і многіх краін свету. Гал. парты Пірэй, Салонікі, Элефсіс. Аўтадарог каля 40 тыс. км, на аўтатранспарт прыпадае больш за 60% унутр. перавозак, чыгунак 2,6 тыс. км. Каля 40 аэрапортаў (у т. л. 22 міжнародныя), найб. Элінікон каля Афін. Экспарт (каля 8—10 млрд. дол. штогод): нафтапрадукты, тэкст. і швейныя вырабы, абутак, цэмент, мінер. сыравіна, аліўкавы алей, вінаград, цытрусавыя, віны, тытунёвыя вырабы. Імпарт (каля 20 млрд. дол. штогод): машыны і абсталяванне, нафта, харч. тавары, трансп. сродкі, драўніна. Дэфіцыт гандл. балансу пакрываецца за кошт паступленняў ад марскіх перавозак, турызму, грашовых пераводаў эмігрантаў. Гал. гандл. партнёры: Германія, Францыя, Італія, Вялікабрытанія, ЗША, Саудаўская Аравія. Грэцыя экспартуе на Беларусь футравыя і скураныя вырабы, цытрусавыя, кансервы, імпартуе трактары, грузавыя аўтамабілі, калійныя ўгнаенні, шыны. Грашовая адзінка — драхма.

Узброеныя сілы. Складаюцца з сухап. войск, ВПС і ВМС. Агульная колькасць (канец 1994) 159,3 тыс. чал. (406 тыс. рэзервістаў). Вярх. галоўнакамандуючы — прэзідэнт. У сухап. войсках 113 тыс. чал., аб’яднаных у 10 пях., механізаваную і бранятанкавую дывізіі, асобныя 2 пях., механізаваную і 5 бранятанк. брыгад, асобныя парашутны полк, 20 артыл. дывізіёнаў і інш.; маюць на ўзбраенні 2722 танкі, 2365 баявых машын пяхоты, 2019 гармат палявой артылерыі і мінамётаў, 95 самалётаў і верталётаў армейскай авіяцыі і інш. У ВПС 26,8 тыс. чал., каля 270 баявых самалётаў і 28 верталётаў. У ВМС (пач. 1996) 20 тыс. чал., 47 караблёў (у т. л. 8 дызельных падводных лодак) і 124 баявыя катэры амер., герм. і грэч. вытв-сці.

Асвета. Сучасная сістэма адукацыі Грэцыі сфарміравалася ў выніку рэформаў 1963—65, 1974—76, 1984—85 і закону 1985, паводле якога ўстаноўлены 9-гадовы тэрмін абавязковага школьнага навучання. Дашкольныя дзіцячыя ўстановы для дзяцей ад 3,5 да 5,5 года не абавязковыя. Першая ступень абавязковай агульнай адукацыі — 6-гадовыя пач. школы для дзяцей ад 5,5 да 11,5 года. Сярэднюю адукацыю даюць гімназіі (абавязковая няпоўная, тэрмін навучання 3 гады) і дадатковую сярэднюю — ліцэі (агульнага тыпу, класічныя, прафес.-тэхн., шыракапрофільныя і духоўныя), тэрмін навучання 2—6 семестраў. Права паступлення ў ВНУ дае толькі ліцэй. Буйнейшыя ВНУ: ун-ты ў Афінах (з 1837), Салоніках (з 1925), Патры (з 1966), Яніне, Фракіі; політэхн. ін-ты ў Афінах (з 1836) і на в-ве Крыт; вышэйшыя школы ў Афінах — агранамічных навук, эканам. і камерцыйных навук, паліт. навук, прыгожых мастацтваў; вышэйшыя індустр. школы ў Пірэі і Салоніках. Найб. б-кі: Нац., б-кі Палаты дэпутатаў (з 1844), Афінскай АН, ун-та ў Салоніках (з 1927). Найб. музеі: Нац. археал. (з 1874), Музей Акропаля (з 1878), Нац. маст. галерэя (з 1900), Візантыйскі (з 1914), Музей Бенакі (з 1931) і Музей Аляксандра Сутзаса ў Афінах, археал. музеі ў Алімпіі, Дэльфах, Карынфе, на а-вах Родас і Крыт. Навук. даследаванні праводзяцца Афінскай АН (з 1926), ун-тамі і ін-тамі, галіновымі н.-д. ўстановамі і цэнтрамі, Афінскай абсерваторыяй, навук. т-вамі і інш.

Друк, радыё, тэлебачанне. Выдаецца больш за 100 штодзённых (цэнтральных і мясцовых) і каля 300 штотыднёвых газет (1993). Найб. папулярныя выданні: «Akrópolis» («Акропаль», з 1881), «Rirospástēs» («Радыкал», з 1918), «Tá Néa» («Навіны», з 1931), «Augē» («Світанне», з 1951), «Eleútheros kósmos» («Свабодны свет», з 1966) і інш. Тыражы газет у адносінах да колькасці насельніцтва большыя, чым у многіх зах.-еўрап. краінах. Афіц. Афінскае інфарм. агенцтва засн. ў 1895. Радыёвяшчанне з 1938 на грэч., англ. і франц. мовах. Тэлебачанне ў Афінах з 1965. Нац. радыё і тэлебачанне ў 1976 аб’яднаны ў карпарацыю ЭРТ. Дзейнічаюць 1500 радыёстанцый і 180 тэлекампаній, найбуйнейшыя з іх — прыватныя кампаніі «Мега Чэнел» і «Антэна-1», дзяржаўныя ЕТ-І, ЕТ-2. Рэтрансліруюцца 9 (1993) замежных тэлепраграм, у т. л. ЗША, Расіі, Вялікабрытаніі, Францыі, Германіі, Італіі, Іспаніі.

Літаратура. Развіваецца на навагрэч. мове. Пачала складвацца пасля падзення Візантыі пад уплывам традыцый ант. і візант. культур, ідэй Адраджэння і вусна-паэт. творчасці грэч. народа (эпас «Дыгеніс Акрыт», 9—11 ст.; гіст. акрыцкія песні, песні пра клефтаў). У 15—17 ст. развівалася на а-вах Родас (ананімны зб-к «Сто слоў пра каханне» і інш.), Дадэканес (любоўная лірыка), Крыт [ідылічная ананімная паэма «Пастушка» (выд. 1627), трагедыя «Эрафілі» і камедыя «Кацурбас» Е.Хартакіса (абедзве каля 1600), драма «Ахвяра Аўраама» (1635, аўтарам лічаць В.Карнараса), раман у вершах «Эратакрытас» Карнараса]. У часы тур. панавання (1453—1821) былі пашыраны пераробкі сатыр. баек («Чароўная гісторыя пра асла, воўка і ліса» і інш.), апрацоўкі сярэдневяковых раманаў, апавяданні рэліг.-дыдактычнага і гіст.-легендарнага характару («Аповесць пра Аляксандра Македонскага»). Проза 17—18 ст. прадстаўлена пераважна павучальнай рыторыкай і палемічнымі памфлетамі, якія абаранялі правасл. веру, мемуарнай л-рай. Прыкметным быў зб. вершаў грэч. паэтаў-студэнтаў у Італіі «Кветкі набожнасці» (выдадзены ў Венецыі, 1708), у якім адчувальны ўплыў позняга італьян. Адраджэння. На фарміраванне грэч. л-ры паўплываў уздым нац.-вызв. руху на мяжы 18—19 ст. Нац. праблематыка, рэв.-патрыятычныя матывы адлюстраваліся ў творчасці Ферэаса, А.Калваса, А.Суцаса, А.Валаарытыса і інш. Закладваліся асновы нац. драматургіі (творы А.Матэсіса). У л-ры вялася вострая ідэйная барацьба вакол пытання аб шляхах гіст. развіцця грэч. нацыі (моўная палеміка, адносіны да ант. спадчыны і нар. навагрэч. традыцый).

Новы этап у развіцці л-ры звязаны з грэч. нац.-вызв. рэвалюцыяй 1821—29. Рэв. рамантызм з элементамі рэалізму ўласцівы творчасці заснавальніка навагрэч. л-ры Д.Саламоса, антыманархічныя вольналюбівыя матывы — творчасці паэтаў-рамантыкаў 1-й Афінскай школы П.Суцаса, А.Рангавіса. Жанр гіст. рамана распрацоўваў Э.Раідыс. Нар. мову і нац. тэматыку сцвярджалі заснавальнік 2-й Афінскай школы К.Паламас, а таксама Е.Драсініс і інш. Цікавасць да нар. паэзіі адчуваецца ў творчасці Л.Мавіліса, Драсініса, І.Палеміса, А.Эфталіётыса, І.Псіхарыса і інш. У прозе і драматургіі рэалізм з элементамі бытапісання сцвярджалі Г.Ксенопулас, А.Пападыямандыс, А.Каркавіцас і інш. Крытыка бурж маралі, ідэалы гуманізму, увасобленыя ў творчасці К.Варналіса, Я.Рыцаса, К.Парарытыса і інш., далі пачатак сучаснай прагрэс. л-ры. Сац. тэматыка стала вызначальнай для творчасці К.Тэатокіса, І.Тэатакаса, А.Тэрзакіса і К.Хадзопуласа. У 1920—30-я г. С.Мірывіліс і інш. пісьменнікі ўвялі ў л-ру жанр антываен. рамана і аповесці-хронікі. Антыфаш. л-ра Супраціўлення прадстаўлена творамі А.Сікеліяноса, В.Ротаса, Ф.Ангулеса, Рыцаса і інш. Асаблівае месца ў л-ры займае т.зв. «паэзія катаргі», якая стваралася ў канцы 1940 — пач. 50-х г. у канцлагерах пасля паражэння дэмакр. сіл у грамадз. вайне 1946—49. Паэзія пасляваен. гадоў прадстаўлена творчасцю Р.Бумі-Папа, Н.Папаса, Н.Врэтакаса, Т.Лівадытыса і інш.; у 2-й пал. 1950-х г. сцвярджаецца лірыка-эпічная «паэма сінтэзу» (А.Элітыс). Гераічныя і сац. матывы характэрныя для пасляваен. творчасці раманіста Н.Казандзакіса, празаікаў Я.Мангліса, Д.Хадзіса, А.Франгіяса, К.Кадзіяса, В.Васілікоса і інш. Развіваюцца жанры гіст. рамана (Д.Фатыядыс, П.Прэвелакіс, Д.Сатырыу), хроніка-дакументальны. У гады ваен. дыктатуры (1967—74) многія пісьменнікі рэпрэсіраваны ці вымушаны былі эмігрыраваць; прагрэс. выдавецтвы і газеты былі забаронены. Л-ру антыдыктатарскага Супраціўлення прадстаўлялі Рыцас, Врэтакас, Элітыс, М.Аўгерыс, Васілікос і інш. Пасля 1974 шмат пісьменнікаў вярнулася на радзіму. Аднавіла дзейнасць Т-ва грэч. пісьменнікаў (1934—67). У тв-сці М.Александропуласа, З.Скараса, А.Ненедакіса і інш. адлюстраваліся зрухі ў самасвядомасці грамадства. Шматпланавасць маст. ўзнаўлення рэчаіснасці вылучае прозу Васілікоса, Э.Ваіску і інш. Навагрэч. л-ра развіваецца таксама ў Рэспубліцы Кіпр.

Архітэктура і выяўленчае мастацтва. Пра мастацтва Грэцыі да тур. заваявання (сярэдзіна 15 ст.) гл. ў арт. Грэцыя Старажытная і Візантыя. Да вызвалення ад асманскага заняволення (1821) у Грэцыі панавала манастырскае мастацтва ў познавізант. традыцыях, развівалася нар. творчасць, іканапіс, нар. вышыўка. Гарады раслі павольна, многія заняпалі. З 1830-х г. на аснове традыцый нар. і ант. дойлідства вырасла архітэктура сучаснай Грэцыі. У 19 ст. буд-ва ішло пераважна ў Афінах. Арх. С.Клеантыс, Л.Каўтадзоглу распрацавалі тып жылога дома ў класічных формах. Замежныя архітэктары стваралі грамадскія пабудовы з каланадамі: Нац. б-ка (1832) і ун-т (1837, арх. абодвух Х.К.Хансен) у Афінах і інш. Царк. архітэктура 19 ст. наследавала візант. ўзоры. Майстры наіўнага, дакумент. жывапіснага партрэта (Н.Кандуніс, Н.Кунелакіс) працавалі ў свецкай тэматыцы. У 2-й пал. 19 ст. на аснове традыцый мюнхенскай школы жывапісцы Н.Гізіс, Н.Літрас звярталіся да нац. тэмы; К.Валанакіс і Я.Алтамурас стварылі школу грэч. пейзажа. У пач. 20 ст. разрастаюцца гарады (Афіны, Салонікі), фарміруецца тып шматкватэрнага дома з балконамі-лоджыямі і тэрасамі (арх. К.Кіцыкіс). Архітэктура 1920—30-х г. развівалася пад уплывам функцыяналізму і неакласіцызму. У жыллі выкарыстоўвалі маналітны жал. каркас. У вілах і маёнтках відавочныя матывы нар. дойлідства (арх. Д.Пікіёніс). Будынкі атэляў і музеяў арганічна ўпісваюцца ў навакольнае асяроддзе (арх. Х.Сфаэлас, П.Васіліядыс). Мастакі пач. 20 ст., ствараючы нац. вобразы, засвойвалі тагачасныя еўрап. стылі (жывапісец К.Партэніс, скульпт. Я.Халепас). У сярэдзіне 20 ст. жывапісцы А.Геаргіядыс, Э.Тамопулас, Я.Мораліс, Я.Царухіс працягвалі рэаліст. традыцыі папярэднікаў. Сярэдневяковыя рэмінісцэнцыі і нар. вобразы знайшлі адлюстраванне ў фрэсках Ф.Кандоглу, графіцы С.Васіліу, ант. матывы — у графіцы Д.Галаніса, Я.Кефалінаса, скульпт. М.Томбраса, А.Сохаса. Нац.-вызв. барацьба 2-й сусв. вайны адлюстравана ў дэмакр., рэаліст. плынях (жывапісцы В.Семерцыдыс, Д.Кацыкаяніс, скульпт. Х.Капралас, графікі В.Катракі, А.Тасас). У рэчышчы абстракцыянізму працуюць К.Граматопулас, К.Клуватас, К.Лукопулас і інш.

Музыка. Грэч. муз. культура — адна з найб. старадаўніх у свеце (гл. Грэцыя Старажытная). З 4 ст. грэч. музыка развівалася ў рэчышчы візант. культуры. З усталяваннем асманскага панавання нац. муз. традыцыі зберагаліся толькі ў нар. творчасці і царк. музыцы. Побач з разнастайнымі песеннымі жанрамі вылучаюцца танц. сіртас (карагодны танец) і педыктас (танец з падскокамі). З сярэдзіны 18 ст. пашырыліся песні клефтаў (змагароў за нац. вызваленне). Сярод муз. інструментаў: розныя тыпы лютні, жалейка, ліра, падоўжная флейта, валынка, бузукі, скрыпка, мандаліна, якія ўваходзяць у склад нар. аркестра (з 1930-х г. таксама кларнет і гітара). Развіццё прафес. муз. мастацтва пачалося пасля 1829. Сярод кампазітараў прадстаўнікі іанічнай школы Н.Мандзарас — аўтар грэч. нац. гімна (1865), заснавальнік Філарманічнага т-ва на в-ве Керкіра (1840), С.Ксіндас, С.Самарас — аўтар «Алімпійскага гімна» (1896), Д.Лаўрангас — заснавальнік Нац. опернага т-ра (Афіны, 1939), П.Карэр, Г.Ламбелет. Сапраўдная грэч. муз. школа фарміруецца з канца 19 ст. Узнік новы жанр спектакляў-вадэвіляў (камідыліён), аўтары якіх Д.Карамілас і Д.Какінас. Першую нац. оперу «Кандыдат у дэпутаты» (1867) стварыў Ксіндас. Новую грэч. кампазітарскую школу ўзначалілі М.Каламірыс, заснавальнік Элінскай (1919) і Нац. (1926) кансерваторый у Афінах, Лаўрангас, Ламбелет, М.Варвагліс, Э.Рыядыс. Сярод іх паслядоўнікаў Л.Маргарытыс (засн. Саланікскую кансерваторыю), П.Петрыдыс, А.Незерьггыс, А.Евангелатас, Н.Скалкотас, С.Міхаілідыс, Г.Геаргіядыс, Д.Мітропулас. З сярэдзіны 1940-х г. вядомы кампазітары М.Хадзідакіс, Я.Ксенакіс, Я.Хрысту і інш. Новы этап у развіцці грэч. музыкі — творчасць М.Тэадоракіса і многіх яго паслядоўнікаў. У галіне эстр. музыкі вылучыліся кампазітары М.Плесас, Г.Замбетас, К.Капнісіс, Г.Музакіс, Т.Маракіс, Г.Кацарас і інш. Сярод вядомых выканаўцаў: дырыжоры Мітропулас, Л.Зорас, Міхаілідыс, Хадзідакіс, Евангелатас, Ф.Візантыу; спевакі М.Калас, Н.Масхонас, К.Дамасіёты, А.Захарату, Д.Русас; піяністы Г.Тэмеліс, В.Дэветцы; сярод музыказнаўцаў В.Аркадынас, Геаргіядыс, Міхаілідыс, С.Мацэнігас. У Грэцыі працуюць (1988): Нац. оперны т-р, 5 сімф. аркестраў, у т. л. Афінскі дзярж. сімф. аркестр; Дзярж. аркестр Паўн. Грэцыі ў Салоніках; Дзярж. кансерваторыя ў Салоніках (з 1914), 14 кансерваторый, у т. л. Афінская (1871), Пірэйская (1904), Элінская (1919) і Нац. (1926) у Афінах, а таксама іх філіялы і інш.

Тэатр. У перыяд Візантыйскай імперыі традыцыі ант. тэатр. мастацтва (гл. Грэцыя Старажытная, раздзел Тэатр) былі перапынены. Першыя спробы адрадзіць т-р зроблены ў 17 ст. на в-ве Крыт і ў 18 ст. на в-ве Закінф. У Афінах пастаянныя трупы ўзніклі на пач. 1860-х г. У 1901 К.Хрыстоманас арганізаваў т-р «Новая сцэна», створаны дзярж. Каралеўскі т-р. У 1910—20-я г. тэатр. мастацтва занепадае. Імкненне пераадолець гэты крызіс характарызуюць творчасць рэж. Ф.Палітыса, пастаноўкі Нац. т-ра (засн. ў 1932). У гады дыктатуры і ням.-фаш. акупацыі тэатр. жыццё было ў застоі, аднак працавалі аматарскія групы, што ставілі патрыятычныя п’есы. У 1945 створаны т-р «Аб’яднаныя артысты», у рэпертуары якога былі п’есы нац. драматургаў і перакладныя. У наступныя гады прагрэс. тэатр. дзеячы падвяргаліся ганенням, але працягвалі барацьбу за дэмакр. мастацтва. У 1940—50-я г. значнай з’явай была дзейнасць Мастацкага т-ра (засн. ў 1942 рэж. К.Кунам), сярод спектакляў якога былі «Добры чалавек з Сезуана» (1958) і «Кар’ера Артура Уі» (1961) Б.Брэхта, «Двор цудаў» (1958) Я.Кампанеліса, «Дзядзька Ваня» А.Чэхава і інш. У 1955 створаны Грэч. нар. т-р (кіраўнік М.Катракіс), у 1959 «Новы тэатр» (засн. В.Дыямандопулас і М.Алкеу), у 1957 Пірэйскі т-р (засн. Д.Рандырыс). Значнае распаўсюджанне атрымалі калектывы, што стваралі маладыя рэжысёры: «Тэатр 1959», «Тэатр 1961» і інш. Т-р «Дванаццатая заслона» штогод ставіў спектаклі, якія складаліся з 3 аднаактовых п’ес пачынаючых грэч. драматургаў. У 1960-я г. рэпертуар т-раў значна пашырыўся: ставіліся стараж.-грэч. трагедыі, п’есы У.Шэкспіра, Мальера, А.Чэхава і інш. У канцы 1970 — 80-х г. аднавілі дзейнасць Афінскі маст. т-р, Грэч. нар. т-р, Пірэйскі т-р, т-ры ў Салоніках, Сіракузах і інш. Сярод вядомых дзеячаў тэатр. мастацтва: акцёры А.Александракіс, Катракіс, М.Меркуры, А.Сінадыну, І.Папас, К.Паксіну; рэжысёры М.Пларытыс, М.Лігізас, М.Какаяніс, Кун, Т.Музенідыс.

Кіно. У 1906 зняты першы хранік. фільм, у 1911—12 — першыя кароткаметражныя кінакамедыі (рэж. і выканаўца гал. роляў С.Дымітракопулас). У 1914 засн. фірма «Афіны-фільм», пачаўся выпуск поўнаметражных фільмаў. У 1-ю сусв. вайну выпускалася пераважна ваен. кінахроніка. У 1928—31 на кінафірме «Даг-фільм» здымаліся гіст. фільмы і экранізаваліся літ. творы: «Каханне і хвалі» (1927), «Прыкуты Праметэй» (1929, рэж. абодвух Д.Газіядыс), «Дафніс і Хлоя» (1931, О.Ласкас) і інш. У 1932 выпушчаны першы гукавы фільм. З устанаўленнем дыктатуры Метаксаса і ў гады ням.-фаш. акупацыі здымаліся ў асн. хранік., зрэдку маст. фільмы: «Голас сэрца» (1943, Л.Іаанопулас), «Апладысменты» (1944, Г.Дзавелас). У канцы 1940-х г. здымалася па 8—10 фільмаў за год — пераважна меладрамы з гіст. фонам. У 1950-я — пач. 60-х г. у фільмах знайшлі адлюстраванне праблемы тагачаснага жыцця, здымаліся меладрамы, фарсы, шпіёнскія, гангстэрскія і прыгодніцкія фільмы. Сярод лепшых: «Крывавыя Каляды» (1951, рэж. Г.Зервас), «Фальшывая манета» (1955) і «Антыгона» (1961, рэж. абодвух Дзавелас), «Электра» (1962, М.Какаяніс), «Да карабля» (1966, А.Даміянас). У гады ваен. дыктатуры шэраг кінадзеячаў арыштаваны, некаторыя эмігрыравалі. Пасля падзення дыктатуры здымаліся фільмы, што выкрывалі злачынствы дыктатарскага рэжыму, пра барацьбу народа ў гады 2-й сусв. вайны, узнімаліся надзённыя праблемы. Міжнар. прызнанне атрымалі фільмы Т.Ангелопуласа, якія спалучаюць спадчыну ант. л-ры з сучаснай кінадраматургіяй. У 1974 створаны Саюз кінематаграфістаў Грэцыі. У Афінах знаходзіцца кінаархіў. Сярод вядомых дзеячаў кінамастацтва: І.Папас, М.Меркуры, А.Фонсу, П.Зервас, Т.Венгас, А.Стаўрас. З 1974 у Салоніках штогод праводзіцца міжнар. кінафестываль.

Літ.:

Никитина Т.В. Греция накануне первой мировой войны: Особенности внутриполит. развития. М., 1984;

Соколовская О.В. Греция в годы первой мировой войны, 1914—1918 гг. М., 1990;

Кирьякидис Г.Д. Гражданская война в Греции, 1946—1949. М., 1972;

Зорбалас С.Д. Неофашизм в Греции (1967—1974): Соц.-полит. анализ и выводы: Пер. с греч. М., 1981;

Паниев Н.А. Греция после хунты. М., 1979;

Шеменков К.А. Греция: Проблемы современной истории. М., 1987;

Мочос Я. Современная греческая литература: Очерки. М., 1973;

Ильинская С.Б. Поэзия Сопротивления в послевоенной Греции. М., 1974;

Полевой В.М. Искусство Греции. 2 изд. М., 1984.

Ф.С.Фешчанка (прырода, гаспадарка), У.Я.Калаткоў (гісторыя), В.Я.Буйвал (архітэктура і выяўленчае мастацтва).

т. 5, с. 505

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Партызанская брыгада 8/118—119, 229, 254

- » - 1-я (Магілёўская вобл.) 8/117, 119, 261

- » - 1-я Антыфашысцкая (Мінская вобл.) 7/225; 8/119, 487; 11/113, 568

- » - 1-я Асіповіцкая (Магілёўская вобл.) 3/514, 524; 6/496; 8/119, 235, 236; 10/628; 11/585

- » - 1-я Бабруйская (Магілёўская вобл.) 6/358, 478, 496; 8/119—120, 228; 11/590

- » - 1-я Баранавіцкая (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 440; 5/473; 6/364; 8/120

- » - 1-я Беларуская (Віцебская вобл.) 3/127; 4/527; 6/544; 8/120—122, 123, 190, 207, 262, 281; 11/346; 12/166

- » - 1-я Беларуская (2-га складу, Віцебская, Мінская вобл.) 2/165; 8/121, 122, 281

- » - 1-я Беларуская кавалерыйская (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 4/7, 193; 8/122, 216

- » - 1-я Буда-Кашалёўская (Гомельская вобл.) 3/538; 8/122—123, 138, 234; 12/175

- » - 1-я Віцебская (Віцебская вобл.) 2/339; 3/127; 4/89; 6/544; 8/121, 123; 11/9, 346

- » - 1-я Віцебская (2-га складу, Віцебская, Вілейская вобл.) 5/233; 8/123—124, 313

- » - 1-я Гомельская (Гомельская вобл.) 2/114; 3/538, 539; 4/189; 8/124; 11/156

- » - 1-я Дрысенская (Віцебская вобл.) 3/127, 435; 4/54; 6/386; 7/581, 582; 8/120, 124—125, 129, 161, 197, 198, 201; 12/175

- » - 1-я імя К. С. Заслонава (Віцебская, Мінская вобл.) 3/127; 5/36; 8/125—127, 130, 161, 228, 279; 10/161; 11/584

- » - «Дзядзькі Косці» 1/510; 4/58, 507—508; 9/221, гл. Партызанская брыгада 1-я імя К. С. Заслонава

- » - К. С. Заслонава (Віцебская вобл.), гл. Партызанская брыгада 1-я імя К. С. Заслонава

- » - 1-я Калінінская 7/582; 9/122

- » - 1-я Клічаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/254, 255—256, гл. Партызанскі полк 208-ы імя І. В. Сталіна

- » - 1-я Мінская (Мінская вобл.) 2/86; 5/36; 7/225, 229; 8/127, 163, 179, 188, 279; 9/88; 10/628

- » - 1-я Смаленская (Віцебская, Смаленская, Мінская вобл.) 2/557; 3/112, 127; 8/127—128

- » - 2-я Беларуская імя П. К. Панамарэнкі (Віцебская вобл.) 2/157, 501; 3/127; 4/242; 6/544; 8/128—129, 134, 222, 281

- » - 2-я Беларуская імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) 4/242; 8/129

- » - 2-я Дрысенская (Віцебская вобл.) 3/127; 7/581, 582; 8/129—130; 11/88; 12/175

- » - 2-я імя К. С. Заслонава (Віцебская вобл.) 2/219, 521; 3/112, 127; 8/126, 130—131, 228

- » - 2-я Калінінская 7/582

- » - 2-я Калінкавіцкая імя М. В. Фрунзе (Палеская вобл.) 7/32, 56; 8/131, 150; 11/637

- » - 2-я Клічаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/131, 138, 140, 234, 237, 257, 258

- » - 2-я Клятнянская (Магілёўская вобл.) 6/215

- » - 2-я Мінская (Мінская вобл.) 1/337; 2/591; 5/37; 7/225, 229, 243; 8/131—132, 134, 196, 205, 206, 245, 248; 11/578, 639

- » - 2-я Ушацкая імя П. К. Панамарэнкі (Віцебская вобл.) 3/127; 8/132—133, 204, 487; 10/516; 11/159

- » - 3-я 8/117, 133, 261

- » - 3-я Беларуская (Віцебская вобл.) 3/127; 4/434; 5/232; 6/480; 7/45, 211, 531, 581; 8/133—134, 177, 486

- » - 3-я Бярэзінская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/134, 140, 153, 156, 238

- » - 3-я Калінінская 6/213; 9/124

- » - 3-я Мінская імя С. М. Будзённага (Мінская вобл.) 2/191; 6/90; 7/225; 8/131, 134

- » - 4-я Беларуская (Віцебская, Вілейская вобл.) 3/78, 438; 6/480; 7/581; 8/134—135, 280, 660; 10/67, 528

- » - 4-я Клічаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/135, 234, 237, 239, 255; 10/234

- » - 5-я (Магілёўская вобл.) 8/117, 135, 261

- » - 5-я Калінінская 7/582

- » - 5-я Клічаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/135—136, 147, 160, 231, 239

- » - 5-я Клятнянская (Арлоўская, Магілёўская вобл.) 8/119, 136

- » - 6-я Магілёўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/135, 136, 160, 254, 255, 257, 258; 11/600

- » - 7-я Калінінская 6/213; 7/582; 9/124

- » - 8-я (Брэсцкая вобл.) 2/422; 8/136—137, 227, 230, 232, 659; 11/330

- » - 8-я Круглянская (Магілёўская вобл.) 4/425; 6/121, 496; 8/137, 230, 231, 232, 280; 9/598; 10/139; 12/172

- » - 8-я Рагачоўская (Гомельская вобл.) 2/339; 3/538; 4/604; 6/496; 8/119, 137—138, 228, 237, 257, 264, 328; 10/234; 11/645

- » - 9-я імя С. М. Кірава (Магілёўская вобл.) 8/107, 138, 258, 584; 11/516, 628

- » - 9-я Кіраўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/138, 234, 239, 258; 9/444

- » - 10-я Журавіцкая (Гомельская вобл.) 3/380, 538, 539; 4/201, 274; 6/116, 496; 8/123, 138—139, 234

- » - 10-я Калінінская 7/582

- » - 11-я Быхаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 7/598; 8/136, 139, 236, 238, 257; 11/599

- » - 11-я Калінінская 7/582

- » - 12-я кавалерыйская імя І. В. Сталіна (Магілёўская, Мінская вобл.) 3/262; 6/496; 7/225; 8/139—140, 169, 196, 228; 11/118

- » - 12-я Калінінская 7/582

- » - 13-я Касцюковіцкая (Магілёўская вобл.) 6/496, 535; 8/119, 131, 140, 257, 287

- » - 14-я Цемналеская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/134, 140

- » - 16-я, гл. Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса (Магілёўская, Мінская вобл.)

- » - 16-я Смаленская (Смаленская, Віцебская вобл.) 1/510, 511; 3/127, 532; 6/188; 8/141, 487

- » - 17-я (Магілёўская вобл.) 5/601; 6/496; 8/141—142, 152, 173, 233, 234, 260; 9/15

- » - 18-я імя М. В. Фрунзе (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 510, 623; 5/43, 454; 6/33; 8/142—143; 9/492

- » - 19-я імя В. М. Молатава (Баранавіцкая вобл.) 4/195; 5/454; 6/445; 8/142, 143, 144, 228

- » - 20-я імя В. С. Грызадубавай (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 5/36; 8/143, 246, 292; 9/182

- » - 25-я імя П. К. Панамарэнкі (Мінская, Палеская вобл.) 2/130; 5/6; 7/225; 8/86, 143—144, 183, 262

- » - 27-я імя В. І. Чапаева (Мінская вобл.) 3/570; 4/382; 6/221; 7/225; 8/144, 178, 224, 239, 245; 9/64, 75; 12/167

- » - 27-я Нараўлянская імя С. М. Кірава (Палеская вобл.) 6/407; 7/432; 8/145; 12/175

- » - 32-я імя М. І. Калініна (Мінская вобл.) 3/262; 4/264; 5/526; 7/225; 8/145, 159

- » - 35-я (Магілёўская вобл.) 4/311; 6/496; 8/145, 232, 570; 9/325; 11/600

- » - 37-я Ельская (Палеская вобл.) 8/145—146, 250, 251, 252, 310; 10/244; 12/175

- » - 37-я імя А. Я. Пархоменкі (Мінская вобл.) 6/452; 7/225; 8/146, 149, 151, 153, 183; 11/80

- » - 47-я «Перамога» (Магілёўская вобл.) 1/437; 6/381, 496; 8/147, 233, 386

- » - 50-я Жыткавіцкая (Палеская вобл.) 3/518; 4/194; 8/147

- » - 61-я (Магілёўская вобл.) 2/560; 3/365; 6/29, 228, 496, 500; 8/135, 147—148, 330

- » - 64-я імя В. П. Чкалава (Мінская вобл.) 5/371; 6/452; 7/225; 8/148—149, 243; 9/149

- » - 95-я імя М. В. Фрунзе (Мінская вобл.) 1/409; 7/214, 225; 8/149, 158

- » - 99-я імя Дз. Ц. Гуляева (Мінская, Брэсцкая вобл.) 2/422; 7/225; 8/86, 146, 149—150, 151, 152, 280

- » - 99-я Калінкавіцкая (Палеская вобл.) 5/433; 8/131, 150, 152, 158, 196; 9/84; 11/592

- » - 100-я Глуская (Палеская вобл.) 6/188; 8/146, 149, 150—151, 153, 158

- » - 100-я імя С. М. Кірава (Мінская вобл.) 7/109, 225; 8/151, 153, 157, 159, 244; 9/64, 287; 10/54; 11/365

- » - 101-я Даманавіцкая (Палеская вобл.) 5/232; 7/211; 8/150, 151—152, 196

- » - 101-я імя Аляксандра Неўскага (Мінская вобл.) 4/83; 6/221; 7/145, 225; 8/149, 150, 152, 174, 262

- » - 115-я Горацкая (Магілёўская вобл.) 6/332; 8/54, 141—142, 152—153, 234

- » - 120-я (Магілёўская вобл.) 6/496, 7/21; 8/134, 153, 235; 11/600

- » - 121-я імя А. Ф. Брагіна Мінская вобл.) 7/225; 8/151, 153, 157, 159, 641

- » - 123-я імя 25-годдзя БССР (Палеская вобл.) 2/188; 7/94; 8/151, 153—154, 156, 158, 242, 247, 252, 262, 279, 333; 10/244; 12/175

- » - 125-я Капаткевіцкая (Палеская вобл.) 6/173, 208; 8/154—155, 156, 253; 9/544; 10/208

- » - 130-я Петрыкаўская (Палеская вобл.) 3/517; 8/155—156, 158; 9/544

- » - 130-я «Помста» (Магілёўская вобл.) 6/244, 496; 8/134, 156, 235; 11/600

- » - 150-я імя Ф. М. Языковіча (Брэсцкая вобл.) 2/422; 8/153, 155, 156, 199, 280; 11/604

- » - 161-я імя Р. І. Катоўскага (Мінская вобл.) 1/277; 6/172; 7/225; 8/37, 151, 153, 156—157, 159; 9/75

- » - 200-я імя К. К. Ракасоўскага (Мінская вобл.) 2/141; 7/225, 243; 8/157, 159; 10/434; 12/167

- » - 210-я Капаткевіцкая (Палеская вобл.) 6/188; 8/150, 153, 154, 157—158, 242, 252

- » - 225-я (Палеская вобл.) 8/149, 153, 158, 228; 10/44

- » - 225-я імя А. В. Суворава (Мінская вобл.) 1/409; 4/537; 5/283; 7/225; 8/149, 158, 178, 243; 9/64, 75; 10/66

- » - 258-я імя В. У. Куйбышава (Мінская вобл.) 7/225; 8/151, 158—159; 9/613; 10/38

- » - 300-я імя К. Я. Варашылава (Мінская вобл.) 3/570; 6/279; 7/225; 8/145, 157, 159, 173, 178; 9/287; 10/148; 12/167

- » - 760-я імя М. Беразоўскага (Магілёўская вобл.) 6/55; 8/159—160, 228, 388

- » - «25 гадоў БССР» (Баранавіцкая вобл.) 7/274; 8/165, 216; 9/615

- » - «Аляксея», гл. Партызанская брыгада імя А. Ф. Данукалава (Віцебская вобл.)

- » - Асвейская імя М. В. Фрунзе (Віцебская вобл.) 2/374; 3/127; 4/526; 6/178; 7/581, 582; 8/160—161, 198, 583; 10/180, 459; 12/175

- » - Багушэўская (Віцебская вобл.) 3/127; 8/161, 279; 10/95

- » - Багушэўская (2-га складу, Віцебская вобл.) 8/126, 161—162, 221, 570

- » - «Бальшавік» (Гомельская вобл.) 3/324, 538; 8/162—163, 228, 262

- » - «Беларусь» (Мінская вобл.) 7/225; 8/33, 163, 223, 248, 251, 256

- » - В. У. Бойкі, гл. Партызанская брыгада Багушэўская (Віцебская вобл.)

- » - «Буравеснік» (Мінская вобл.) 2/219; 7/31, 225, 243; 8/127, 163—164; 9/12

- » - «Граза» (Віцебская вобл.) 2/600; 3/127; 7/433; 8/164; 9/142, 221

- » - М. П. Гудкова (Віцебская вобл.) 3/127; 4/78; 5/44; 8/164—165, 221; 9/221

- » - «Дзядзькі Колі» (Мінская вобл.) 2/165, 167; 6/86, 261; 7/33, 225, 229, 578; 8/119, 166, 223, 241, 248; 10/293; 12/169, 170

- » - Добрушская імя І. В. Сталіна (Гомельская вобл.) 3/378, 538; 6/131; 8/166—167

- » - Дрысенская, гл. Партызанская брыгада 1-я Дрысенская (Віцебская вобл.)

- » - дыверсійная Беларуская імя У. І. Леніна (Віцебская, Вілейская вобл.) 2/174; 3/78, 127, 356; 6/416, 544; 8/120, 167, 487, 636; 9/445

- » - «Жалязняк» (Гомельская вобл.) 3/538, 539; 4/583; 8/163, 167—168, 194, 228, 234; 11/300

- » - «Жалязняк» (Мінская вобл.) 2/219, 509, 510; 4/194; 6/86, 617; 7/225, 229; 8/168—169, 252; 10/644; 11/115, 599

- » - «За Радзіму» (Вілейская вобл.) 3/78; 8/169—170; 10/644

- » - «За Радзіму» імя А. К. Флегантава (Мінская, Брэсцкая вобл.) 2/23, 422; 7/225; 8/120, 121, 139, 169—170, 217, 280; 10/594, 609, 628; 11/201, 617, 645, 651

- » - «За Радзіму» Лоеўская (Гомельская вобл.) 3/360, 538; 8/170, 214, 219; 9/529

- » - «За Савецкую Беларусь» (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 620—621; 5/43; 8/171, 206, 467

- » - «За Савецкую Беларусь» (Вілейская вобл., Куранецкі р-н) 2/581; 3/78; 8/171; 11/92

- » - «За Савецкую Беларусь» (Віцебская вобл.), гл. Партызанская брыгада імя К. К. Ракасоўскага (Віцебская, Вілейская вобл.)

- » - «За Савецкую Беларусь» (Віцебская вобл.) 3/127; 4/436; 6/480; 7/598; 8/171—172, 487; 9/89

- » - «За Савецкую Беларусь» (Мінская вобл.) 2/73; 5/428; 6/65; 7/225, 243, 296; 8/172, 228

- » - «Звязда» (Магілёўская вобл.) 2/560; 8/141, 172—173

- » - імя Аляксандра Неўскага (Баранавіцкая вобл.) 2/76, 136, 219; 6/364; 8/173

- » - імя Аляксандра Неўскага (Беластоцкая вобл.) 4/120; 8/173

- » - імя С. М. Будзённага (Вілейская вобл.) 1/167; 3/78; 7/239; 8/173—174; 11/34, 188

- » - імя С. М. Будзённага (Пінская вобл.) 1/354; 5/45, 432; 8/152, 174—175, 188, 243, 244, 262; 11/393

- » - імя К. Я. Варашылава (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 6/547; 8/175—176, 186, 211; 9/394; 11/380

- » - імя К. Я. Варашылава (Вілейская вобл.) 3/78; 6/147; 7/20, 547; 8/176—177; 10/644; 11/307, 568

- » - імя К. Я. Варашылава (Віцебская вобл.) 3/127, 535; 6/302; 8/177—178, 487; 11/159

- » - імя К. Я. Варашылава (Мінская вобл.) 5/415; 8/144, 145, 158, 159, 178; 10/434, 435; 11/578

- » - імя ВЛКСМ (Віцебская вобл.) 3/127; 4/473; 6/183; 8/178; 11/346

- » - імя газеты «Правда» (Мінская вобл.) 2/54; 6/28, 177; 7/225, 229, 243; 8/127, 178—179, 228; 12/169

- » - імя М. Ф. Гастэлы (Вілейская вобл.) 3/78; 6/617; 8/179; 10/321, 644

- » - імя Л. М. Даватара (Вілейская вобл.) 1/590; 3/78; 5/36; 8/176, 179—180, 202, 228, 330; 10/644; 11/342

- » - імя А. Ф. Данукалава (Віцебская вобл.) 2/219, 356; 3/127; 4/145; 6/544; 8/119, 130, 172, 180—182, 231, 262, 279, 487; 10/46; 11/75, 374; 12/166

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, гл. Партызанская брыгада імя С. М. Кароткіна (Віцебская вобл.)

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 5/43; 6/364, 486; 8/182, 200

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага (Брэсцкая вобл.) 2/422; 3/527; 4/551, 552; 6/605; 8/182—183, 198; 12/167

- » - імя Г. К. Жукава (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 612; 3/296; 5/43; 6/33; 7/56; 8/183, 208, 209; 9/349

- » - імя Г. К. Жукава (Вілейская вобл.) 3/78; 8/183—184, 248, 280; 10/152, 644

- » - імя К. С. Заслонава, гл. Партызанская брыгада 1-я імя К. С. Заслонава (Віцебская вобл.)

- » - імя М. І. Калініна (Вілейская вобл.) 3/78, 381; 6/27; 8/132, 184, 204

- » - імя М. І. Калініна (Мінская вобл., Мінскі, Пухавіцкі, Рудзенскі р-ны) 8/185, 245

- » - імя М. І. Калініна (Мінская вобл., Плешчаніцкі р-н) 7/225, 554; 8/184—185; 11/566

- » - імя С. М. Кароткіна (Віцебская вобл.) 3/127; 4/436; 5/456; 6/480, 568; 8/185—186, 191, 228, 487; 9/156; 10/209, 645; 11/73, 470

- » - імя Кастуся Каліноўскага (Беластоцкая вобл.) 2/272, 561, 624; 3/249; 7/579; 8/186

- » - імя С. М. Кірава (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 617; 6/364; 8/175, 186—187, 211, 245; 9/524; 11/380

- » - імя С. М. Кірава (Мінская вобл., Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 6/86; 7/225; 8/81, 187, 300, 630

- » - імя С. М. Кірава (Мінская вобл., Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 2/165; 5/436; 7/225; 8/127, 187188

- » - імя С. М. Кірава (Пінская вобл.) 6/386; 8/188—189; 9/308

- » - імя В. У. Куйбышава (Пінская вобл.) 1/354; 7/269; 8/189190, 192

- » - імя М. І. Кутузава (Вілейская вобл.) 3/78; 7/263; 8/190, 211; 9/165

- » - імя М. І. Кутузава (Віцебская вобл.) 3/127, 160, 343; 8/121, 190—191; 9/202

- » - імя С. Г. Лазо (Смаленская вобл.) 8/233

- » - імя У. І. Леніна (Брэсцкая вобл.) 2/422; 6/213; 8/191, 199; 11/610, 627

- » - імя У. І. Леніна (Віцебская вобл.) 3/112, 127; 7/581; 8/185, 191—192, 487; 9/318, 530

- » - імя У. І. Леніна (Пінская вобл.) 2/616; 8/189, 192, 196, 228, 243, 244, 248

- » - імя Ленінскага камсамола (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 137; 3/360; 8/192—193, 313; 10/43; 11/380

- » - імя В. М. Молатава (Пінская вобл.) 3/435; 6/199; 8/193—194, 216, 221, 246; 11/386

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 3/338; 5/43; 8/195—196, 200

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Беластоцкая вобл.) 2/272; 5/37; 8/131—132, 196

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Брэсцкая вобл.) 2/422, 432; 6/156; 8/194, 247, 248, 251, 356; 10/486; 11/649, 651

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Гомельская вобл.) 2/124; 3/538, 539; 8/163, 167, 194, 234; 9/310

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Мінская вобл.) 2/165; 5/154—155; 8/194—195, 223, 248; 7/225; 11/30

- » - імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкая (Палеская вобл.) 4/77; 8/150, 152, 196; 9/611

- » - імя К. К. Ракасоўскага (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 594; 4/105; 8/196—197

- » - імя К. К. Ракасоўскага (Віцебская. Вілейская вобл.) 3/78, 127; 6/213; 7/113, 496; 8/124, 160, 161, 180, 197—198, 202, 263, 280, 421; 9/88, 124, 156; 11/24

- » - імя Я. М. Свярдлова (Брэсцкая вобл.) 2/422; 8/183, 198—199; 11/616, 639

- » - імя І. В. Сталіна (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 229; 4/80; 5/43; 7/318; 8/182, 195, 199—200, 203

- » - імя І. В. Сталіна (Брэсцкая вобл.) 2/422; 6/213; 8/191, 199, 244; 11/581

- » - імя Суворава (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 3/312; 7/12; 8/122, 200, 216

- » - імя А. В. Суворава 1-я (Вілейская вобл.) 8/200—201, 223, 487; 10/492; 11/73

- » - імя А. В. Суворава 2-я (Вілейская вобл.) 1/590; 3/78; 4/134; 8/133, 201

- » - імя М. В. Фрунзе (Вілейская вобл.) 3/78; 4/525; 7/239, 259; 8/201—202, 241; 9/603; 11/184

- » - імя ЦК КП(б)Б (Вілейская вобл.) 3/78; 7/334; 8/176, 197, 202—203, 487, 636; 11/379

- » - імя В. І. Чапаева (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 6/174; 8/200, 203, 208; 9/558

- » - імя В. І. Чапаева (Брэсцкая вобл.) 2/422; 6/43; 8/203—204; 11/592, 606, 634

- » - імя В. І. Чапаева (Віцебская вобл.) 3/127; 5/430; 6/568; 7/137; 8/184, 204—205, 225, 487

- » - імя В. І. Чапаева (Гомельская вобл.) 3/538; 5/508; 8/205; 10/145

- » - імя В. І. Чапаева (Мінская, Беластоцкая вобл.) 2/272; 7/81, 225, 317; 8/131, 205—206; 11/337

- » - імя В. 11, Чкалава (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 594; 5/43, 212; 7/229; 8/206—207, 224, 240

- » - імя Чырванасцяжнага Ленінскага камсамола (Віцебская вобл.) 3/127; 6/544; 8/121, 178, 207, 397; 9/79

- » - імя М. А. Шчорса (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 5/43; 6/33, 289; 8/207—208

- » - імя М. А. Шчорса (Гомельская вобл.) 2/76; 3/538; 8/207; 11/505

- » - імя М. А. Шчорса (Магілёўская, Мінская вобл.) 2/165, 219; 4/194, 240; 6/496; 7/225, 229, 243; 8/208, 217, 223, 588; 10/643; 12/170

- » - «Камсамолец» (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 4/190; 6/176; 7/56, 105; 8/208—209

- » - «Кастрычнік» (Вілейская вобл.) 3/78; 8/209, 487; 11/507, 514

- » - А. М. Крыўскага (Віцебская вобл.) 8/209—210

- » - Лагойская «Бальшавік» (Мінская вобл.) 1/336; 7/33; 8/210

- » - Лельчыцкая (Палеская вобл.) 4/130; 6/301, 372; 8/210

- » - Ленінская (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 462; 3/327; 6/215, 547; 8/175, 186, 210—211; 9/524, 588; 11/300

- » - Лепельская імя І. В. Сталіна (Віцебская вобл.) 3/127; 5/427, 525; 6/232; 8/211—212, 225, 487; 11/560

- » - Лёзненская (Віцебская вобл.) 3/217; 5/594; 8/119, 181, 212—213; 11/285, 374

- » - Мазырская імя Аляксандра Неўскага (Палеская вобл.) 4/444; 5/64, 592; 8/44, 210, 213—214; 11/637

- » - «Мсцівец» (Гомельская вобл.) 2/159; 3/538; 8/214, 219; 11/254

- » - «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага (Мінская вобл.) 2/219, 597; 6/86, 177, 424; 8/33, 171, 173, 179, 214—215, 242, 247, 386; 10/172; 12/169

- » - М. М. Нікіціна (Мінская вобл.) 4/586; 7/225, 516; 8/215, 279

- » - «Няўлоўныя», гл. «Няўлоўныя»

- » - Ф. І. Паўлоўскага, гл. Партызанская брыгада 123-я імя 25-годдзя БССР (Палеская вобл.)

- » - «Перамога» (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 461; 624; 5/183; 8/211, 215—216; 11/380

- » - Першамайская (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 280; 4/190; 5/64, 202; 7/12; 8/165, 200, 216; 11/380

- » - Пінская (Пінская вобл.) 8/193, 216—217, 440, 561; 11/366

- » - «Полымя» (Мінская вобл.) 7/225, 243; 8/169, 217; 10/594; 11/300

- » - М. С. Пруднікава, гл. «Няулоўныя»

- » - «Разгром» (Мінская вобл.) 2/86, 165; 5/21; 6/34, 249, 283; 7/225; 8/208, 217—218, 228; 10/643; 12/170

- » - Расонская імя І. В. Сталіна (Віцебская вобл.) 2/20, 613; 3/127; 6/213, 261; 7/581, 582; 8/119, 197, 218—219, 247, 248; 9/122, 124; 12/175

- » - Рэчыцкая імя К. Я. Варашылава (Гомельская, Палеская вобл.) 1/345; 8/35, 214, 219—220, 247; 9/280

- » - «Савецкая Беларусь» (Брэсцкая вобл.) 2/422, 432; 4/551; 552; 8/194, 220, 247

- » - «Савецкая Беларусь» (Пінская вобл.) 8/193, 220—221; 9/610; 10/335

- » - Сенненская (Віцебская вобл.) 3/127; 6/471; 8/161, 164, 221—222; 10/153

- » - Сіроцінская, гл. Партызанская брыгада імя С. М. Кароткіна (Віцебская вобл.)

- » - «Смерць фашызму» (Віцебская вобл.), гл. Партызанская брыгада імя В. І. Чапаева (Віцебская вобл.)

- » - «Смерць фашызму» (Мінская вобл.) 2/165; 4/216; 7/225; 8/119, 222, 223, 245; 10/239

- » - «Спартак» (Вілейская вобл.) 2/364; 3/78; 5/45; 6/147; 7/547; 8/77, 128, 200, 222—223, 279; 10/644

- » - «Спартак», гл. Партызанская брыгада імя А. В. Суворава 1-я

- » - «Стары» (Мінская вобл.) 2/165; 7/225; 8/163, 195, 222, 223—224, 645; 12/169

- » - «У імя Радзімы» (Беластоцкая вобл.) 2/272; 8/144, 224, 248, 280

- » - «Уперад» (Баранавіцкая вобл.) 2/462; 6/364; 8/173, 206, 224—225

- » - «Уперад», гл. «Уперад»

- » - Чашніцкая («Дубава») (Віцебская вобл.) 2/132; 3/127; 4/307; 5/525; 6/86, 232; 8/170, 204, 211, 212, 225—226, 279; 10/54

- » - «Чырвоны сцяг» (Мінская вобл.) 2/23; 5/428; 6/176; 7/225; 8/226—227

- » - «Чэкіст» (Магілёўская вобл.) 2/219, 460; 5/591; 6/496; 8/137, 227, 229, 230, 231, 232, 279; 9/40; 10/160; 11/42, 330; 12/172

- » - Ф. С. Шляхтунова (Вілейская вобл.), гл. Партызанская брыгада імя Л. М. Даватара (Вілейская вобл.)

- » - «Штурмавая» (Вілейская, Мінская вобл.) 1/332; 4/505; 6/86, 240; 7/5, 225, 229; 8/227; 9/367; 10/169; 12/169

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)