узя́ць, вазьму́, во́зьмеш, во́зьме; узя́ў, узяла́, -ло́; вазьмі́; узя́ты; зак.

1. гл. браць.

2. каго (што). Арыштаваць (разм.).

3. Ужыв. ў спалучэнні са злучнікамі «ды» і «дый» або «ды і» і іншым дзеясловам пры абазначэнні нечаканага, раптоўнага дзеяння (разм.).

А я вазьму ды (дый) скажу.

Узяў ды і кінуў усё тут.

У. і (ды, дый) паехаць.

4. Загадны лад і інфінітыў, звычайна ў спалучэнні з «хоць», «хоць бы», ужыв. пры прапанове звярнуць на што-н. увагу (разм.).

Вазьміце (або ўзяць) хоць бы гэты выпадак.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

узя́ць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. вазьму́ во́зьмем
2-я ас. во́зьмеш во́зьмеце
3-я ас. во́зьме во́зьмуць
Прошлы час
м. узя́ў узялі́
ж. узяла́
н. узяло́
Загадны лад
2-я ас. вазьмі́ вазьмі́це
Дзеепрыслоўе
прош. час узя́ўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

узя́ць сов.

1. в разн. знач. взять; (о рыбах — ещё) клю́нуть;

у. па́лку ў руку́ — взять па́лку в ру́ку;

у. тэ́му для дысерта́цыі — взять те́му для диссерта́ции;

у. з сабо́ю дзяце́й — взять с собо́й дете́й;

у. хло́пчыка на выхава́нне — взять ма́льчика на воспита́ние;

у. у салда́ты — уст. взять в солда́ты;

у. го́рад — взять го́род;

у. ула́ду — взять власть;

узя́ў страх — взял страх;

у. хі́трасцю — взять хи́тростью;

ко́лькі ён узя́ў за рабо́ту? — ско́лько он взял за рабо́ту?;

у. перашко́ду — взять препя́тствие;

у. на ўлік — взять на учёт;

у. жо́нку — взять жену́;

у. адка́знасць на сябе́ — взять отве́тственность на себя́;

у. пад абаро́ну — взять под защи́ту;

у. у рот — взять в рот;

у. но́ту — взять но́ту;

у. уле́ва — взять вле́во;

у. кіру́нак (напра́мак) — взять направле́ние;

у. пад руку́ — взять по́д руку;

2. задра́ть, заре́зать;

воўк узя́ў аве́чку — волк задра́л (заре́зал) овцу́;

3. (пад што, на што) приня́ть (во что), подве́ргнуть (чему), взять (на что);

у. пад ува́гу — приня́ть во внима́ние;

у. пад сумне́нне — подве́ргнуть сомне́нию;

4. (поместить) взять, заключи́ть;

у. у ду́жкі — взять (заключи́ть) в ско́бки;

◊ у. сваё — взять своё;

у. за каўне́р — взять за ши́ворот;

у. на прыцэ́л — взять на прице́л;

у. у абцугі́ — взять в кле́щи́;

у. у рабо́ту — взять в рабо́ту;

у. у пераплёт — взять в переплёт;

у. за го́рла — взять за го́рло;

у. верх — взять верх;

у. грэх на душу́ — взять грех на́ душу;

у. быка́ за ро́гі — взять быка́ за рога́;

у. сло́вы наза́д — взять слова́ обра́тно;

узяло́ за сэ́рца — взяло́ за́ сердце;

у. за душу́ — взять за́ душу;

у. на буксі́р — взять на букси́р;

у. на му́шку — взять на му́шку;

у. на заме́тку (на каранда́ш) — взять на заме́тку (на каранда́ш);

у. бо́га за бараду́ — взять (ухвати́ть) бо́га за бо́роду;

у. за жыво́е — взять за живо́е;

у. за жа́бры (шчэ́лепы) — взять за жа́бры;

у. сабе́ за пра́віла — взять (положи́ть) себе́ за пра́вило;

у. курс — взять курс;

у. ула́ду — взять власть;

у. за бакі́ — взять за бока́;

у. шлюб — вступи́ть в брак;

у. на ланцу́г — взять на цепь;

у. го́лымі рука́мі — взять го́лыми рука́ми;

у. ле́йцы ў ру́кі — взять во́жжи в ру́ки;

у. мо́ду —: а) пова́диться; б) приобрести́ привы́чку; привы́кнуть;

у. сябе́ ў ру́кі — взять себя́ в ру́ки;

у. во́чы ў ру́кі — смотре́ть в о́ба;

што з яго́ во́зьмеш — с него́ взя́тки гла́дки;

у. ініцыяты́ву ў свае́ ру́кі — взять инициати́ву в свои́ ру́ки;

на́ша ўзяло́! — на́ша взяла́!;

ні ўцяць ні ўзяць — хоть шаро́м покати́;

чорт не во́зьме — чёрт не возьмёт;

каб яго́ чорт узя́ў — чёрт бы его побра́л;

у. нагу́ — воен. взять но́гу;

не́льга ў ру́кі ўзяць — нельзя́ в ру́ки взять;

у рот не ўзяць — в рот не взять

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

узя́ць, вазьму, возьмеш, возьме; пр. узяў, узяла, ‑ло; заг. вазьмі; зак.

1. Зак. да браць.

2. заг. і інф. (часта ў спалучэнні з часціцамі «хоць», «хоць бы»). Ужываецца пры ўказанні на тое, што патрабуе пільнага разгляду: спыніць увагу, разгледзець як прыклад.

•••

Узяць на каравул — аддаць пашану асобым ружэйным прыёмам.

Дзіва ўзяло каго гл. дзіва.

Завідкі ўзялі гл. завідкі.

Наша (ваша, іх) узяло (возьме) — тое, што і наша (ваша, іх) бярэ (гл. браць).

Ні ўцяць ні ўзяць гл. уцяць.

Узяць быка за рогі — тое, што і браць быка за рогі (гл. браць).

Узяць верх над кім — тое, што і браць верх над кім (гл. браць).

Узяць волю над кім — тое, што і браць волю над кім (гл. браць).

Узяць голымі рукамі — тое, што і браць голымі рукамі (гл. браць).

Узяць грэх на душу — тое, што і браць грэх на душу (гл. браць).

Узяць за аснову — узяць як галоўнае што‑н.

Узяць за горла (за глотку, жабры) — тое, што і браць за горла (за глотку, жабры) (гл. браць).

Узяць за душу — тое, што і браць за душу (гл. браць).

Узяць за жывое — тое, што і браць за жывое (гл. браць).

Узяць за каўнер (за карак) — тое, што і браць за каўнер (за карак) (гл. браць).

Узяць за правіла — зрабіць сваім правілам.

Узяць за сэрца — тое, што і браць за сэрца (гл. браць).

Узяць з бою (боем) — тое, што і браць з бою (боем) (гл. браць).

Узяць зморам; узяць на змор — тое, што і браць зморам (гл. браць).

Узяць лейцы ў рукі — сканцэнтраваць у сваіх руках уладу, кіраўніцтва.

Узяць (займець, паняць) моду — займець прывычку, звычай.

Узяць на абардаж — тое, што і браць па абардаж (гл. браць).

Узяць на буксір — тое, што і браць на буксір (гл. браць).

Узяць на веру што — тое, што і браць на веру што (гл. браць).

Узяць на вока каго — прыкмеціць каго‑н. і назіраць за кім‑н.

Узяць (купіць) на выплат — узяць (купіць) што‑н. у растэрміноўку з платай часткамі.

Узяць нагу — пайсці ў нагу.

Узяць на заметку (на карандаш) — тое, што і браць на заметку (на карандаш) (гл. браць).

Узяць на мушку (на прыцэл) — тое, што і браць на мушку (на прыцэл) (гл. браць).

Узяць напрамак (кірунак) — тое, што і браць напрамак (кірунак) (гл. браць).

Узяць на сябе што — тое, што і браць на сябе што (гл. браць).

Узяць (браць) пад абстрэл — пачаць рэзка крытыкаваць.

Узяць пад варту (стражу) — арыштаваць.

Узяць пад казырок — тое, што і браць пад казырок (гл. браць).

Узяць пад каравул — тое, што і браць пад каравул (гл. браць).

Узяць пад увагу — тое, што і браць пад увагу (гл. браць).

Узяць прыклад — тое, што і браць прыклад (гл. браць).

Узяць сваё — тое, што і браць сваё (гл. браць).

Узяць след — тое, што і браць след (гл. браць).

Узяць слова — тое, што і браць слова (гл. браць).

Узяць слова з каго — тое, што і браць слова з каго (гл. браць).

Узяць слова назад — тое, што і браць слова назад (гл. браць).

Узяць сябе ў рукі — тое, што і браць сябе ў рукі (гл. браць).

Узяць у абарот — тое, што і браць у абарот (гл. браць).

Узяць у абцугі каго — стварыць каму‑н. абставіны, становішча безвыходнасці.

Узяць у галаву што — тое, што і браць у галаву што (гл. браць).

Узяць у лоб — тое, што і браць у лоб (гл. браць).

Узяць (схапіць) упол каго — схапіць у ахапак каго‑н.

Узяць у разлік — тое, што і браць у разлік (гл. браць).

Узяць у толк — зразумець, уясніць што‑н.

Узяць у шоры — тое, што і браць у шоры (гл. браць).

Узяць шлюб — тое, што і браць шлюб (гл. браць).

Чорт не возьме гл. чорт.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

узя́ць

1. néhmen* vt; ergréifen* vt (кніжн..);

узя́ць кій éinen Stock néhmen*;

узя́ць наза́д zurücknehmen* vt;

узя́ць пад руку́ каго-н. sich bei j-m éinhaken, j-n únterhaken;

узя́ць на буксі́р ábschleppen vt, in Schlepp néhmen*;

2. (з сабой) mítnehmen* vt;

узя́ць рабо́ту дадо́му die Árbeit mit nach Háuse néhmen*;

3. (прыняць) ánnehmen* vt, übernéhmen* vt;

узя́ць што-н. на сябе́ etw. übernéhmen*, etw. auf sich néhmen*;

узя́ць на сябе́ адка́знасць die Verántwortung übernéhmen*;

узя́ць шэ́фства над кім-н. die Pátenschaft für j-n übernéhmen*;

4. (у пазыку) bórgen vt, (áus)léihen* vt; púmpen vt (разм. – грошы);

узя́ць кні́гу ў бібліятэ́цы ein Buch in der Bibliothék áusleihen*;

узя́ць у наём míeten vt;

узя́ць з раху́нку фін. (vom Kónto) ábheben* vt;

узя́ць у арэ́нду камерц. páchten vt (зямельны ўчастак); míeten vt (памяшканне);

узя́ць у крэды́т auf Kredít néhmen*;

узя́ць патэ́нт на што-н. patentíeren lássen*;

5. вайск. néhmen* vt, éinnehmen* vt;

узя́ць го́рад [пазі́цыю] éine Stadt [Stéllung] (éin)nehmen*;

узя́ць шту́рмам im Sturm néhmen*, stürmen vt;

узя́ць з бо́ю im Kampf néhmen*;

6. (ахапіць) ergréifen* vt, pácken vt;

мяне́ ўзяў страх ich bekám Angst, die Angst páckte mich;

мяне́ ўзяла́ злосць die Wut páckte mich;

яе́ ўзяла́ ахво́та sie hat Lust bekómmen;

7. (пераадолець) néhmen* vt;

узя́ць перашко́ду ein Híndernis néhmen*;

◊

узя́ць у абцугі́ in die Zánge néhmen*;

узя́ць у ду́жкі éinklammern vt;

узя́ць верх die Óberhand gewínnen*, den Sieg davóntragen*;

узя́ць каго-н. за го́рла j-n an [bei] der Gúrgel pácken, j-n an der Kéhle pácken;

узя́ць каго-н. за сэ́рца [за душу́, за жыво́е] j-m ans Herz géhen*, j-n im ínnersten tréffen*;

узя́ць курс на што-н. Kurs auf etw. (A) néhmen*;

узя́ць пад ува́гу sich (D) mérken;

узя́ць пад караву́л вайск. das Gewéhr präsentíeren;

узя́ць пад казыро́к вайск. die Éhrenbezeigung erwéisen*, grüßen vt, die Hand an den Mützenschirm légen;

узя́ць пры́клад з каго-н. sich (D) an j-m ein Béispiel néhmen*, sich (D) j-n zum Vórbild néhmen*;

узя́ць сваё sich (D) nichts entgéhen lássen*;

узя́ць сло́ва наза́д séine Wórte zurücknehmen*;

узя́ць сябе́ ў ру́кі sich zusámmennehmen*, sich zusámmenreißen*, sich behérrschen;

узя́ць сло́ва das Wort ergréifen*;

узя́ць сло́ва з каго-н. j-m das Verspréchen ábnehmen*;

яго́ чорт не во́зьме er ist gégen álles geféit

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

узяць, атрымаць, прыняць, забраць / прымусова: адняць, захапіць / прымусова на карысць дзяржавы: рэквізаваць; хапнуць, ухапіць, адхапіць, схапіць, цапнуць, уварваць, урваць, вырваць, запарваць, упарваць, заграбастаць, палатацца (разм.); прыгарнуць, садраць, здзерці, скубянуць, злупіць, заграбці, уграбці, грабянуць (перан.) □ прыбраць да рук, вырваць з рук, вырваць з горла, вырваць з зубоў

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

браць, бяру́, бярэ́ш, бярэ́; бяро́м, бераце́, бяру́ць; бяры́; незак.

1. каго-што. Захопліваць рукой або чым-н. іншым, прымаць у рукі.

Б. хлеб са стала.

Б. мяшок на плечы.

2. каго-што. Авалодваць сілай кім-, чым-н.; дамагацца ў барацьбе.

Б. у палон.

Б. штурмам крэпасць.

3. каго-што. Прымаць з якой-н. мэтай, на пэўных умовах.

Б. на зборы.

Б. на работу.

4. што. Атрымліваць у сваю ўласнасць, у сваё карыстанне.

Б. таксі.

Б. усё ад жыцця.

5. чым. Перамагаць у схватцы; перамагаць з дапамогай чаго-н.

Б. хітрасцю.

6. што. Пераадольваць.

Б. бар’ер.

7. што. Спаганяць што-н.

Б. штраф.

8. Спраўна дзейнічаць (пра рэжучыя прадметы, зброю і пад.).

Брытва добра бярэ.

Стрэльба далёка бярэ.

9. Выкарыстоўваць, займаць, выдаткоўваць.

Машына бярэ многа бензіну.

10. Трымацца пэўнага напрамку; накіроўвацца.

Б. прама.

11. каго-што. Дамаўляцца аб выкарыстанні чаго-н.; аказваць падтрымку каму-н.

Б. адпачынак.

Б. пад абарону.

12. што. Купляць.

Б. білет.

13. што. Есці, піць (часцей з адмоўем).

Нічога ў рот не б.

14. Жаніцца з кім-н.

Б. за жонку.

◊

Браць голымі рукамі (разм.) — авалодваць кім-, чым-н. без асаблівых цяжкасцей.

Браць горлам (разм., неадабр.) — дамагацца чаго-н. крыкам.

Браць да сэрца (разм.) — востра ўспрымаць і перажываць за што-н.

Браць з бою (боем) — дамагацца чаго-н. энергічнымі дзеяннямі.

Браць на цыгундар (разм.) — прыцягваць да адказнасці.

Браць ногі на плечы (у рукі) (разм., жарт.) — уцякаць што ёсць сілы.

|| зак. узя́ць, вазьму́, во́зьмеш, во́зьме; во́зьмем, во́зьмеце, во́зьмуць; узя́ў, узяла́, -ло́, -лі́; вазьмі́; узя́ты; наз. узя́цце, -я, н. (да 2, 3 і 6 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

паўзя́ць

‘узяць што-небудзь (паўзяць ідэю); узяцца (паўзялі заснаваць арганізацыю)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Прошлы час
м. паўзя́ў паўзялі́
ж. паўзяла́
н. паўзяло́
Загадны лад
2-я ас. паўзьмі́ паўзьмі́це
Дзеепрыслоўе
прош. час паўзя́ўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

заўла́сціць

‘узяць што-небудзь ва ўласнасць’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. заўла́шчу заўла́сцім
2-я ас. заўла́сціш заўла́сціце
3-я ас. заўла́сціць заўла́сцяць
Прошлы час
м. заўла́сціў заўла́сцілі
ж. заўла́сціла
н. заўла́сціла
Загадны лад
2-я ас. заўла́сці заўла́сціце
Дзеепрыслоўе
прош. час заўла́сціўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

напрака́т, прысл.

У часовае карыстанне за плату.

Узяць веласіпед н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)