Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
сумава́цьнесов.
1. скуча́ть; тоскова́ть; грусти́ть;
2. (па кім, чым, аб кім, чым) скуча́ть (по ком, чём, о ком, чём, по кому, чему), тоскова́ть (по ком, чём, о ком, чём, по кому, чему), грусти́ть (по ком, чём, о ком, чём, по кому, чему)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сумава́ць, ‑мую, ‑муеш, ‑муе; незак.
1. Адчуваць сум, смутак; аддавацца душэўнай горычы. Недзе, далёка, Сумуе гаротная матка.Танк.Паблізу ад сябе .. [Марыля] чуе ласкавы, спачувальны голас: — Не сумуйце так, ле пакутуйце.Кулакоўскі.[Маці:] — А Надзя твая [Федзечка] вельмі сумуе. Часта да нас забягае і ўсё плача.Няхай.// Журыцца. Першыя дні, калі бацька паехаў у адпачынак, Надзейка, прыходзячы дадому, сумавала.Хадкевіч.[Цімох:] — А з добрымі людзьмі ніколі сумаваць не будзеш.. ніколі самотнай сябе не адчуеш.Дубоўка.Не пішы аб тым мне, Што ўсё сумуеш, Я таксама, знаю, Сёння не засну.Тарас./уперан.ужыв.Сумуе клён у поплаве на грудзе.Русак.
2.пакім-чым. Адчуваць душэўную трывогу, маркоту; тужыць па кім‑, чым‑н. У першы дзень Міхась сумаваў па матцы.Якімовіч.Вось і тая зямля, дзе дужэў ты і рос, Па якой сумаваў столькі зім, столькі вёсен.Кірэенка.Скажу адно, можа, ніхто так не сумуе па цёплым слове з дому, як салдат.Скрыган.// Зазнаваць патрэбу ў чым‑н.; перажываць без чаго‑н. [Марына] нярэдка сумавала па заводу.Шахавец.І трэба сказаць — сумуюць па ёй [лесарубнай справе] яго багатырскія плечы!Якімовіч.// Маркоціцца (пра жывёл). Недзе ў хляве сумавала ахрыплым голасам цялё.Чорны.
3. Нудзіцца. У хаце, быццам у вуллі, Тут сумаваць няма калі!Барадулін.Прыходзіць дадому. Сумуе адзін... Якую прыдумаць работу?Бялевіч.// Знаходзіцца ў бяздзейнасці (пра рэчы). І стаяць, сумуюць санкі, Не знайсці хлапцам гулянкі, Бо не выпаў снег.Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сумава́ць
1. sich lángweilen неаддз.; schwérmütig sein;
2. (па чым-н, кім-н.) sich nach j-m, nach etw. (D) séhnen; Séhnsucht háben (nach D);
сумава́ць па до́ме Héimweh háben;
сумава́ць па радзі́ме Héimweh háben, sich nach der Héimat séhnen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Сумаваць ’раздумваць’ (Арх. Федар.), ’маркоціцца, перажываць’, ’разважаць, меркаваць’ (Тур.), сумува́тысь ’абмяркоўваць, дамаўляцца, раіцца’ (Клім.), сумувати (суму сумувати) ’размаўляць’ (Зянк.). Рус.зах., паўдн.сумова́ть ’думаць, меркаваць’, су́му сумовать ’думаць, мазгаваць’. З польск.sumovać ’падлічваць’, якое ўжо ў ст.-бел.сумовати ’тс’ (XVI ст.) < ст.-польск.sumovać, гл. Булыка, Лекс. запазыч., 78. Польскае слова ад suma, гл. сума1, цяжка адмежаваць ад сум і роднасных, параўн. Брукнер, 526; Бязлай, 3, 341; ЕСУМ, 5, 475.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
засумава́ць, -му́ю, -му́еш, -му́е; -му́й; зак.
Пачаць сумаваць.
Хлопчык засумаваў па бабулі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)