прыро́да

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз.
Н. прыро́да
Р. прыро́ды
Д. прыро́дзе
В. прыро́ду
Т. прыро́дай
прыро́даю
М. прыро́дзе

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

прыро́да, ы, ДМ -дзе, ж.

1. Усё існае ў Сусвеце, арганічны і неарганічны свет.

Законы прыроды.

Жывая п. (арганічны свет). Мёртвая п. (неарганічны свет: не расліны, не жывёлы).

2. Мясцовасць паза гарадамі (палі, лясы, горы).

Любавацца прыродай.

На ўлонні прыроды.

Выехаць на прыроду (разм.).

3. перан., чаго. Асноўная ўласцівасць, сутнасць (кніжн.).

П. атама. П. сацыяльных адносін.

◊

Ад прыроды або з прыроды — ад нараджэння, ад пачатку існавання.

З дрэнным зрокам ад прыроды.

Па прыродзе — па характары, па натуры.

Па прыродзе ён добры чалавек.

|| прым. прыро́дны, -ая, -ае.

Прыродныя багацці краю.

Прыродныя рэсурсы.

Прыродныя ўмовы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

прыро́да ж., в разн. знач. приро́да;

матэрыялісты́чнае разуме́нне ~ды — филос. материалисти́ческое понима́ние приро́ды;

пераўтварэ́нне ~ды — преобразова́ние приро́ды;

з’я́вы ~ды — явле́ния приро́ды;

п. мала́нкі — приро́да мо́лнии;

○ мёртвая п. — мёртвая приро́да;

жыва́я п. — жива́я приро́да;

◊ ад ~ды — от приро́ды;

на ўло́нні ~ды — на ло́не приро́ды;

гульня́ ~ды — игра́ приро́ды

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прыро́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

1. Усё існае на зямлі, не створанае дзейнасцю чалавека; увесь свет у разнастайнасці яго форм. Законы прыроды. Пераўтварэнне прыроды. З’явы прыроды. □ Нейкі няўлоўны подых блізкай восені ўжо адчуваўся ў прыродзе. С. Александровіч. Бацька працаваў прарабам па лесасплаву і лесанарыхтоўках і навучыў мяне любіць прыроду. Агняцвет. // Сукупнасць асаблівасцей якой‑н. мясцовасці (рэльеф, раслінны і жывёльны свет, кліматычныя ўмовы і пад.). Сібірская прырода. Паўднёвая прырода. □ [Алена] зразумела яго захапленне дзівоснай прыродай Урала. Шамякін. // Разм. Мясцовасць па-за горадам. Выехаць на прыроду.

2. Сукупнасць, асноўныя якасці, уласцівасці каго‑, чаго‑н. Прырода атама. Чалавечая прырода. Прырода сацыялістычнага ладу. □ Ужо такая і ёсць прырода ў савецкай машыны, што любіць гэта машына прастор. Брыль. // Паходжанне. Прырода маланкі. Вірусная прырода захворвання.

•••

Ад прыроды, з прыроды — ад нараджэння, з пачатку існавання. Ад прыроды слабахарактарны, ..[Юрка] толькі пазіраў на Ніну і паціскаў у недаўменні плячамі. Ермаловіч. З прыроды Не дадзена яму [жуку] адчуць у мёдзе смак, Таму ён і не хваліць мёду. Корбан.

Гульня прыроды гл. гульня.

Мёртвая прырода — неарганічны свет (не жывёльны і не раслінны).

На лоне прыроды гл. лона.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прырода

т. 13, с. 78

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

прыро́да ж

1. Natúr f;

пераўтварэ́нне прыро́ды die Úmgestaltung der Natúr, Natúrumgestaltung f -;

з’я́ва прыро́ды Natúrerscheinung f -, -en;

на ўло́нні прыро́ды im Fréien, im Grünen; am Búsen der Natúr (паэт);

2. (сутнасць) Wésen n -s;

паво́дле прыро́ды dem Wésen nach

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Прыро́да ’рэальнасць, існасць, не створаная чалавекам’, ’прыродныя асаблівасці’, ’натура, характар’; ’мясцовасць па-за горадам’, ’паходжанне; спадчыннасць’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Бяльк., ТС, Жд., Нар. лекс., Сл. ПЗБ), ’род, кроўная радня’ (ТС), зборн. прыро́ддзе ’парода, род’ (Жыв. сл.). Укр. приро́да, рус. приро́да, польск. przyroda, в.-луж. přiroda, н.-луж. pśiroda, чэш. přiroda (ужо ст.-чэш.), славац. príroda, серб.-харв. при́рода, славен. priroda, балг. при́рода, макед. природа. Аддзеяслоўны назоўнік ад прырадзі́ць < радзіць (гл.), параўн. прыраджэ́нне ’ўласцівае ад нараджэння; натура’ (Нас.). Паводле Махэка₂ (494) першапачаткова тое, што ўрадзілася ў гэтым годзе, прырост збожжа, жывёлы (гл. прыро́д). Даволі позна фіксуецца ў славянскіх мовах: у чэшскай мове вядома з XIV ст. побач з přirozenie і přirozenost (гл. Андзел, Зб. Крапіве, 37); у польскай з XIX ст. у якасці заменніка przyrodzenie (Банькоўскі, 2, 948); у рускай мове слова ўпершыню адзначаецца ў 1704 г. Гэта дазваляе паставіць пытанне аб калькаванні лац. nature ’прырода’ < лац. nasci (дзеепрым. natus) ’нарадзіцца’, прынамсі, у першым значэнні, першапачаткова кніжнымі ўтварэннямі, параўн. ст.-бел. прироженье, пасля збліжанымі з народнымі тэрмінамі тыпу ст.-бел. природокъ ’прыплод’ і назоўнікамі ўро́да, врода ’ўрадлівасць’. Праславянскі характар слова дапушчальны (параўн. Сной₂, 578: *priroda ’ўсё, што нараджаецца, расце, множыцца’), аднак семантыка застаецца да канца нявысветленай (параўн. Німчук, Давньорус., 14).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

прырода...

Першая састаўная частка складаных слоў са знач.: які мае адносіны да прыроды (у 1 знач.), напр.: прыродаахоўны, прыродазнаўства, прыродакарыстанне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дзікая прырода

т. 6, с. 114

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

«Родная прырода»

т. 13, с. 397

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)