найсці́, найду́, но́йдзеш, но́йдзе; найшо́ў, -шла́, -шло́; найдзі́; зак.

1. на каго-што. Ідучы, наступіць на што-н.

Н. на купіну.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), на што. Насунуўшыся, закрыць сабою.

Хмара найшла на сонца.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыйсці ў вялікай колькасці; пранікнуць у якое-н. месца.

Найшло народу на сход.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., на каго. Апанаваць, ахапіць (аб пачуццях).

На яго найшла туга.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Настаць, з’явіцца раптам.

Бяда найшла неспадзявана.

|| незак. нахо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

найсці́

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. найду́ но́йдзем
2-я ас. но́йдзеш но́йдзеце
3-я ас. но́йдзе но́йдуць
Прошлы час
м. найшо́ў найшлі́
ж. найшла́
н. найшло́
Загадны лад
2-я ас. найдзі́ найдзі́це
Дзеепрыслоўе
прош. час найшо́ўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

найсці́ I сов.

1. в разн. знач. найти́; (натолкнуться на кого-, что-л. — ещё) набрести́; (прийти в каком-л. количестве — ещё) привали́ть;

хма́ра найшла́ на со́нца — ту́ча нашла́ на со́лнце;

найшло́ мно́га наро́ду — нашло́ (привали́ло) мно́го наро́ду;

на яго́ найшла́ туга́ — на него́ нашла́ тоска́;

2. (внезапно прийти) нагря́нуть;

бяда́ найшла́ нечака́на — беда́ нагря́нула внеза́пно;

◊ найшла́ каса́ на ка́мень — нашла́ коса́ на ка́мень

найсці́ II сов., разг., см. знайсці́ 1

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

найсці́ ​1, найду, нойдзеш, нойдзе; пр. найшоў, ‑шла, ‑шло; заг. найдзі; зак.

1. на каго-што. Ідучы, сустрэць каго‑н., натрапіць на што‑н. Паварочваючы на сваю вуліцу, .. [Ігнась] найшоў раптам на Дуба. Мурашка. Расказаў [Сашка], чаму ён заступіўся за Петрыка, як найшла на іх бойку Марыя Іванаўна. Сіняўскі. // Ідучы, наскочыць на што‑н. Найсці на купіну. Найсці на пень.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.); на што. Насунуўшыся, пакрыць сабою. На сонца найшла хмара. // без дап. Надысці. І вось найшла навальніца, наваліліся дрэвы. Лынькоў. Найшла хмара, вакол пацямнела, закапаў дождж. Дуброўскі.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыйсці ў вялікай колькасці. А я пэўна ведаў, што, як толькі мы прыедзем, абавязкова нойдзе поўная хата людзей. Сабаленка. // Пранікнуць у якое‑н. месца, набрацца куды‑н. У канторы поўна дыму — найшло праз адчыненыя вокны. Пташнікаў. [Сцёпка] ад балота заставу пакідае, каб у канал вада не найшла, рабоце не шкодзіла. Колас.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.); перан.; на каго. Апанаваць, ахапіць каго‑н. (аб настроі, пачуццях і пад.). Сум найшоў на чалавека. Найшла бесклапотнасць. Найшла трывога на людзей. □ Момантнае забыццё найшло на чалавека. Чорны. Нейкае заспакаенне найшло на.. [Ніну], і яна вярнулася назад, села за раяль і зноў зайграла. Лобан.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Настаць, з’явіцца раптам. Найшла бяда.

•••

Найшла каса на камень гл. каса.

найсці́ ​2, найду, нойдзеш, нойдзе; пр. найшоў, ‑шла, ‑шло; заг. найдзі; зак.

Разм. Тое, што і знайсці (у 1 знач.). Найшлі доктара. Нягледзячы на познюю пару, ён устаў і ўважліва выслухаў хворую. Нікановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

найсці́

1. (натрапіць) (im Géhen [Fahren]) stóßen* (на што-н. auf A, gégen A);

найсці́ на мель марск. auf éine Sándbank [Úntiefe] áuflaufen*;

2. (насунуцца) sich schíeben*, verdécken vt;

хма́ра найшла́ на со́нца éine Wólke verdéckte die Sónne;

3. (апанаваць – пра пачуцці) überkómmen* vt;

не́йкая весяло́сць найшла́ на яго́ éine Fröhlichkeit überkám ihn;

што гэ́та на цябе́ найшло́? was ist denn in dich gefáhren?; was ist denn mit dir los?;

4. (панаходзіць, паназбірацца) zusámmenkommen* vi (s);

найшло́ мно́га наро́ду es sind viele Ménsehen [Léute] zusámmengekommen;

◊

найшла́ каса́ на ка́мень es ging [kam] hart auf hart

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Найсці́, найці́ ’найсці’, ’знайсці’, ’нарадзіць’ (Бяльк., Яруш., Кліх, Пятк., Сл. ПЗБ, ТС), найсці́ся, найці́цца ’знайсціся’, ’нарадзіцца’ (Жд. 1, Сцяшк. Сл., Мат. Гом., Юрч., Сл. ПЗБ, ТС). Параўн. рус. найти́, укр. найти́, польск. najść, чэш. najít, славац. nájsť, в.-луж. nańć, nadeńc, н.-луж. najś, славен. nájti, серб.-харв. наћи, балг. на́йда, макед. найде, што дае падставы для рэканструкцыі *na‑iti (гл. ісці), звычайна са значэннем ’найсці, напасці, натрапіць’ і ’знайсці’ (параўн. Копечны, Zákl. zásoba, 65). Значэнне ’нарадзіць’, ’нарадзіцца’, якое адлюстроўвае эўфемізм, што мае засцерагальную (ахоўную) функцыю (паводле Машыннага, «ma na celu wprowadzenie w błąd złych mocy», Kultura, II, 1, 277), таксама вядома большасці славянскім мовам, параўн. рус. найти сына і прынятыя формулы, што «тлумачаць» дзецям іх з’яўленне: найти в крапиве, найти за углом, серб.-харв. нашло се дијете (Вук) і інш.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

нахо́дзіць гл. найсці.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

на́йсце

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне

адз.
Н. на́йсце
Р. на́йсця
Д. на́йсцю
В. на́йсце
Т. на́йсцем
М. на́йсці

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

нахо́дзіць ​1, ‑дзіць; незак.

1. Незак. да найсці ​1.

2. Тое, што і надыходзіць (гл. надысці ў 1 знач.). Находзіць свята. □ — Ну, што ж? У лесе паначуем: Находзіць ноч, падбіўся конь. Колас.

нахо́дзіць ​2, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць.

Незак. да найсці ​2.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нахо́дзіць

‘да найсці’

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. нахо́джу нахо́дзім
2-я ас. нахо́дзіш нахо́дзіце
3-я ас. нахо́дзіць нахо́дзяць
Прошлы час
м. нахо́дзіў нахо́дзілі
ж. нахо́дзіла
н. нахо́дзіла
Загадны лад
2-я ас. нахо́дзь нахо́дзьце
Дзеепрыслоўе
цяп. час нахо́дзячы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)