ла́зіць, ла́жу, ла́зіш, ла́зіць; незак.

1. Чапляючыся за што-н., узбірацца на што-н. або апускацца ўніз.

Л. па дрэвах.

2. Пранікаць куды-н. паўзком, сагнуўшыся.

Л. пад стол.

3. Уваходзіць у што-н. вадкае.

Л. у ваду.

4. Забірацца праз што-н. унутр.

Л. у хату праз вокны.

5. Прабірацца куды-н. скрытна, крадучыся.

Л. у чужы сад.

6. Забірацца рукой у што-н., шукаць, намацваць.

Л. у куфары.

7. перан. Хадзіць, снаваць дзе-н. (разм.).

Л. па загонах.

◊

Лазіць па кішэнях — займацца кішэнным крадзяжом.

|| наз. ла́зенне, -я, н. і ла́жанне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ла́зіць

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. ла́жу ла́зім
2-я ас. ла́зіш ла́зіце
3-я ас. ла́зіць ла́зяць
Прошлы час
м. ла́зіў ла́зілі
ж. ла́зіла
н. ла́зіла
Загадны лад
2-я ас. ла́зь ла́зьце
Дзеепрыслоўе
цяп. час ла́зячы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ла́зіць несов., в разн. знач. ла́зить, ла́зать; (ползать — ещё) прост. ело́зить;

л. па дрэ́вах — ла́зить (ла́зать) по дере́вьям;

л. у акно́ — ла́зить в окно́;

л. у кішэ́нь — ла́зить в карма́н;

л. у чужу́ю кватэ́ру — ла́зить в чужу́ю кварти́ру;

дзіця́ ла́зіла па падло́зе — ребёнок ла́зил (ело́зил) по́ полу;

◊ па сло́ва ў кішэ́нь не ла́зіць — за сло́вом в карма́н не ле́зет;

л. па чужы́х кішэ́нях — ла́зить по чужи́м карма́нам

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ла́зіць, лажу, лазіш, лазіць; заг. лазь; незак. (пра дзеянне, якое паўтараецца, адбываецца ў розны час, у розных напрамках).

1. Чапляючыся, карабкаючыся, узбірацца на што‑н. або апускацца ўніз. Лазіць па гарах. Лазіць у склеп. □ Клён стаіць яшчэ, той самы клён, на які мы лавілі ў свой час. Брыль. Шамота раз’язджаў па раёну, лазіў па рыштаваннях, заходзіў у новыя хаты. Дуброўскі. // Перамяшчацца па чым‑н. паўзком, сагнуўшыся; поўзаць. Доўга я лазіў тады па траве, збіраючы матчыны пацеркі, але ўсіх не сабраў. Бажко.

2. перан. Разм. Хадзіць, снаваць дзе‑н. Высока падкасаўшы штаны, гаспадар лазіць па загонах. Бажко. Між вялікіх лазяць дзеці, Так як мышы між снапоў, Ім вядома ўсё на свеце, Хто што робіць з дзецюкоў. Крапіва.

3. Пранікаць, прабірацца куды‑н., унутр чаго‑н. паўзком, сагнуўшыся і варочацца назад. Лазіць пад стол. □ У хату [праз] вокны лавілі людзі, вылазілі, абыходзілі вакол хаты, спрачаліся. Нікановіч. // Уваходзіць у што‑н. вадкае. Пасля гэтага здарэння дзед канчаткова рашыў ніколі болей у ваду не лазіць. Лынькоў.

4. Прабірацца, уваходзіць куды‑н. скрытна, крадучыся. Лазіць па чужых садах. □ Салавей з Ляўковым лазяць па шляхецкіх хутарах — шукаюць на гарышчах вінтовак, абрэзаў і патронаў. Грахоўскі.

5. Разм. Забірацца рукой у што‑н.; шукаць, намацваць.

•••

За словам (па слова) у кішэнь (кішэню) не лазіць — быць знаходлівым, дасціпным у размовах.

Лазіць па чужых кішэнях — займацца кішэнным крадзяжом.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ла́зіць

1. гл лезці 1, 2, 3;

2. (сноўдаць) hín- und hérgehen* vi (s)

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Ла́зіць 1, ла́зіті, ла́зыты ’поўзаць’ (Нас., Яруш., ТСБМ), ’чапляючыся, узбірацца ўверх або апускацца ўніз’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Яруш.), ’хадзіць, снаваць’, ’прабірацца скрытна, паўзком, сагнуўшыся і вяртацца назад’, ’шукаць, намацваць, забіраючыся рукою ў што-небудзь’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах.). Укр. лазити, рус. лазить, ст.-рус., ст.-бел. лазити, польск. łazić, н.-луж. lazyś, в.-луж. łazyć, ст.-чэш. laziti, мар. łaziť, славац. laziť, славен. láziti, серб.-харв. ла̏зити, макед. лази, балг. лазя, ст.-слав. лазити. Прасл. laziti, lazjǫ ’поўзаць, паволі пасоўвацца ўверх пры дапамозе рук’. Ітэратыўны дзеяслоў да ле́зці (гл.). Сюды ж: лазам лезці ’настойліва лезці’ (Шат.).

Ла́зіць 2 пчол ’падразаць мёд у пчол’ (Гарэц., Нас., Др.-Падб.) — у выніку семантычнага пераносу з лаз́іць 1 ’узбірацца ўверх (на дрэва) да борці’ > ’выбіраць мёд з яе’. Да ле́зці (гл.). Сюды ж лазенне ’выбіранне мёду з борцей’ (Нас.), лажаны (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

папала́зіць, -ла́жу, -ла́зіш, -ла́зіць і папала́жваць, -аю, -аеш, -ае; зак.

Лазіць доўга, неаднаразова.

П. па гарах.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ла́жанне гл. лазенне, лазіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ла́зить несов. ла́зіць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ла́зенне, -я, н.

Дзеянне паводле знач. дзеяслова лазіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)