Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
во́сень, -і, ж.
Пара года паміж летам і зімой.
Позняя в.
В. жыцця (перан.).
|| прым.асе́нні, -яя, -яе іво́сеньскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
во́сеньж.о́сень;
◊ залата́я в. — золота́я о́сень
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Восень 12/29
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
во́сень, ‑і, ж.
Пара года паміж летам і зімою. Позняя восень. □ Восень ткала ўжо красёнцы Мяккай чырвані ў лістах, Восень спеў вяла бясконцы, З ветрам ходзячы ў кустах.Колас.
•••
Залатая восень — асенняя пара, калі лісце жаўцее яркімі адценнямі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ВО́СЕНЬ,
пара года і пераходны кліматычны сезон паміж летам і зімой. Астранамічная восень у Паўн. паўшар’і — прамежак часу ад 23 вер. (асенняе раўнадзенства) да 22 снеж. (зімовае сонцастаянне), у Паўд. паўшар’і — ад 21 сак. да 22 чэрвеня. Асеннія месяцы ў Паўн. паўшар’і верасень, кастрычнік, лістапад, у Паўд. — сак., крас., май (гл.Каляндар). Паводле феналагічных з’яў восень падзяляецца на залатую (пажаўценне лісця), глыбокую і перадзім’е. Ва ўмераных шыротахвосень характарызуецца паступовым зніжэннем т-ры паветра да адмоўнай сярэднямесячнай, працяглымі дажджамі, адлётам птушак у вырай, лістападам, замярзаннем глебы, з’яўленнем снегавога покрыва, ледаставам на рэках і азёрах.
На Беларусі пачаткам восені лічыцца дата ўстойлівага пераходу сярэднясутачнай т-ры паветра праз 10 °C, а канцом — праз 0 °C у бок паніжэння. Пачынаецца восень у канцы 2-й — пач. 3-й дэкады вер. на Пн і У, у канцы 3-й дэкады вер. — 1-й дэкадзе кастр. на Пд і ПдЗ. Часам бывае вяртанне цёплага надвор’я — «бабіна лета». Канец восені супадае з паяўленнем снегавога покрыва ў пач. 2-й дэкады ліст. на ПнУ, у канцы ліст. на ПдЗ. Восень — час уборкі ўраджаю, сяўбы азімага жыта, канец вегетацыі раслін, падрыхтоўкі жывёл да зімы.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
во́сеньж. Herbst m -es, -e;
ра́нняя во́сень Frühherbst m;
по́зняя во́сень Spätherbst m;
у пача́тку во́сені zu Hérbstanfang;
по́зняй во́сенню im Spätherbst;
ужо́ надышла́во́сень der Herbst ist schon da
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
восень
Том: 4, старонка: 196.
Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)
Во́сень (БРС, Нас., КТС, Бяльк., Яруш., Мал., Грыг.). Рус.о́сень, дыял.есень, укр.о́сінь, ст.-рус.осень, серб.-ц.-слав.ѥсень, польск.jesień, чэш., славац.jeseň, балг.есента́, серб.-харв.jȅcȇn, славен.jesȇn (Далабко, ZfslPh, 3, 131). Роднаснымі з’яўляюцца ст.-прус.assanis ’восень’, гоц.asans ж. р. ’жніво’, ст.-в.-ням.aran, arn ’ураджай’ (Траўтман, 71; Мейе, Études, 432). Прасл.osenь (Слаўскі, 1, 563). Далей набліжаюць таксама да грэч.ὀπώρᾱ ’канец лета, жніво’ з *op‑osarā ’пасля жніва’ (гл. Фасмер, 3, 158; Праабражэнскі, 1, 661). Трубачоў (Дополн., 3, 159) лічыць малаверагодным набліжэнне да хец.zenn‑ ’канчаць’ у Бенвеніста (BSL, 56, 29 і наст.) і супастаўленне слав. слова з венг.ősz у Махэка₂ (176), паколькі апошняе ўзыходзіць да зусім іншай праформы. Мартынаў (Лекс. взаим., 132 і наст.) разглядае слав. слова як дэрыват ад *os‑ (бел.восць, рус.ость і г. д. ’вусікі на коласе’) з суф. ‑enь, а герм.asani як пранікненне з слав. Інакш Тапароў (Прус., 130 і наст.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
«БЕЛАРУ́СКАЯ МУЗЫ́ЧНАЯ ВО́СЕНЬ»,
міжнародны фестываль мастацтваў (да 1992 усесаюзны). Праводзіцца з 1974 на Беларусі штогод у 2-й пал. лістапада. Фестывальныя канцэрты (звычайна больш за 300) праходзяць у Мінску і інш. гарадах, гар. пасёлках і вёсках. Госці фестывалю ўдзельнічаюць таксама ў спектаклях Дзярж. тэатра оперы і балета Беларусі. У рамках фестывалю выступаюць акрамя беларускіх многія вядомыя муз. калектывы і асобныя замежныя выканаўцы. Фестываль дэманструе дасягненні выканальніцкага мастацтва, спрыяе ўзаемаабмену і ўзаемаўзбагачэнню розных нац.муз. Культур.
