ВАЯ́Н
(Vaillant) Андрэ (3.11.1890, г. Суасон, Францыя — 23.4.1977),
французскі мовазнавец. З 1920 праф. Вышэйшай школы ў Парыжы. Даследаваў стараслав. мову («Падручнік стараславянскай мовы», т. 1—2, 1948), гіст. граматыку і лексікалогію слав. моў («Параўнальная граматыка славянскіх моў», т. 1—5, 1950—77). Рэд. «Revue des études slaves» («Агляд славянскіх даследаванняў»).
т. 4, с. 52
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВАЯ́Н
(Vailland) Ражэ Франсуа (16.10.1907, Асі-ан-Мюльцьен, дэпартамент Уаза, Францыя — 12.5.1965),
французскі пісьменнік. У 2-ю сусв. вайну ўдзельнік антыфаш. Супраціўлення. Захапляўся сюррэалізмам. У раманах «Забаўная гульня» (1945), «Цвёрды поступ, трапнае вока» (1950), «Адзінокі малады чалавек» (1951), «Бамаск» (1954; рус. пер. «П’ерэта Амабль», 1956), «325 000 франкаў» (1955) пераважае сац.-паліт. праблематыка, адыход ад якой назіраецца ў пазнейшых творах (раманы «Закон», 1957; «Свята», 1960; «Фарэль», 1964). Аўтар п’ес «Палкоўнік Фастэр прызнае сябе вінаватым» (1951) і інш., эсэ і артыкулаў (у т. л. «Сюррэалізм супраць рэвалюцыі», 1948). Многія яго творы маюць рысы аўтабіяграфічнасці.
Тв.:
Рус. пер. — [Избранное]. М., 1978.
Літ.:
R. Vailland // Europe. 1988. № 712/713.
Е.А.Лявонава.
т. 4, с. 52
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Така́я ’цяжарная’ (Сл. рэг. лекс.). Эўфемізм, параўн. у аналагічным значэнні укр. така́, серб. таква је і пад. Пра “табу страха” і “табу ветлівасці” пры называнні цяжарнасці спецыяльна Ваян, RIEB, 3, 254–256. Гл. такі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ко́тла ’бярлога’ (Сержп. Грам.), ’род’ (Сержп. Ск.). Магчыма, да каціцца (гл.). Тады kot‑lo < kotiti, як maslo < mazati. Ваян (RÉS, 13, 251) бачыў у рус. кодло тое ж вытворнае слова. Параўн. кодла (гл.), котлішча (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лі́чма ў выразе лі́чма лічы́ць ’лічыўшы, паводле ліку’ (Нас.), укр. лічма́. Утворана ад дзеяслова лічыць пры дапамозе суфікса ‑ъma, які ўзыходзіць да канчатка тв. склону парнага ліку (Ваян, Gram. comp. 2., 692). Аналагічна лежма ляжа́ць і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бо́лакі ’воблакі’ (Нас., Інстр. I), бо́лка ’хмарка’ (< бо́лака) — Гарэц. Рус. дыял. бо́локи, ’воблакі’. З *ob‑volk‑ (параўн. о́блако, волоку́). Ільінскі, PF, 11, 192 і наст.; Праабражэнскі, 1, 629; Ваян, RÉS, 2, 9; Фасмер, 1, 189. Параўн. і була́к ’воблака’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Карчава́ць, укр. корчувати, рус. корчевать, чэш. krčovati, славац. krčovať, krčiti, польск. karczować, серб.-харв. кр́чити, славен. kŕčiti. Дзеяслоў дэнамінатыўнага паходжання, ад корч (гл.). Прасл. kъrčiti, kъrčovati < kъrčь (Слаўскі, 2, 75). Ад kъrčь спачатку утварыліся прэфіксальныя дэрываты тыпу iz‑kъrčiti, а потым як другасныя дзеяслоўныя формы без прэфіксаў (Ваян, RÉS, XXII, 39).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ладно ’падол’ (Мат. Гом.) у выразе: «Сядай ка мне на ладно!» Архаізм. Параўн. прасл. logno ’частка цела ад кален да пояса’, якое ўзыходзіць да ст.-прус. lagno ’штаны’ (pl. tantum) < адз. лік lagnen ’штаніна’ (Ваян, Gram. comp., 1, 92–93; Мартынаў, Проблемы реконстр. в сравн. языкозн., 168; Тапароў, K–L, 416–418).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Багі́ня. Рус. боги́ня, укр. боѓиня, польск. bogini, чэш. bohyně, ст.-слав. богын̑и, серб.-харв. бо̀гиња і г. д. Прасл. bogyńi, утварэнне архаічным суфіксам ‑yńi ад bogъ (гл.). Параўн. Слаўскі, 1, 39. Да словаўтварэння гл. Зубаты, AfslPh, 25, 355–365; Мейе, Études, 457–458; Ваян, RÉS, 24, 181–184; Ляскоўскі, JP, 42, 1962, 171–187. Параўн. таксама Крэя, JP, 50, 1970, № 1, 25–33.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кра́яць, краяты ’дзяліць на часткі, рэзаць’ (Доўн.-Зап. 3, Клім.). Укр. краяти, рус. краять, ст.-рус. краяти ’тс’, серб.-харв. кращати, славен. krȃjati ’тс’, польск. krajać, чэш. krájeti, славац. krajať, н.-луж. kšajaš 4 палаб. krojot ’тс’, прасл. krajati — ітэратыўная форма да krojiti (гл. кроіць) (SP, 1, 47; Ваян, Gram. comp., 3, 267; Трубачоў, Эт. сл., 12, 86–87).⇉. м и _
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)