увайсці́, увайду, увойдзеш, увойдзе;
1. Зайсці ўнутр чаго‑н., уступіць куды‑н., у межы чаго‑н.
2. Уступіць, уключыцца ў склад, у члены чаго‑н.
3. Змясціцца, умясціцца.
4. Унікнуць у што‑н., разабрацца; асвоіцца з чым‑н.
5.
6.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даро́га, ‑і,
1. Прыстасаваная для язды і хадзьбы паласа зямлі, якая злучае асобныя пункты мясцовасці.
2. Працягласць шляху, адлегласць, якую патрэбна прайсці, праехаць і пад.
3. Месца для праходу, праезду.
4. Падарожжа, паход, паездка.
5. Напрамак руху.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зве́сці, звяду, звядзеш, звядзе; звядзём, зведзяце;
1. Дапамагчы каму‑н. або прымусіць каго‑н. сысці ўніз.
2. Перавесці, адвесці на другое месца.
3. Дапамагчы каму‑н. сустрэцца, убачыцца, пазнаёміцца з кім‑н.
4. Наблізіць адно да другога; ссунуць.
5. Зрабіць нерухомым, анямелым; сцягнуць, сагнуць.
6. Сабраць у адно месца.
7. Саставіць адзінае цэлае з асобных частак, адзінак і пад.
8. Нацкаваць адзін на другога, прымусіць пабіцца, пакусацца (пра жывёл, птушак).
9. Прывесці да якога‑н. агульнага выніку; абагуліць.
10. Знішчыць, перавесці.
11. Збіць з правільнага жыццёвага шляху; схіліць да дрэнных учынкаў.
12. Абмежаваць, скараціць; давесці да чаго‑н. нязначнага, малога і пад.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цэ́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, ад якога нічога не аддзелена; не падзелены, не раздробнены.
2. Ужываецца пры абазначэнні вялікай колькасці чаго‑н., вялікіх памераў, аб’ёму чаго‑н.
3. Не пашкоджаны, не сапсаваны, не разбураны.
4. Не паранены, здаровы.
5. Якому ўласціва адзінства, цэльнасць.
6. Які не мае дробу (пра лік, велічыню).
7.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БАЛА́ДА
(
1) у фальклоры раманскіх, германскіх, англа-сакскіх, скандынаўскіх народаў напачатку
2) Паняцце, якое ў розных краінах выкарыстоўваюць для абазначэння разнастайных па змесце, часе ўзнікнення, формах існавання відаў і з’яў
У славянскім,
3)
4)
5)
Публ.:
Балады.
Беларуская балада.
Літ.:
Салавей Л.М. Беларуская народная балада.
Мухаринская Л.С., Якименко Т.С. К изучению музыкальной типологии народных баллад // Памяти К.Квитки, 1880—1953: Сб.
Народные баллады.
European Folk Ballads: Edited by Erich Seemann, Dag Strömbäck, Bengt R.Jonsson. Copenhagen, 1967 (European folklore series. Vol.2);
Kumer Zmaga. Vsebinski tipi slovenskih pripovednih pesmi. Ljubljana, 1974.
Т.С.Якіменка (фальклор,
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
глядзе́ць
◊ ~дзі́ ў мяне́ — смотри́ у меня́;
во́ўкам г. — во́лком смотре́ть;
г. на рэ́чы про́ста — смотре́ть на ве́щи про́сто;
со́рам на свет г. — сты́дно в глаза́ лю́дям смотре́ть;
г. сме́рці ў во́чы — смотре́ть сме́рти в глаза́;
на свет г. не хо́чацца — на свет не гляде́л бы;
г. праз па́льцы — смотре́ть сквозь па́льцы;
г. няма́ на што — смотре́ть не́ на что;
г. у во́чы каму-небудзь — смотре́ть в глаза́ кому-л.;
г. у зу́бы — (каму) смотре́ть в зу́бы (кому);
г. у рот — (каму) смотре́ть в рот (кому);
г. у магі́лу — смотре́ть в моги́лу;
г. ко́са — (на каго, што) смотре́ть ко́со (на кого, что);
гле́дзячы па абста́вінах — смотря́ по обстоя́тельствам;
на
г. у ко́рань — смотре́ть в ко́рень;
г. пра́ма ў во́чы — смотре́ть пря́мо в глаза́;
г. у кусты́ — смотре́ть в кусты́;
як у ваду́ глядзе́ў — как в во́ду гляде́л (смотре́л);
г. чужы́мі вача́мі — смотре́ть чужи́ми глаза́ми;
во́чы б мае́ не глядзе́лі — глаза́ бы мои́ не смотре́ли (не ви́дели);
г. адны́м во́кам — смотре́ть одни́м гла́зом;
расці́ на лес гле́дзячы — расти́ на лес гля́дя;
г. кра́ем во́ка — смотре́ть кра́ем гла́за;
г. пі́льным во́кам — смотре́ть (гляде́ть) во все глаза́ (в о́ба гла́за);
г. з надзе́яй — смотре́ть с наде́ждой;
куды́ во́чы глядзя́ць — куда́ глаза́ глядя́т;
г. пра́ўдзе ў во́чы — смотре́ть пра́вде в глаза́;
г. праз ружо́выя акуля́ры — смотре́ть сквозь ро́зовые очки́;
г. (на каго) зве́рху ўніз — смотре́ть (на кого) све́рху вниз;
г. вялі́кімі вача́мі — смотре́ть больши́ми глаза́ми;
г. са сваёй звані́цы — смотре́ть со свое́й колоко́льни;
не г. ні бо́ка, ні во́ка —
як во́ўка ні кармі́, а ён усё ў лес глядзі́ць —
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
праз,
Спалучэнне з прыназоўнікам «праз» выражае:
Прасторавыя адносіны
1. Ужываецца пры назвах прадмета, асяроддзя, прасторы, цераз якія хто‑, што‑н. праходзіць, пранікае.
2. Ужываецца пры абазначэнні месца або прадмета і інш., паверх якіх накіравана дзеянне, рух.
Часавыя адносіны
3. Ужываецца пры ўказанні на адрэзак часу, на тэрмін, пасля якога што‑н. адбываецца або наступае.
4. Ужываецца пры ўказанні на адрэзак часу, на працягу якога што‑н. існуе ці адбываецца.
Аб’ектныя адносіны
5. Ужываецца пры ўказанні на асобу або прадмет, з дапамогай якіх, пры пасрэдніцтве якіх што‑н. адбываецца.
Прычынныя адносіны
6. Ужываецца пры ўказанні на таго, хто з’яўляецца віноўнікам, прычынай чаго‑н.
7. Ужываецца для ўказання на прычыну чаго‑н.
Акалічнасныя адносіны
8. Ужываецца для ўказання на акалічнасці, якія суправаджаюць якое‑н. дзеянне.
9.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бра́цца, бяруся, бярэшся, бярэцца; бяромся, берацеся, бяруцца;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9. Хапаць насадку, лавіцца на вуду, спінінг (пра рыбу).
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзень, дня;
1. Частка сутак, час ад усходу да заходу сонца, ад раніцы да вечара.
2. Суткі, прамежак часу ў 24 гадзіны.
3. Дакладна вызначаны тэрмін, дата, прысвечаная якой‑н. падзеі, святкаванню чаго‑н.
4.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ве́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае;
1. Знаць што‑н., мець уяўленне пра што‑н.
2. Мець веды, навыкі, умець рабіць што‑н.
3. Быць знаёмым з кім‑н.
4. Усведамляць, уяўляць; разумець.
5. Перажываць, адчуваць; мець справу, знацца, знаць.
6.
7. і
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)