Вусаві́на ’кусок поля, які ўдаецца ў лес’ (КСП). Відаць, ад вус; параўн. вусы ’кліны ў адзенні’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Крыша́н ’адрэзаны плоскі кусок чаго-небудзь ядомага’ (ТСБМ, Янк. II, Сцяшк., Жыв. сл., Мат. Гом.). Да крышыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́ўтарка ’кусок матэрыялу, які ўшываецца ў рукаў’ (Яп.). Няяспа. Магчыма, да по- (< *po‑) і уторкнуць ’усунуць’, гл. торкаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
галаве́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.
Абгарэлы або тлеючы кусок дрэва. Агонь патух, толькі галавешкі яшчэ тлеліся, засыпаныя белым, мяккім попелам. Мурашка. Дзед падышоў да агню, паклаў галавешкі і перагарэлыя канцы пален у жар. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адту́ль, прысл.
З таго месца, з таго боку. Вецер дзьме не ад нас, а насустрач, з балота, — адтуль павінен з’явіцца той, каго мы чакаем. В. Вольскі. Нарэшце Пацейчык развязаў торбу і дастаў адтуль хлеб і кусок сала. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ашва́ліна ’кусок сала’ (навагр., Балто-слав. сб., 385). Няясна. Грынавецкене і інш. (там жа) збліжаюць з літ. švalái ’?’, параўн. чэш.-мар. svalina ’вялікі кусок’, якое разам з валаш. švalek ’камяк, галушка’. Махэк₂, (630) лічыць утвораным ад valiti, што мае шэраг экспрэсіўных значэнняў, у тым ліку ’рэзаць’, параўн. «адваліць лусту». Магчыма, збліжана з шваля ’брус, калода’ (ням. Schwelle ’брус, парог’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ко́мсаць ’комкаць’ (ТС). Да комкаць] (гл.). Укр. кімса ’кусок’, рус. комсать ’рэзаць, крэмзаць; хутка есці’, комса ’кусок’, польск. komsać ’хутка есці’. Паралелі маюць надзейны паўднёваславянскі адпаведнік: серб.-харв. кдмсати ’прагна есці’. Прасл. komsati (не konvbsati, бо апошні ператварыўся б у *komxati) адпавядае старым інтэнсіўным дзеясловам на ‑sati (гл. SP, 1, 51–52). Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 10, 180.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ашу́рак, ашу́ркі ’старыя, нягодныя рэчы’ (Бяльк.), рус. смал. ошурки ’рвань, анучы’, ошурок ’засохлы кусок хлеба’. Ад шураць ’кідаць, шпурляць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пла́шка
1. (кусок бревна, расколотый пополам) пла́шка, -кі ж.;
2. (инструмент) пла́шка, -кі ж., праго́нка, -кі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Вурва́лак ’кусок палена, цурбалак’ (дзярж., З нар. сл.; Нар. сл.). Ад вы́рваць ’адарваць, аддзяліць’ з пераходам ы > у, гл. вы́рвалак ’вялікі кавалак’ (Бяльк.), або урва́ць ’захапіць, адарваць’; параўн. урвала́ ’жарт, каламбур’ (сакольск., Арх. Федар.), што адпавядае польск. kawał ’тс’ (і ’кусок, кавалак’). Параўн., аднак, бурва́лак ’палена і інш.’ (гл.), для якога ўказваюць літоўскую крыніцу (Арашонкава і інш., БЛ, 3, 36), і паралельныя формы гродз. ушва́лак і бушва́лак ’кусок палена’ (Цых., ад *шваліць?), брагін. ушва́рак ’тс’ (Шатал., ад шва́рнуць ’шпурнуць’?) і інш., адносна спарадычнай замены в на б у ізаляваных словах параўн. Машынскі, Kultura, 2, 2, 856, 884.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)