ГУДЗО́Н, Хадсан (Hudson) Генры (каля 1550, Вялікабрытанія — 1611), англійскі мараплавец. У пошуках паўн. марскога шляху з Атлантычнага ак. ў Ціхі здзейсніў 4 плаванні ў арктычных морах, арганізаваныя лонданскімі і амстэрдамскімі купцамі, якія шукалі новыя шляхі ў Кітай і Індыю. У 1607 імкнуўся прайсці ў Ціхі ак. праз Паўн. полюс, падняўся да 80°23 паўн. ш., адкрыў в-аў Ян-Маен. У 1608 няўдала спрабаваў знайсці праход паміж а-вамі Шпіцберген і Новая Зямля. У 1609 накіраваўся ў Баранцава м., а адтуль да берагоў Паўн. Амерыкі для пошукаў Паўн.-Зах. праходу, абследаваў частку ўзбярэжжа мацерыка, адкрыў вусце ракі (пазней названа яго імем) і падняўся па ёй на 250 км. У 1610 прайшоў на З пралівам паміж Лабрадорам і Бафінава Зямлёй і адкрыў вял. заліў (пазней названы яго імем). У яго паўд.ч. (зал. Джэймс) карабель Гудзона зазімаваў. У чэрв. 1611 на зваротным шляху каманда ўзбунтавалася. Гудзон з сынам і 7 маракамі былі высаджаны з карабля ў шлюпку і прапалі без вестак.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
норт
1. Хуткае цячэнне, фарватэр ракі (Прынёманскі край).
2. Месца, якое агібае рака (Навагр.).
□ ур. Норт (палетак) каля в. Альхоўка Навагр.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
ю́ра Высокі, адкрыты бераг ракі або ўзгорка (Слуцк.Серб. 1915, 3).
□в. Юравічы на л. б. р. Пціч (Серб. 1915, 3).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Во́зера ’прыродны вадаём або штучны ставок’ (БРС, Яруш., Шат., Касп., Бяльк., КТС); ’ста́рык на лузе’; ’крыніца’ (Яшк.). Рус.о́зеро, дыял.о́зер, укр.о́зеро, ст.-рус.озеро, ст.-слав.ѥзеро, ѥезерь, польск.jezioro, чэш.jezero, славац.jazero, в.-луж.jezor, н.-луж.jazor, каш.jezor, серб.-харв.jȅzero, славен.jezȇro, jȇzer м. р., jézera ж. р., балг.е́зеро ’возера; крыніца ў рацэ або вільготнай глебе’. Прасл.*ęzęra — форма з перагаласоўкай jezero (БЕР, 1, 482). Роднаснымі з’яўляюцца літ.ẽžeras, ãžeras ’возера, сажалка, стаў’, лат.ezers ’тс’, ст.-прус.aśsaran ’тс’ (Бернекер, 1, 455), грэч.Ἀχέρων ’найменне ракі ў апраметнай’, ἀχερούσία ’балоцістыя воды’ (Траўтман, 73). Далей ёсць падставы для збліжэння з слав.ezъ (гл. яз) (Мейе, BSL, 25, 11 і наст.; 29, 38 і наст.; БЕР, там жа; Слаўскі, 1, 571; Машынскі, JP, 37, 299; Тапароў, Прус., 131 і наст.). Гл. таксама Фасмер, 3, 125.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прына́дзіць ’прыцягваючы ўвагу чым-небудзь (звычайна кормам), прымусіць наблізіцца (птушку, рыбу, жывёл); прыцягнуць да якой-небудзь справы’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Растарг., Шатал., ТС), прына́дыты ’прыцягнуць, завабіць’ (Клім.); сюды ж зваротнае прына́дзіцца ’пайсці на прынаду (пра птушак, рыб, жывёл)’; разм. ’прызвычаіцца быць, бываць дзе-небудзь; панадзіцца, унадзіцца’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.; маг., Янк. 2, Ян.; пух., Сл. ПЗБ), таксама перан. прыно́дзіцца ’ўладкавацца, прыстасавацца, прыладзіцца’ (палац., Жыв. НС), ст.-бел.принажоный ’прываблены’. Верагодна, да прасл.*prinaditi (sę), прэфіксальнага ўтварэння ад *naditi (гл. на́дзіць). Стараж.-рус.принадити ’прыбавіць, далучыць; прыцягнуць, прывязаць’, рус.смал., бранск.прина́дить ’прынадзіць жывёлу (звычайна кормам-прынадай)’, дан. ’прывабіць, прыцягнуць да сябе ўвагу’, укр.прина́дити ’прынадзіць, прывабіць’, прина́дитися ’панадзіцца’ прина́дність ’прывабнасць; прыгажосць’, прина́дний ’спакуслівы, прывабны’, прина́дно ’спакусліва, прынадна, прывабна’. Параўн. польск.przynęcić ’тс’ (< *nǫtiti > nęta) ’прынада’, якое можна параўнаць з нуціць ракі ’прынаджваць, лавіць ракаў’ (Ласт., пад словам рак).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ра́ме ’плячо’ (Нас., Сл. ПЗБ), ра́мя ’тс’ (Байк. і Некр.), рамяно́ ’тс’ (Сл. ПЗБ), рамёнак ’плечавая костка’ (Стан., Байк. і Некр.), ст.-бел.раме (XVII ст., Карскі 2-3, 18), рамо ’тс’ (Сл. Скар.), ра́мя ’рукаў ракі’ (Байк. і Некр.), ра́мʼя ’тс’ (мазыр., Яшк.); параўн. укр.ра́мʼя /ра́мено ’тс’, рус.дыял.ра́мо, рамена́ ’плячо, плечы’, польск.ramię ’тс’, в.-луж.ramjo/ramje, н.-луж.raḿe ’тс’, палаб.råmą ’тс’, чэш.rámě/rameno ’плячо’, славац.ramä ’тс’, славен.rama/rame ’адгалінаванне, парэнча’, ramska kost ’плечавая костка’, серб.ра̏ме/ра̏мо/рамѐница ’плячо’, рамѐњача ’плечавая костка’, балг.ра́мо ’тс’, ст.-слав.рамо ’тс’. Праслав.*ramę (< *ormę), роднаснае ст.-прус.irmo ’рука, плячо’, авяст. arəma ’рука, плячо’, асяц. arm ’далонь, жменя’, гоц.arms, ням.Arm ’рука’, англ.arm ’рука вышэй запясця’. Фанетычная форма раме падаецца запазычаннем з польскай, развіццё насавога ў беларускай дае рамя.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
басе́йн
1. (плавальны) Schwímmbad n -(e)s, -bäder; Schwímmbecken n -s, -; Schwímmhalle f -, -n (закрыты, зімні); Fréibad n (летні, адкрыты);
басе́йн для дзяце́й Plánschbecken n;
2.геал. Revier [-´vi:r] n -s, -e, Bécken n -s, -;
каменнаву́гальны басе́йн Kóhlenbecken n, Stéinkohlenbecken n, Stéinkohlenrevier n;
3.:
басе́йн ракі́ Strómgebiet n -(e)s, -e, Éinzugsgebiet n;
басе́йн Нёмана Mémelgebiet n;
басе́йн Балты́йскага мо́раÓstseeraum m -(e)s;
4.:
паве́траны басе́йн Lúftraum m -(e)s
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
вы́гін
1. Кругавы заварот ракі, калена (БРС). Тое ж за́вараць, за́хін, кручок, выгіна́стасць, лучок, за́хісць (Слаўг.), вы́гіб (БРС).
2. Паглыбленне, нізіна (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
ду́ла
1. Багаты рыбай заліў ракі, які злучаецца з ракой або аддзелены ад яе наносным пяском (Смален.Дабр.).
2. Лужына (Сен.Касп.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
за́беражніца
1. Беражніца, паласа тонкага лёду ўвосень або вясной уздоўж берага (Рэч., Слаўг.).
2. Паласа травастою каля берага ракі, балота, возера. (Рэч.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)