адзі́н, аднаго́,
1. Лік.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Verbum
анлайнавы слоўнікбра́цца, бяруся, бярэшся, бярэцца; бяромся, берацеся, бяруцца;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9. Хапаць насадку, лавіцца на вуду, спінінг (пра рыбу).
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шлях, ‑у,
1. Шырокая, прыстасаваная для руху транспарту дарога.
2. Месца для праходу, праезду і пад.
3.
4.
5. Падарожжа, перамяшчэнне куды‑н.
6. Напрамак, маршрут.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
трыма́ць
1.
2. (поддерживать, быть опорой) держа́ть, нести́;
○ т. банк — держа́ть банк;
◊ т. язы́к за зуба́мі (на пры́вязі) — держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи);
т. ву́ха во́стра — держа́ть у́хо востро́;
т. у
т. галаву́ высо́ка — держа́ть го́лову высоко́;
т. сло́ва — держа́ть сло́во;
т. у абцуга́х — держа́ть в тиска́х;
т. у ра́мках (шо́рах) — держа́ть в ра́мках;
т. у чо́рным це́ле — держа́ть в чёрном те́ле;
т. фасо́н — держа́ть фасо́н;
т. сябе́ — держа́ть (вести́) себя́;
т. сябе́ ў рука́х — держа́ть себя́ в рука́х;
т. у рука́х — (каго) держа́ть в рука́х (кого);
т. руку́ — (чыю) держа́ть ру́ку (чью);
т. нос на ве́тры — держа́ть нос по́ ветру;
т. по́рах сухі́м — держа́ть по́рох сухи́м;
т. у во́жыкавых рукаві́цах — (каго) держа́ть в ежо́вых рукави́цах (кого);
т. на адле́гласці — (каго) держа́ть на расстоя́нии (кого);
т. ула́ду — быть у вла́сти;
т. у галаве́ — держа́ть в уме́;
т. хвост пістале́там — держа́ть хвост пистоле́том;
т. ка́мень за па́зухай — держа́ть ка́мень за па́зухой;
т. ма́рку — держа́ть ма́рку;
т. пад шкляны́м каўпако́м — держа́ть под стекля́нным колпако́м;
т. у кі́пцях — держа́ть в когтя́х;
т. курс — держа́ть курс;
т. ле́йцы ў рука́х — держа́ть во́жжи в рука́х;
т. высо́ка сцяг — держа́ть высоко́ зна́мя
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
БАБРУ́ЙСК,
горад
Паселішча чалавека на месцы горада існавала ўжо ў канцы 3-га — 2-м
Паводле інвентара 1638, Бабруйск меў плошчу 6,75
Першыя звесткі пра
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЯЛКІ́,
пратэіны, прыродныя высокамалекулярныя
Агульны
Літ.:
Бохински Р. Современные воззрения в биохимии:
Ленинджер А. Основы биохимии:
Гершкович А.А. От структуры к синтезу белка. Киев, 1989;
Овчинников Ю.А. Химия жизни: Избр.
У.М.Рашэтнікаў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
адзі́н (
◊ аднаго́ ра́зу — одна́жды, ка́к-то;
аднаго́ дня — в оди́н прекра́сный день;
адны́м за́хадам — а) заодно́, попу́тно; б) в оди́н приём;
а. адны́м — оди́н-одинёшенек; оди́н, как перст;
а.-адзіню́ткі — а) (совершенно одинокий) оди́н-одинёшенек; оди́н, как перст; б) (только один) оди́н-еди́нственный;
а. душо́ю — оди́н-одинёшенек;
а. кане́ц — оди́н коне́ц;
а. крок — оди́н шаг;
а. пад а. (адна́ пад адну́, адно́ пад адно́) — оди́н к одному́ (одна́ к одно́й, одно́ к одному́; как на подбо́р);
а. пад адны́м — оди́н друго́го ме́ньше; мал мала́ ме́ньше;
хава́цца а. за аднаго́ — пря́таться оди́н за одного́;
а. за адны́м; а. за другі́м — друг за дру́гом, оди́н за други́м, гусько́м;
а. пры адны́м (адна́ пры адно́й, адно́ пры адны́м) — о́чень бли́зко, вплотну́ю, ря́дышком;
а. у а. (адна́ ў адну́, адно́ ў адно́) — как на подбо́р;
а. час — одно́ вре́мя;
а. чорт (адна́ тра́сца) — оди́н чёрт;
а. як кол (па́лец) — оди́н, как перст;
адна́ нага́ тут, друга́я там — одна́ нога́ здесь, друга́я там;
адна́ (то́лькі) на́зва — одно́ (то́лько) назва́ние;
адна́, як былі́нка ў
аднаго́ по́ля я́гады — одного́ по́ля я́годы;
адно́ за адны́м — одно́ за други́м;
адно́ што —
(усе́) як а. — (все) как оди́н;
у адно́ сло́ва — в одно́ сло́во;
у а. го́лас — в оди́н го́лос;
у а. міг (мо́мант) — в оди́н миг, в мгнове́ние о́ка;
а. на а. — а) (друг против друга) оди́н на оди́н; б) оди́н на оди́н, с гла́зу на глаз;
усе́ да аднаго́ — все до одного́, все до еди́ного;
адно́ з двух — одно́ из двух;
адзі́н з адны́м — друг с дру́гом;
адзі́н з другі́м — оди́н с други́м;
адно́ і то́е — одно́ и то́ же;
усё адно́ — всё равно́, всё одно́, всё еди́но;
адно́й наго́й у магі́ле стая́ць — одно́й ного́й в моги́ле стоя́ть;
адны́ гады́; у адны́х гада́х — в одно́м во́зрасте, в одни́х лета́х;
адны́м во́кам — одни́м гла́зом;
адны́м ву́хам чуць — кра́ем у́ха слы́шать;
адны́м ды́хам (ду́хам) — одни́м ду́хом;
адны́м уда́рам — одни́м уда́ром;
адны́м ма́хам — одни́м ма́хом;
за адны́м ма́хам — заодно́, в оди́н приём;
адны́м мі́рам ма́заны — одни́м ми́ром ма́заны;
адны́м сло́вам — одни́м сло́вом;
а. аднаго́ ва́рты — два сапога́ па́ра, друг дру́га сто́ят;
за адны́м скры́пам — одни́м ма́хом;
за а. прысе́ст — в оди́н присе́ст;
ігра́ць у адну́ ду́дку — дуде́ть в одну́ дуду́;
на а. зуб — на оди́н зуб;
на а. капы́л — на оди́н покро́й;
на а. лад — на оди́н лад;
на а. мане́р — на оди́н мане́р; одина́ково;
на а. твар — на одно́ лицо́;
на адно́й назе́ — на одно́й ноге́;
па адны́м — по одному́;
пад адны́м да́хам — под одно́й кры́шей;
ста́віць на адну́ до́шку — ста́вить на одну́ до́ску;
стры́гчы (усі́х) пад адзі́н грэ́бень — стричь (всех) под одну́ гребёнку;
у адно́й ме́ры — без измене́ния;
у адну́ даро́гу — (каму з кім) по пути́ (кому с кем);
як адну́ капе́йку — как одну́ копе́йку;
адну́ хвілі́ну — одну́ мину́ту, оди́н моме́нт;
адны́ ко́сці (рэ́бры) — одни́ ко́сти; ко́жа да ко́сти;
адна́ хвала́ — одна́ хвала́;
з аднаго́ це́ста — из одного́ те́ста;
адна́ хе́ўра — одна́ ла́вочка;
ме́раць усі́х адно́й ме́ркай — ме́рить всех одно́й ме́ркой;
адно́й ма́сці — одно́й ма́сти;
аднаму́ бо́гу (ала́ху, чо́рту і пад.) вядо́ма — одному́ бо́гу (алла́ху, чёрту и т.п.) изве́стно;
дзяўбці́ адно́ і то́е ж — долби́ть одно́ и то́ же;
адны́м ро́счыркам пяра́ — одни́м ро́счерком пера́;
а. у
у адны́ ру́кі — в одни́ ру́ки;
а. смех — смех да и то́лько;
з аднаго́ бо́ку — с одно́й стороны́;
сну ні ў адны́м во́ку — сна ни в одно́м (ни в еди́ном) глазу́;
спаць адны́м во́кам — спать вполгла́за;
гля́нуць хоць адны́м во́кам — взгляну́ть одни́м глазко́м;
ме́раць на а. (свой) аршы́н — ме́рить на оди́н (свой) арши́н;
аста́цца (пакі́нуць) у адно́й кашу́лі — оста́ться (оста́вить) в одно́й руба́шке;
пад а. ранжы́р падве́сці — под оди́н ранжи́р подвести́;
з аднаго́ вала́ дзвюх шкур не дзяру́ць —
дзвю́м смярця́м не быць, а адно́й не міну́ць —
адна́ галава́ до́бра, а дзве лепш —
сямёра аднаго́ не чака́юць —
адзі́н з со́шкай, а сямёра з ло́жкай —
у адно́ ву́ха ўвайшло́, а ў друго́е вы́йшла —
зімо́й і ле́там адны́м цве́там —
а. хоць з’еш вала́ дык адна́ хвала́ —
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
фо́рма, ‑ы,
1. Знешні контур, вонкавы выгляд, знешняе аблічча прадмета.
2. Від, тып, спосаб арганізацыі чаго‑н.; структура чаго‑н., абумоўленыя пэўным зместам.
3. Катэгорыя філасофіі — спосаб існавання, унутраная арганізацыя зместу.
4. Спосаб ажыццяўлення, праяўлення якога‑н. дзеяння.
5. Пэўная сістэма мастацкіх сродкаў як спосаб выяўлення зместу твораў мастацтва.
6. Прыстасаванне для надання чаму‑н. пэўных контураў, пэўнага знешняга выгляду; шаблон.
7. У паліграфіі — друкарскі набор, заключаны ў раму, а таксама паверхня з рэльефным адбіткам, прызначаная для друкавання.
8. Строга ўстаноўлены парадак у чым‑н.
9. Знешні выгляд, знешні бок чаго‑н., якія не выяўляюць сутнасці справы і нават супярэчаць унутранаму зместу.
10. Адзінае па колеру, крою і другіх прыметах адзенне для асоб пэўных катэгорый.
11.
12. У лінгвістыцы — сродак выражэння граматычных катэгорый, узаемаадносін слоў у сказах.
13.
14. У алгебры — аднародны мнагачлен ад некалькіх пераменных.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
і 1,
1. Дзесятая літара беларускага алфавіта.
2. Галосны гук пярэдняга рада верхняга пад’ёму.
•••
і 2,
I.
1. Ужываецца для злучэння аднародных членаў сказа і цэлых сказаў з аднароднымі паведамленнямі.
2. Злучае сказы, звязаныя адносінамі адначасовасці або паслядоўнасці падзей.
3. Злучае сказы, звязаныя: а) прычынна-выніковай залежнасцю.
4. Злучае сказы і члены сказа з супраціўнымі паведамленнямі.
II.
Злучае асобныя члены пералічэння, прычым можа стаяць перад кожным членам рада, у тым ліку і перад першым.
III.
1. Далучае сказы і асобныя члены сказа, якія дапаўняюць і развіваюць выказаную думку.
2. У спалучэнні з папярэдняй паўзай паказвае на раптоўнасць, нечаканасць новага дзеяння.
3. Ужываецца ў пачатку некалькіх сказаў пры абмалёўцы паслядоўнага развіцця і змены падзей.
IV.
У пачатку пытальных і клічных сказаў ужываецца для ўзмацнення выразнасці выказвання.
V.
Ужываецца ў значэнні, блізкім да злучніка «хоць» («хаця»).
VI.
Падкрэслівае ўнутраную сувязь з’яў, падзей; ставіцца перад выказнікам, набывае значэнне слоў: тады, то, так што.
•••
і 3,
1. Ужываецца для ўзмацнення сэнсу таго слова, перад якім стаіць.
2. Вылучае, падкрэслівае наступнае слова; па значэнню адпавядае часціцы «нават».
3. Адпавядае па значэнню часціцы «таксама».
•••
і 4,
1. Выражае высокую ступень якога‑н. пачуцця.
2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пры,
Спалучэнне з прыназоўнікам «пры» выражае:
Прасторавыя адносіны
1. Ужываецца для ўказання на непасрэдную блізкасць ад якога‑н. месца.
2. Ужываецца для ўказання на прадмет, установу ці арганізацыю, якія ўключаюць у свой склад што‑н. дапаможнае, падсобнае.
3. Ужываецца для ўказання на месца, установу і пад., дзе хто‑н. займае якое‑н. службовае становішча або дзе што‑н. адбываецца.
Часавыя адносіны
4. Ужываецца для ўказання на падзею ці з’яву, у момант якой адбываецца што‑н.
5. Ужываецца для ўказання на эпоху, перыяд, час, на працягу якіх што‑н. адбываецца, здзяйсняецца.
Аб’ектныя адносіны
6. Ужываецца для ўказання на прадмет, які знаходзіцца ў наяўнасці, які ёсць у каго‑н.
7.
8. Ужываецца для ўказання на асобу, у якой хто‑н. знаходзіцца, жыве.
Акалічнасныя адносіны
9. Ужываецца для ўказання на якую‑н. з’яву, акалічнасць, якія суправаджаюць што‑н.
10. Ужываецца для ўказання на асобу ці калектыў, у прысутнасці якіх што‑н. адбываецца.
11. Ужываецца для ўказання на стан, у якім хто‑, што‑н. знаходзіцца.
Прычынныя адносіны
12. Ужываецца для ўказання на прычыну, падставу чаго‑н.
13. Ужываецца для ўказання на наяўнасць якіх‑н. уласцівасцей, якасцей і пад., якія выклікаюць што‑н., з’яўляюцца прычынай чаго‑н. або падставай для чаго‑н.
Умоўныя адносіны
14. Ужываецца для ўказання на падзею, факт або абставіны, якія з’яўляюцца ўмовай для ажыццяўлення чаго‑н.
Уступальныя адносіны
15. Ужываецца для ўказання на прадмет або абставіны, нягледзячы на якія што‑н. існуе, адбываецца.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)