Туняя́д (тунея́дъ) ‘дармаед’, ‘ненадзейны член сям’і’ (Нас.). Утворана на базе рус. тунея́дец ‘лайдак’ шляхам адсячэння суф. ‑ец або непасрэдна ад ту́не ‘дарма’ (гл. тунна) і ст.-слав. ꙗдь ‘ежа’ < ꙗстн ‘есці’ (КЭСРЯ); канец слова, магчыма, пад уплывам яд ‘атрута’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нату́пацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Разм. Стаміцца ад працяглай хады; нахадзіцца. [Дубіна:] — Што ты, брат, нешта сам не свой? [Яворскі:] — А нічога. Проста трохі не даспаў, трохі натупаўся за дзень. Колас. [Віктар:] «Сядайце, таварыш камбат! Натупаліся, навошта яшчэ дарма ногі біць...» Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Дзяньгу́б ’гультай, лодыр’ (Бяльк.). Трубачоў (Эт. сл., 5, 214) знаходзіць балг. слова денгу́ба ’чалавек, які дарма марнуе час’, ’марнаванне часу’ і параўноўвае яго з бел. лексемай. Ён лічыць, што, магчыма, быў прасл. фразеалагізм *dьnь gubiti, які звязвае бел. мову з паўд.-слав.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́шчма ‘дармо, дарма, марна’ (Ласт.). Відаць, прыслоўе па ўзоры лежма (ляжаць), бегма (бегчы) ад дзеяслова тушчэць (гл. тушчы). На аснове прыслоўя ўтвораны прыметнік тушчы́мны ‘посны’ (Сцяшк. Сл.), які паслужыў, магчыма, узорам для нішчы́мны ‘посны, пусты’ (ад спалучэння ні з чым ‘без нічога’, гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ку́тарма ’галопам, хутка’ (Жыв. сл.). Параўн. куцерма ’звада, шум, неразбярыха’ (гл). Рус. кутерьма ’сумятня, мітусня’. Значэнне прыслоўя ў беларускай мове звязана з пераходам у мадэль на ‑ма тыпу дарма. Паходжанне першаснага назоўніка няяснае. Відаць, запазычанне з цюркскіх моў, але непасрэдную крыніцу выявіць цяжка. Параўн. Фасмер, 2, 434.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
trifle2 [ˈtraɪfl] v. (with) ста́віцца несур’ёзна;
He’s not a man to be trifled with. З ім лепш не жартаваць.
trifle away [ˌtraɪfləˈweɪ] phr. v. тра́ціць дарма́;
trifle away one’s time ма́рна растра́чваць час
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
зату́зацца 1, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Замучыцца, стаміцца ў якіх‑н. клопатах, справах. — Ты, чаго добрага, думаў таксама, што я мог бы і перавыхаваць іх, каб толькі захацеў?.. А я, брат, толькі там затузаўся дарма. Брыль.
зату́зацца 2, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Пачаць тузацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
although [ɔ:lˈðəʊ] conj. (у даданых уступальных сказах) хоць, хаця́; нягле́дзячы на то́е што; дарма́ што;
Although he was late he stopped to buy a newspaper. Хоць ён і спазняўся, але спыніўся, каб купіць газету.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Плажма́ ’плазам’ (Нас., Др.-Падб.), пла́жма ’тс’ (Гарэц.), мсцісл. пла́жмя ’тс’ (Юрч. Вытв.). З пла́зма (гл.). Не выключаецца уплыў рус. плашмя. Суф. ‑ма (= канчатак Тв. скл. парнага л.) утварае прыслоўі ад займеннікаў (кудэма, сюдэма), прыметнікаў (гольма‑голую ўзяў), назоўнікаў (дарма́) і дзеясловаў, звычайна ў пары з дзеясловам (крычма крычаць, сідзьма сядзець), гл. Карскі 2-3, 67.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
marnie
1. дарэмна, дарма; марна;
marnie czas tracić — дарэмна (дарма, марна) траціць час; марнаваць час;
zginąć marnie — згінуць марна;
2. мізэрна, дрэнна, кепска;
czuć się marnie ze zdrowiem — адчуваць сябе дрэнна
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)