1. Стаць халодным ці больш халодным; астыць, ахалодаць. Здавалася, што.. [сын] лёг у цяньку на росную яшчэ мураву, каб ахаладзіцца ад веснавой гарачыні, каб адпачыць.Галавач.// Асвяжыцца на паветры; праветрыцца; ахалодаць.
2.перан. Перастаць гарачыцца; астыць. Супакоіўся я крыху, ахаладзіўся.Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыста́нак, ‑нку, м.
Тое, што і прыстанішча. — А чым вам тут, у цёткі Хімы, благі прыстанак? Хата вялікая. Гаспадарка добрая.Сабаленка.Змораныя дальняй дарогай, мы марылі толькі аб адным: хутчэй бы знайсці добры прыстанак ды адпачыць, каб прывесці сябе ў нармальны чалавечы выгляд.Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адгуля́цца, ‑яюся, ‑яешся, ‑яецца; зак.
Разм.
1. Уволю пагуляць, адпачыць. Усе ведалі, што Адарка ў апошні час любіць адгуляцца.Лупсякоў.
2. Адпасвіцца на падножным корме (пра жывёлу). Мой конь, ты добра адгуляўся, Пакуль я ездзіў на машыне, Мой конь, ты добра назбіраўся Дарожкай белай канюшыны.Гаўрусёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзе, прысл.
1.пыт. У якім месцы.
Дзе вы працуеце?
2.месца. У якім месцы.
Няма дзе адпачыць.
3.неазнач. Тое, што і дзенебудзь.
Пашукай лепш, можа дзе згубіў.
Ці няма дзе вольнага месца?
4.адноснае. Ужыв. як злучальнае слова, падпарадкоўвае даданыя сказы месца, азначальныя, дапаўняльныя, дзейнікавыя, уступальныя сказы.
Горад, дзе я жыў.
5.у знач.часц.Ужыв. для выражэння поўнай немагчымасці чаго-н., сумнення ў чым-н.
Адпачыў? — Дзе адпачыў!
Столькі работы.
◊
Дзе наша не прападала (разм.) — выказванне рашучасці ісці на рызыку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сумо́та, ‑ы, ДМ ‑моце, ж.
Разм. Тое, што і сум. Некалькі хвілін прыемна было адпачыць, а потым паступова находзіла нейкая неадольная сумота і нават крыўдна рабілася за сваё становішча.Кулакоўскі.Марына слухае ў сумоце, А ў думках ёй карціць адно.Колас.Нудныя дні насталі для яго [Ігнася]. Сумота.Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уздыхну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
1.Аднакр.да ўздыхаць (у 1 знач.).
2. Перадыхнуць, адпачыць. [Антось:] — Знайсці то знайшоў, ды вельмі ж занятыя яны [сваякі]: і днём і ноччу на будоўлі, уздыхнуць няма калі.Кулакоўскі.
•••
Уздыхнуць свабодна (вольна); уздыхнуць на поўныя грудзі — адчуць палёгку, вызваліўшыся ад клопатаў і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
breathe
[bri:ð]1.
v.i.
1) ды́хаць
2) перадыхну́ць, адсапсьці́ся, адпачы́ць
At last there is time to breathe — Нарэ́шце знайшо́ўся час перадыхну́ць
3) лёгка дзьмуць, ве́яць (пра ве́цер)
4) жыць, быць жывы́м
2.
v.t.
1) удыха́ць, ды́хаць
to breathe poisonous fumes — удыха́ць атру́тныя выпарэ́ньні
2) дава́ць адпачы́ць
The rider breathed his horse — Ко́ньнік даў адпачы́ць каню́
3) шапта́ць; каза́ць
not to breathe a word — не прагавары́цца ні сло́вам, ня пі́скнуць ні сло́ва, трыма́ць у сакрэ́це
4) перадава́ць; ды́хаць чым
5) Figur. удыха́ць, натхня́ць
to breathe new life into an organization — ажыві́ць арганіза́цыю
•
- breathe a vein
- breathe easy
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Зрушыцца з месца. Нібы прыкуты быў да месца Міколка, не мог скрануцца, ні паварушыцца.Лынькоў.Хацелася сесці і адпачыць. Але нам было вядома, што лепш не спыняцца, бо затым не скранешся.Лось.Саша скранулася з месца і ішла павольна да стала, як баючыся.Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шала́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм.неадабр. Бадзяцца, швэндацца. Замест таго, каб шалацца па станцыі, што было нават і небяспечна, настаўнікі прыпыніліся ў лесе на высокім узгорку над балотам, — адпачыць ды хоць трохі абмеркаваць сваё становішча.Колас.[Драч:] Проста салдат вунь колькі шалаецца па Піцеру, то няўжо кожнага на такі пачастунак?Губарэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Агасфе́р
(п.-лац. Ahasverus = імя легендарнага сярэдневяковага персанажа — «вечнага жыда», які не дазволіў адпачыць Ісусу Хрысту ў час яго пакутніцкага шляху на Галгофу і за гэта быў асуджаны на вечнае блуканне па свеце)
перан. чалавек, які вандруе ўсё жыццё, не знаходзячы сабе прыстанку.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)