я́слі, ‑яў; адз. няма.
1. Кармушка для жывёлы ў выглядзе адкрытай драўлянай скрынкі на ножках або рашоткі, нахільна прымацаванай к сцяне. Зося хутка ўправілася з канём: распрагла, напаіла, завяла ў хлеў і падкінула ў яслі ахапак свежага дзяцельніку. Гартны. [Каня] вабіў да сябе цёплы хлеў з яслямі, поўнымі мурожнага сена. Новікаў.
2. Выхаваўчая ўстанова для дзяцей узростам да трох гадоў. Дзіцячыя яслі. □ [Маці:] А я ў полі прыбіраю Жыта ў перавяслы Ды сама сябе пытаю: Як мой сын у яслях? Колас. Сваю Настачку — Дзіцё тое — Нясу ў яслі я Раніцою. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
needle [ˈni:dl] n.
1. іго́лка (для шыцця, вышывання і да т.п.);
a needle and thread іго́лка з ні́ткай;
the eye of a needle/needle’s eye ву́шка іго́лкі;
thread a needle заця́гваць/прасо́ўваць ні́тку ў іго́лку
2. пруто́к, вяза́льная спі́ца;
knitting needles пруткі́
3. іго́лка для ін’е́кцый;
a hypodermic needle med. шпрыц/іго́лка для падску́рных ін’е́кцый
4. стрэ́лка;
the needle of a compass стрэ́лка ко́мпаса
5. іглі́ца, шыпу́лька;
pine needles іглі́ца хво́і/сасны́
6. infml з’е́длівая заўва́га, шпі́лька, падко́лка
♦
look for a needle in a haystack infml шука́ць іго́лку ў сто́зе се́на
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Перабіра́ць ’пластаваць сена; сартаваць; чысціць (кішкі); перабіраць з ядой; выбіраць, перабіраць з дзяўчатамі’ (Сл. ПЗБ); ’прыцэньвацца, таргавацца; гаварыць лішняе; нанава вязаць світэр’ (ЖНС), пірабіра́іць (вушамі) ’стрыжэ (аб кані)’ (сен., ЛА, 1), перабіра́ць ’патрашыць рыбу’ (лаг., глыб., там жа). Прасл. *per‑birati са значэннем шматразовага дзеяння, утворанае ад *per‑bьrati. Да пера- і браць (гл.). Сюды ж перабіраны ’сабраны ў фалды’, перабіра́нец ’даматканы ручнік’, перабіра́чка ’дзяруга, вытканая асаблівым, складаным спосабам’ (ЖНС), перабі́рысты ’від дывана, які ткаўся спосабам перабору рознакаляровых нітак’ (Скарбы); перабіра́нка, перэбіра́нка ’посцілка, вытканая перабіраным спосабам (у 4–6–8 нічальніц), саматканы дыван’ (маладз., Янк. Мат.; Сл. ПЗБ, ТС; жытк., Мат. Гом.; З нар. сл.; валож., Жыв. сл.; глус., Мат. Маг., Сцяшк. Сл.), ’пласт сена’ (Юрч.); пераборы ’падрыхтоўка да ткацтва’ (мсцісл., Жыв. сл.), пірабіра́ньне ’нарад, падрыхтоўка да ткацтва’: перва ныря́д здзе́лыюць, а тады ткуць (мсцісл., Жыв. сл.); пірабіра́ньніца ’жанчына, якая нараджае, г. зн. рыхтуе кросны да ткацтва’ (там жа); пірябі́ркі ’рэшткі пасля неаднаразовага перабірання’ (Юрч. СНС), перабірка ’рэшткі, адыходы’ (Скарбы), астрав. перабіранка ’адабраная для пасадкі бульба’, перабіра́нік ’саматканы дыван, вытканы ніткамі аднаго колеру на чорнай ці белай аснове’ (Сл. рэг. лекс.). Паводле Грынавяцкене і інш. (SOr, 39, 317), перабі́ранкі ’саматканыя пасцілкі з узорамі’ калькуе літ. rinktíniai ’тс’, што цяжка давесці, хутчэй наадварот.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
папа́сці, -паду́, -падзе́ш, -падзе́; -падзём, -падзяце́, -паду́ць; -па́ў, -па́ла; -падзі́; зак.
1. у каго-што. Трапіць у цэль, дасягнуць каго-, чаго-н. чым-н. кінутым, накіраваным.
П. ў цэль.
Бомба папала ў дом.
2. Апынуцца ў якім-н. месцы, становішчы, абставінах (звычайна выпадкова, нечакана).
П. пад суд.
Сена папала пад дождж.
3. безас., каму. Пра спагнанні, непрыемнасці, якія атрымае або можа атрымаць хто-н. (разм.).
Пападзе табе, хлопча, ад бацькі за такое!
4. прош. папа́ла. У выразах (разм.): дзе папала (усё роўна дзе, абы-дзе), куды папала (абы-куды), чым папала (абы-чым), што папала (усё роўна што, абы-што), як папала (усё роўна як, у беспарадку, абы-як).
|| незак. папада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.); наз. папада́нне, -я, н. (у 1 знач.).
Прамое п. снарада.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
закапа́цца сов.
1. (во что-л. сыпучее) зары́ться, закопа́ться;
з. ў сена — зары́ться (закопа́ться) в се́но;
2. перен. (целиком отдаться какому-л. делу) зары́ться;
з. ў кні́гі — зары́ться в кни́ги;
3. перен., разг. (не успеть вовремя сделать что-л.) закопа́ться;
з. ў рабо́це — закопа́ться в рабо́те
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
сы́ты
1. (отъевшийся) упи́танный, ту́чный, жи́рный, сы́тый;
2. (наевшийся) сы́тый;
3. (содержащий много жира) жи́рный;
сы́тае мя́са — жи́рное мя́со;
◊ с. па го́рла — сыт по го́рло;
і се́на цэ́лае і ко́зы сы́тыя — погов. и во́лки сы́ты и о́вцы це́лы;
с. гало́днаму не спагада́е — посл. сы́тый голо́дного не разуме́ет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
траві́ць
I несов., тех. трави́ть;
т. узо́р на шкату́лцы — трави́ть узо́р на шкату́лке
II несов. (производить потраву) трави́ть;
т. пасе́вы — трави́ть посе́вы;
◊ ко́замі се́на т. — не в коня́ корм; зря переводи́ть добро́
III несов. (о пищеварении) вари́ть, перева́ривать
IV несов., мор. трави́ть;
т. кана́т — трави́ть кана́т
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
уры́цца сов.
1. (рылом — о животных) вры́ться, зары́ться;
2. (спрятаться в вырытом углублении или в чём-л. сыпучем) зары́ться;
ён уры́ўся ў се́на і засну́ў — он зары́лся в се́но и засну́л;
3. (с силой врезаться во что-л.) зары́ться;
машы́на ўры́лася ў гразь — маши́на зары́лась в грязь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
стажа́р'е Памост або месца, дзе стаялі ці звычайна ставяць стагі сена (БРС). Тое ж стажа́р (Рэч.), стажа́рня (Пол.), стажа́ры́шча, стагаві́нне, стаговішча, стогавішча, стажар'ё (Слаўг.), стагаві́шча (Слаўг., Ст.-дар.), стожышча (Нас., Слаўг.), сціжа́р'е (Кар.), сцяжа́р'е (Стаўбц.).
□ ур. Стажа́ркі (луг) каля в. Заспа Рэч.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Ато́ра ’амецце’, ’дробная салома’ (Нас., Гарэц., Касп., Юрч., Серб., ЭШ, Бяльк., Інстр. лекс.). У Насовіча і Бялькевіча таксама ато́ря, ато́рьря, ато́рка, ото́рье ’тс’; аторніца ’лубка ў якой носяць атару’. Рус. дыял. (паўднёвае, заходняе) отора, оторье ’тс’, бранск. атора, аторя, оторье; укр. дыял. сум. атора. Рус. смал. оторница ’лубка для саломы, сена’. Паводле Праабражэнскага, 2, 136, якога падтрымлівае Фасмер, 3, 172, звязана з коранем *ter/tor, прадстаўленым у дзеяяслове церці; дакладней Даль, 2, 743, які змяшчаў отора, оторя ў артыкул оторять, оторить ’абмалаціць, раздрабніць шляхам трэння’; гэта і сапраўды аддзеяслоўны назоўнік ад згаданага дзеяслова (не адзначанага ў беларускіх слоўніках).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)