1.Дзеяннепаводледзеясл. штампаваць (у 1 знач.). Гарачая штампоўка. □ Пятра так прывабіла магчымасць перайсці на штампоўку дэталі, якую яны дагэтуль выточвалі, ён так блізка прыняў да сэрца Андрэеву задуму, што і сам пачаў увесь час жыць ёю.Шахавец.
2.Рмн.‑повак. Гатовы выраб ці дэталь, зробленыя пры дапамозе штампа (у 1 знач.). Працэнт выпуску штамповак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шко́дзіцьнесов. вреди́ть;
во́раг стара́ецца ш. нам — враг стара́ется вреди́ть нам;
курэ́нне ш. здаро́ўю — куре́ние вреди́т здоро́вью;
◊ не ш. — а) не меша́ет, не вре́дно; б) подело́м, по заслу́гам, так и сле́дует;
хто по́зна хо́дзіць, той сам сабе́ ш. — посл. по́зднему го́стю — ко́сти
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
но́та1
(лац. nota = знак, заўвага)
1) умоўны графічны знак для абазначэння музычнага гуку, а таксама сам гэты гук;
2) мн. музычны твор у нотным запісе (напр. папка з нотамі);
3) перан. тон гаворкі, у якім выражаецца пэўнае пачуццё (напр. н. незадавальнення).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Ра́ды ’задаволены, абрадаваны’ (ТСБМ; віл., Стан.; Сл. ПЗБ, ТС), рад ’тс’: я й сам сабе рад (Сержп. Прык.), сюды ж памянш. радзю́сенькі ’вельмі рады’ (Нас.), укр.ра́дий, рад, рус.рад, польск.rad, кашуб.råd, чэш.rád, славац.rád, в.-, н.-луж.rad, палаб.rådo ж. р., славен.ràd, серб.-харв.ра̏д, балг.дыял.рад, макед.дыял.рад, ст.-слав.радъ ’радасны, вясёлы’. Прасл.*radъ, параўн. ст.-англ.rōt ’вясёлы, бадзёры’, ст.-ісл.rétast ’абрадавацца’; звязваюць таксама з прасл.*raditi/*roditi ’дбаць, старацца’ (Шустар-Шэўц, 2, 1200), гл. рад2, радзець2 (ESJSt, 12, 745 з аглядам літ-ры; Глухак, 515; Бязлай, 3, 143; БЕР, 6, 142–143).
Рады́ ’гадавыя кругі на рагах каровы’ (смарг., лудз., Сл. ПЗБ). Да рад1 (гл.)
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Hölle
f -, -n
1) пе́кла
2) запе́чча
j-m die ~ heiß máchen — разм. даць ды́хту каму́-н.
◊ dort ist die ~ los — там сам чорт нагу́ зло́міць
j-m das Lében zur ~ máchen — ператвары́ць чыё-н. жыццё ў пе́кла
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Qualia quisque geret, talia quisque feret
Як хто будзе сябе паводзіць, так да яго будуць і адносіцца.
Как кто будет себя вести, так к нему будут относиться.
бел. Як баба да дзеда, так і дзед да бабы. Які «здароў будзь», такі і «на здароўе». На добрае пытанне добрае і адпавяданне.
рус. Каков до людей, таковы и люди до тебя. Как сам станешь потчевать, так и люди тебя отпотчуют. Какову чашу другу нальёшь, такову и сам выпьешь. Как аукнется, так и откликнется. Каков привет, таков ответ. Кто сам ко всем лицом, к тому и добрые люди не спиной. Спроси громом, ливнем ответят.
фр. Tel bruit, tel écho (Каков шум, такое и эхо).
англ. Do by others as you would be done by (Поступай с людьми так, как хочешь, чтобы поступали с тобой).
нем. Ein finsterer Blick kommt finster zurück (Мрачный взгляд возвращается мрачным обратно). Wie der Hall, so der Schall (Как аукнется, так и звучит).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ізаля́цыя
(фр. isolation = адасабленне, раз’яднанне)
1) адасабленне, аддзяленне каго-н. або чаго-н. ад навакольнага асяроддзя (напр. і. інфекцыйна хворых);
2) змяшчэнне асобна, пазбаўленне кантактаў з кім-н. (напр. і. злачынцаў);
3) раз’яднанне частак электрычнага абсталявання пры дапамозе матэрыялу (рэчыва), які не праводзіць электрычны ток, а таксама сам гэты матэрыял (рэчыва);
4) раз’яднанасць з іншымі, адасобленае становішча (напр. маральная і., палітычная і.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
са́мы, -ая, -ае, займ.азнач.
1.Ужыв. пры ўказальных займенніках «той», «гэты» для ўдакладнення, а таксама пры асабовых займенніках у знач. менавіта.
Гэта той с. дом.
Дык гэта і ёсць твая сяброўка? — Яна самая.
2.Ужыв. для ўдакладнення месца і часу ў знач. прама, як раз, непасрэдна.
Ля самага лесу.
На самае дно. 3 самай поўначы.
С. час касіць.
Самая пара гнаць кароў у поле.
3. У спалучэнні з якаснымі прыметнікамі служыць для ўтварэння найвышэйшай ступені, а пры назоўніках указвае на крайнюю ступень колькасці або якасці.
Самы раз; у самы раз (разм.) — тады, калі трэба, у патрэбны момант.
Самы той! (іран.) — азначае: не на таго напалі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ДЗЕ́ЙНАСЦЬ,
спецыфічна чалавечая форма адносін да навакольнага свету, змест якой складае яго мэтазгоднае змяненне і пераўтварэнне ў інтарэсах людзей; умова існавання грамадства. Усякая дзейнасць уключае мэту, сродак, вынік і сам працэс. Гісторыя грамадства, матэрыяльнай і духоўнай культуры чалавецтва — гэта працэс рэалізацыі дзейнатворчых адносін чалавека да навакольнага свету, які выражаецца ў пабудове новых спосабаў і праграм дзейнасці (пераход ад палявання і рыбалоўства да земляробства і жывёлагадоўлі, ад рамёстваў і мануфактуры да буйной машыннай вытв-сці, ад індустр. грамадства да постіндустрыяльнага, да навук.-тэхн. рэвалюцыі). Існуюць разнастайныя класіфікацыі тыпаў і форм Дз.: духоўная, матэрыяльная, вытворчая, працоўная, пазнавальная, прадпрымальніцкая, палітычная і г,д. Асаблівай формай прадукцыйнай Дз. з’яўляецца творчасць. Пытанне аб адносінах Дз. і асобы вырашаецца як частка больш шырокай праблемы чалавека (гл. таксама Дзеянне, Дзеянне сацыяльнае, Практыка).
Літ.:
Суходольский Г.В. Основы психологической теории деятельности. Л., 1988;
Социально-философские проблемы производства и применения научных знаний. Мн.. 1992.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВО́ЙШАЛК
(1223—9.12.1268),
князь новагародскі (навагрудскі; 1254, 1258—63), вял. князь ВКЛ [1263—67]. Сын Міндоўга. У 1246 уцёк з летапіснай Літвы ў Новагародак (Навагрудак), ахрысціўся паводле правасл. абраду. Пасля паражэння Новагародка (Навагрудка) у вайне 1248—54 абраны яго князем. Заключыў мір з Данілам Галіцкім, аддаў Новагародскае княства яго сыну Раману Данілавічу, а сам пайшоў у Галіцкую зямлю, дзе прыняў манаскі чын у Палонінскім манастыры. З дазволу Данілы Галіцкага вярнуўся на бацькаўшчыну, жыў у заснаваным ім Лаўрышаўскім манастыры (каля Новагародка). Каля 1258 у саюзе з полацкім кн.Таўцівілам захапіў Новагародак і зноў стаў яго князем. У 1263—64 скарыстаў паліт. крызіс у балцка-літоўскіх землях, выкліканы забойствам Міндоўга і Траняты, і заваяваў летапісную Літву, землі Нальшчаны і Дзяволтву, падпарадкаваў Полацк і Віцебск. Выганяў і знішчаў феадалаў, якія яму супраціўляліся. У 1267 перадаў велікакняжацкую ўладу Шварну, за што быў забіты Галіцкім кн. Львом Данілавічам.