тава́р, ‑у, м.

1. Прадукт працы, выраблены на продаж.

2. Усё, што з’яўляецца прадметам гандлю. Тавары масавага ўжытку. □ Развозяць і разносяць з .. пякарні тавар: булкі, абаранкі, хлеб. Бядуля. Калі пакупнікоў ля ларка станавілася меней, старая італьянка пачынала на ўсю вуліцу расхвальваць свой тавар. Лынькоў.

3. Абл. Свойская рагатая жывёла. На захадзе сонца, калі будуць з пашы гнаць тавар, я паеду дадому, каб заўтра зранку зноў быць тут, на гэтай ціхай лясной паляне. Сачанка. Вучыся гаспадарыць яшчэ тавар пасучы. Прымаўка.

4. У шавецкай справе — вырабленая скура. Накупіў юнак гавару і пашыў сам чаравікі. Дубоўка.

•••

Жывы тавар — людзі, якімі гандлююць у эксплуататарскім грамадстве (рабы, прыгонныя, прастытуткі).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чэк ​1, ‑а, м.

1. Грашовы дакумент з распараджэннем укладчыка банка аб выдачы ці пералічэнні прад’яўніку пэўнай сумы грошай з бягучага рахунку. Чэк трэба было асабліва асцярожна падпісваць. Скрыган. Тут [у таварыстве параходаўладальнікаў] неафіцыйна ўручаліся.. [містэру Лаяну] даволі буйныя чэкі. Лынькоў.

2. Квітанцыя ў касу з указаннем сумы, якую патрэбна ўнесці за тавар; талон з касы, які сведчыць пра тое, што за тавар, які купляецца, у касу заплачаны грошы. Выпісаць чэк. Аплаціць чэк. □ Пакуль Косця (яго чарга) выбіваў чэкі і падносіў талеркі з супам, Іван густа намазваў хлеб гарчыцай і еў. Шамякін.

[Англ. check.]

чэк ​2, ‑а, м.

Участак поля з пасевамі рысу, абгароджаны землянымі валікамі для ўтрымання вады пры яго затопліванні. Рысавыя чэкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

яйцо́, ‑а́, мн. я́йцы (з ліч. 2, 3, 4 яйцы́), яе́ц; м.

1. Захаваная ў шкарлупіне авальнай формы сукупнасць бялка і жаўтка, з якіх утвараецца зародак птушак і некаторых жывёл (ужываецца як прадукт харчавання). Качынае яйцо. Яйцо чарапахі. Несці яйцы. Садзіць курыцу на яйцы. Выпіць сырое яйцо. □ Маці давала.. [бацьку] хлеб, сыр, крутое яйцо. Бядуля.

2. Зародак лічынкі насякомых, чарвей і пад. у выглядзе невялікай крупінкі, звычайна авальнай формы. Яйцы саранчы. Мурашыныя яйцы.

3. У біялогіі — жаночая палавая клетка чалавека і жывёльнага арганізма; яйцаклетка.

•••

З-пад сучкі яйцо ўкрасці гл. украсці.

Не варты выедзенага яйца гл. варты.

Яйцо курыцу вучыць — з адценнем неадабрэння: малады павучае старэйшага, не пагаджаецца са старэйшым.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Па́па 1 ’вярхоўны галава рымска-каталіцкай царквы і дзяржавы Ватыкан’ (ТСБМ). Рус., укр. па́па, ст.-рус. папа. З лац. pāpa ’тс’ < pāpa ’бацька’ (Міклашыч, 231; Праабражэнскі, 2, 13; Фасмер, 3, 200). Ст.-бел. папа з XV ст. (Булыка, Даўн. запазыч., 235).

Па́па 2 дзіцяч. ’хлеб’ (Нас., Касп., Шат., Гарэц., Янк., Янк. 2, Янк. БП, Сцяшк. МГ, Бяс., Клім.), па́пка. Рус., укр. па́па, чэш. pápa, papa, славац. papa ’дзіцячая ежа’. Паводле Махэка₂ (432), з падвоенага дзіцячага па‑па. Слова шырока распаўсюджана ў іншых мовах: параўн. лац. pappa ’каша’, нов.-в.-ням. Pappe ’дзіцячая каша’, сяр.-в.-ням., гал., англ. pap ’каша’ (гл. Фасмер, 3, 200; там жа і інш. літ-ра).

Па́па 3 ’бацька’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.; Яшкін, Назвы). З рус. па́па ’тс’, якое, верагодна, з франц. papa. Слова дзіцячай мовы, якое набліжаюць да папа 2 (гл. Фасмер, 3, 200).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сажа́ть несов., в разн. знач. саджа́ць, садзі́ць;

сажа́ть цветы́ саджа́ць (садзі́ць) кве́ткі;

сажа́ть госте́й за стол саджа́ць (садзі́ць) гасце́й за стол;

сажа́ть кого́-л. за рабо́ту саджа́ць (садзі́ць) каго́-не́будзь за рабо́ту;

сажа́ть в тюрьму́ саджа́ць (садзі́ць) у турму́;

сажа́ть хле́бы в печь саджа́ць (садзі́ць) хлеб у печ;

сажа́ть насе́дку саджа́ць квакту́ху; см. сади́ть​ 1;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

новы, ✂.

  1. Упершыню створаны або зроблены; які ўзнік, з’явіўся нядаўна.

    • Новыя самалёты.
    • Н. горад.

  2. Адкрыты, вынайдзены нядаўна.

    • Новая планета.

  3. Незнаёмы, малавядомы.

    • Новыя мясціны.
    • Н. чалавек.

  4. Які прыйшоў на змену ранейшаму, замяніў сабой тое, што было; чарговы, наступны.

    • Пасадзіць новыя дрэўцы.
    • Радавацца новаму дню.

  5. Які мае адносіны да нашай эпохі, часу.

    • Новая гісторыя.

  6. Не той, што раней; іншы.

    • Н. сэнс.

  7. Гэтага года, апошняга ўраджаю.

    • Н. хлеб.

  8. новае, -ага, н. Навіна.

    • Што ў вас новага?

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Amicus stultorum similis efficietur

Сябар дурняў зробіцца падобным да іх.

Друг дураков станет похожим на них.

бел. 3 дурнем і той розум згубіш, што маеш. Розуму не набярэшся, калі з дурнем павядзешся. Да якіх прыстанеш, такім і сам станет.

рус. С кем поведёшься ‒ от того и наберёшься. С кем хлеб-соль водишь, на того и походишь. Свяжись с дураком ‒ сам дурак будешь. Подле пчёлки ‒ в меду, подле жучка ‒ в на возе.

фр. Les mauvaises compagnies corrompent les bonnes moeurs (Дурные компании портят хорошие нравы).

англ. He that lives with cripples learns to limp (Кто живёт с калеками, учится хромать). One fool makes many (Один дурак плодит многих).

нем. Bei Wölfen und Eulen lernt man’s Heulen (С волками и совами учишься вытью).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Quod hodie non est, cras erit

Чаго няма сёння, будзе заўтра.

Чего нет сегодня, будет завтра.

бел. Не цяпер, дык у чацвер. Будзе кірмаш і на нашай вуліцы. Жывы нажыве. Калі не маю цяпер, дык буду мець у чацвер.

рус. Будет день, будет и пища. Даст Бог день, даст Бог и пищу. Дал Бог роток, даст и кусок. Даст Бог здоровье, даст и счастье. Бог дал живот, даст и здоровье. Будешь жив, будешь и сыт.

фр. Chaque demain apporte pain (Каждое завтра/завтрашний день приносит хлеб/пищу).

англ. Every dog has his day (У каждого пса есть свой день). It’s a long lane that has no turning (Слишком длинна аллея без поворотов).

нем. Neuer Tag, neuer Sinn (Новый день, новый смысл).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Пра́нцы мн. л. ’заразная венерычная хвароба; сіфіліс’ (ТСБМ, Шат., Касп., Др.-Падб., Гарэц., Мядзв.; лельч., Арх. ГУ; ТС), ’скулы’ (Бір. Дзярж.), пранцэ́і ’блазнота, дурасліўцы’ (ТС), пранц, пра́нэць, пра́ныц, пра́нцы ’брыдота’ (Сл. ПЗБ), пранцава́ты ’пракажоны’ (Зап.). Укр. мн. л. пранці ’сіфіліс’, рус. паўдн., зах. пра́нец ’залатушная высыпка’. Бел. і ўкр., відаць, з польск. pranca ’сіфіліс; заразная венерычная хвароба’, калісьці называлася “chorobą dworską” (Віл. сл.), з натуральнай заменай ф на п, параўн. народнае пасоля < фасоля і пад. (хвароба распаўсюдзілася ў пачатку XVI ст.), з даўняга ням. franze, franzose ’французка, французская хвароба’, першапачаткова französische Krankheit, таму што першая эпідэмія сіфілісу ўспыхнула ў Францыі каля 1496 г. (Банькоўскі, 1, 385). Паводле Фасмера (3, 353), слова узыходзіць да гал. frans ’французскі’, ням. Franz — у складаных словах тыпу Franzbrot ’французскі хлеб’ і да т. п. Брукнер (127) і Махэк₂ (146) адзінай крыніцай лічаць нямецкую назву французаў. Параўн. яшчэ рус. французская болезнь ’сіфіліс’ і чэш. franská nemoc ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

адсе́сці, ‑сяду, ‑сядзеш, ‑сядзе; зак.

1. Аддзяліцца, адстаць (пра малако, хлеб і пад.). Цётка Хіма, набраўшы ў жменьку з карца вады, абгладжвала кожны бохан, мо для таго, каб блішчала скарынка, а мо каб ён не адсеў, і накрыла доўгім вышываным ручніком. Сабаленка. // Распасціся на тварожыстую масу і сыроватку; адкіпець (пра малако). Прывезла [старая] малако і парыць пачала. Яно ж яшчэ не закіпела, Як тут жа і адсела. Корбан.

2. Здаць назад. Тады [Ратушняк] узяў тузануў за лейцы — конь падагнуў яшчэ горш галаву і адсеў назад у аглоблях: не пайшоў. Пташнікаў.

3. перан. Разм. Адлегчы, спасці. Ганна Кухарава знарок мігнула Зосі і паклікала пайсці на двор «паглядзець, ці мароз адсеў». Крапіва. І ўсе згрызоты нейк адселі, І ўсе тут зноў павесялелі. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)