Verbum

Патра́ва ₁, потра́ва ’знішчэнне травы, пасеваў жывёлай’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Мядзв., Касп., ТС; лаг., в.-дзв., Сл. ПЗБ), брэсц. потра́вляный ’з’едзены’ (Сл. Брэс.). Рус. потрава ’патрава’, ст.-рус. потравити ’паспасваць пасевы’, серб.-харв. по̏тра ’тс’. Да трава (гл.) < прасл. trava, якое спачатку абазначала ’харч, страву для людзей’, корм для жывёлы’, а пасля ’трава’, ’пэўныя віды траў’ (Брукнер, 575; Скок, 3, 494), а ’корм для чалавека’ — страва (гл.). Лексема trava — аддзеяслоўнае ўтварэнне (ад truti, trovǫ, як slava < sluti, slovǫ). Пазней ад trava ўтварылася traviti: польск. trawić ’знішчаць’, ’выдаваць’, ’ператраўляць’, ’цкаваць’ і інш., а таксама іншая ступень чаргавання — серб.-ц.-слав. трыти, трыѭ ’церці, сцірацца’, балг. три́я ’тру, выціраю’, ц.-слав. троути ’знішчаць’. З traviti пры дапамозе прыстаўкі па‑/по‑ і ўтварыліся патраві́ць ’знішчыць’, патра́ва ’знішчэнне’.

Патра́ва ₂ ’страва, ежа (пераважна з травы)’ (ТСБМ, Мядзв., Яруш., Шпіл., Гарэц., Касп., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС), ’вадкая ежа’ (Сл. ПЗБ), ’скаромная ежа’ (Шн. 3), ’вараная (гатаваная) ежа’ (Нас.), ’блюда’ (бяроз., Сл. Брэс.). Укр. потра́ва ’ежа, блюда’, рус. зах., калуж.-маск. потрава ’страва, ежа’, якое Даль (3, 934) выводзіць з польскі ст.-рус. потрава ’збіранне сена, корму’; польск. potrawa ’ежа, блюда’, potraw ’атава (трава)’; чэш., славац. potrava ’ежа, харчаванне’, ’прадукты’, ’корм (для жывёлы)’, серб.-харв. по̀травнина ’плата за выпас’. Да патраві́ць, якое з po‑traviti ’ператравіць, ужыць’, ’карміць травой’, ’знішчаць’. Гл. таксама патра́ва ₁.

Багі́ня. Рус. боги́ня, укр. боѓиня, польск. bogini, чэш. bohyně, ст.-слав. богын̑и, серб.-харв. бо̀гиња і г. д. Прасл. bogyńi, утварэнне архаічным суфіксам ‑yńi ад bogъ (гл.). Параўн. Слаўскі, 1, 39. Да словаўтварэння гл. Зубаты, AfslPh, 25, 355–365; Мейе, Études, 457–458; Ваян, RÉS, 24, 181–184; Ляскоўскі, JP, 42, 1962, 171–187. Параўн. таксама Крэя, JP, 50, 1970, № 1, 25–33.

Бег, бе́гаць, бе́гчы. Рус. бежа́ть, бе́гать, бег, укр. біг, бі́гти, польск. bieżeć, чэш. běžeti, ст.-слав. бѣжати, серб.-харв. бјѐжати і г. д. Прасл. běg‑ti, běžati, běgъ. Дакладная адпаведнасць у літ. bė́gti ’бегчы’, грэч. φέβομαι ’бягу’, φόβος ’бегства; страх’. Праабражэнскі, 1, 59; Фасмер, 1, 141, 143; Траўтман, 29. Да гісторыі семантыкі бел. бег гл. Жураўскі, БЛ, 1972, 1, 65–66.

Без (прыназоўнік і прэфікс). Рус. без, укр. без, польск. bez, чэш. bez, ст.-слав. без, балг., серб.-харв. без. Прасл. bez (не bězь; іначай было б укр. біз, гл. Фасмер, 1, 144). Роднасныя формы: літ. bè, лат. bez, ст.-прус. bhe, ст.-інд. bahíṣ. І.‑е. *bhe(g̑h)‑. Бернекер, 54; Траўтман, 28; Фасмер, 1, 144; Слаўскі, 1, 30 (там і іншая літ-ра).

Бервяно́, таксама бервянё, браўно (Сцяшк. МГ). Рус. бревно́, укр. бервено, ст.-польск. bierzwno, bierwiono, чэш. břevno, ст.-слав. брьвъно, бръвъно, серб.-харв. бр́вно і г. д. Параўн. яшчэ бэ́рва. Дакладна рэканструяваць прасл. форму цяжка (гл. Развадоўскі, RS, 1, 251). Таксама цяжка знайсці роднасныя неславянскія формы. Агляд версій гл. Фасмер, 1, 209–210, параўн. Праабражэнскі, 1, 43; Слаўскі, 1, 33; Бернекер, 92.

Брыка́ць, брыка́цца. Рус. брыка́ть, -ся (дыял. брыка́ть кідаць’), укр. брика́ти, -ся, польск. brykać. Слав. (дыял.) *brykati ’тс’ (таксама, можа, ’кідаць’). Слаўскі (1, 45) лічыць, што гэта, магчыма, ітэратыў да *brъkati ’брыкаць, кідаць і да т. п.’ (параўн. славен. bȓkati, серб.-харв. бр́кати). Іншыя версіі не вельмі пэўныя. Бернекер, 93; Брукнер, 43; Праабражэнскі, 1, 48; Фасмер, 1, 222; Слаўскі, 1, 45.

Бэзг ’бэз’ (Мурашка, Лінгв. даследв., БДУ, Мінск, 1971, 153–154). Прасл. *bъzgъ (ст.-чэш. bezh, славен. bezg, серб.-харв. базаг; гл. Махэк, Jména rostl., 221–222; Махэк₂, 52–53) няма ў польскай мове (якая толькі адна можа быць крыніцай запазычання бел. слова). Мяркуем, што бел. бэзг — марфалагічна-фанетычная трансфармацыя польск. bezd ’тс’ (гл. бэзд), новаўтварэнне з бэзд, заснаванае на ўскосных склонавых формах (фанетычных).

Ва́жны ₁ (БРС). Да вага. Фасмер (1, 266) лічыць гэта слова запазычаннем з польскай мовы. Аднак бліжэй да ісціны, відаць, Шанскі, 1, В, 5, дзе ўказваецца на агульнаславянскі характар лексемы на падставе наяўнасці паўдн.-слав. паралеляў: балг. важен, макед. важен, серб.-харв. ва́жан, усе з тым жа значэннем. Гл. Праабражэнскі, 1, 61; Міклашыч, 374.

Ва́жны ₂ ’цяжкі’ (Выг. дыс.). Да вага.

Ватачнік ’расліна ватачнік, Asclepias L.’ (БРС, Кіс.), рус. ва́точник, укр. ваточник. Да ва́та ’вата’ (гл.), відавочна, паводле некаторых уласцівасцей расліны. Параўн. іншыя яе назвы: укр. бавовна дика, шовк дикий (Макавецкі, Sł. botan., 42). Матыў «ваты» паўтараецца ў франц. назве расліны herbe à ouatte, herbe à coton, а «шоўку» — у англ. silkweed, ням. Seidenpflanze, серб.-харв. свиленица, свилни дубац (Сіманавіч, 53).

Ве́рад (БРС, Шат., Шатал.), верадава́ты. Рус. ве́ред ’нарыў, гнайнік’, укр. ве́ред, ст.-рус. вередъ ’рана, нарыў’, польск. wrzód, чэш. vřed ’гнайнік’, ст.-слав. врѣдъ, балг. вреда́ ’шкода’, серб.-харв. ври̏јед і г. д. Прасл. *verdъ. Роднаснае: лат. ap‑vir̂de ’нарыў’, ст.-інд. várdhati ’расце’ або ням. Warze ’бародаўка’. Гл. Праабражэнскі, 1, 73; Фасмер, 1, 295. Параўн. Шанскі, 1, В, 194.