трэ́снуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.

1. Стварыць трэск. Моцна трэснула сухая галінка і зашасталі хваёвыя лапкі .. З хвойніку выходзіў невысокі чалавек у доўгім новым шынялі. Крапіва. // Гулка раздацца (пра гукі выбухаў, выстралаў, удараў і пад.). Калона ўжо мінула царкву, калі са званіцы трэснулі стрэлы. Хомчанка. У кутку рынку, зусім побач, бахнулі пісталетныя стрэлы. Потым каротка трэснула аўтаматная чарга і абарвалася, бы захліпнулася. Савіцкі. Хмара раскалолася і так трэснуў пярун, што аж зямля закалацілася. Сабаленка. / у безас. ужыв. Паблізу моцна трэснула. Тугая хваля паветра шуганула над галовамі. М. Ткачоў.

2. З трэскам раскалоцца, разламацца, утварыць трэшчыну. Дрэва хіснулася раз, другі; за трэцім разам гучна трэснула каля кораня і ўпала. Колас. З шумам трэснула камера пярэдняга кола, матацыкл рэзка закінула, і Мікола ледзь не зваліўся ў кювет. Краўчанка. Слуп з майго боку трэснуў ад гарачыні, трэшчына была ўжо даволі глыбокая. Васілёнак. // З трэскам парвацца, разарвацца. Расшпіліла [Назарыха] гузікі на кофце, у спешцы так тузанула нацельны крыжык, што шнурок трэснуў, а зеленаваты кавалачак медзі застаўся ў руцэ. Ат, некалі з ім важдацца. Б. Стральцоў. / у перан. ужыв. Гнілыя ніткі, якія даўней маглі б крыху яшчэ трымаць Рыгораву сям’ю, трэснулі. Чорны. / Пра губы, скуру і пад. [Мірончык:] — Або вось прыходзіць чалавек, кажа: «Доктар, у мяне ўжо даўно трэснула губа і ніяк не зажывае». Карпюк. // перан. Даць трэшчыну, сапсавацца. У нашым калектыве, заўсёды здаровым, недзе нешта трэснула. Ермаловіч. І вось сёння штосьці перайначылася, штосьці трэснула ў душы. Асіпенка.

3. каго-што, каму і без дап. Разм. Моцна стукнуць, ударыць. Перш-наперш трэснуў .. [пан] кулаком фурману ў спіну, вылаяўся на ўсё балота і пусціў у ход усю машыну. Колас. Рагочучы,.. [Васіль] злавіў хлопчыка, і пакуль малы вырываўся, старэйшы салтысёнак, Павел, падбег і трэснуў яму кіем па галаве. Брыль.

•••

Трэснуць ад злосці (зайздрасці) — тое, што і лопнуць ад злое ці (зайздрасці) (гл. лопнуць).

Хоць трэсні — пра дарэмныя намаганні, старанні. А ў крэсле тым — Я зімнім днём і веснім, А песні туга пішуцца, Хоць трэсні, — Ці я Пегаса Слаба закілзаў?! Скурко.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

spríngen

* vi (s)

1) скака́ць; уско́чыць

in den Sáttel ~ — уско́чыць у сядло́

2) ло́пнуць, трэ́снуць

3) вырыва́цца, пы́рснуць, вылята́ць

Blut sprang aus der Wúnde — кроў пы́рснула з ра́ны

aus dem Stein sprángen Fúnken — і́скры пасы́паліся з ка́мня

4) разм.

fünf Éuro ~ lássen* — раскашэ́ліцца на пяць е́ўра

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

злосць ж. злость; зло́ба; зло ср.; озлобле́ние ср.;

ён усі́х пало́хаў сваёй ~сцю — он всех пуга́л свое́й зло́стью;

твар перакасі́ўся ад ~сці — лицо́ перекоси́лось от зло́сти (зло́бы);

◊ ды́хаць ~сцю — дыша́ть зло́бой;

з. бярэ́ — зло берёт;

ло́пнуць ад ~сці — ло́пнуть от зло́бы;

сагна́ць з. — сорва́ть зло;

на з. — (каму) на зло (кому);

па ~сці — по зло́бе;

папа́ўся пад з. — попа́лся под горя́чую ру́ку;

кіпе́ць ад ~сці — кипе́ть от зло́бы;

як на з. — как на зло;

уве́сці ў з. — разозли́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

split​2 [splɪt] v. (split)

1. раско́лваць; раско́лвацца; трэ́скаць; трэ́скацца;

split open узлама́ць (сейф, шафу і да т.п.);

split a stick раскало́ць кій;

The river splits the town into two. Рака дзеліць горад напалову;

I laughed till I tho ught I should split. Я ледзь не лопнуў са смеху.

2. дзялі́ць на ча́сткі; дзялі́цца; размярко́ўваць;

split a cake разраза́ць біскві́т уздо́ўж;

split the cost дзялі́ць расхо́ды

3. дзялі́цца на ча́сткі, распада́цца, раско́лвацца;

The court split four and four. Галасы ў судзе раздзяліліся: чатыры на чатыры;

The language split into several dialects. Мова распалася на некалькі дыялектаў.

♦

split the difference браць сярэ́днюю велічыню́; сыхо́дзіцца ў цане́; ісці́ на кампрамі́с;

split hairs derog. спрача́цца пра дро́бязі; быць прыдзі́рлівым, педанты́чным;

split one’s sides with laughter ло́пнуць са сме́ху

split away [ˌsplɪtəˈweɪ] phr. v. =

split offsplit off [ˌsplɪtˈɒf] phr. v. адкало́цца, адшчапі́цца;

The road splits off from the highway. Дарога адгаліноўваецца ад шашы.

split up [ˌsplɪtˈʌp] phr. v. разысці́ся, разлучы́цца;

They split up after a year of marriage. Яны разышліся праз год пасля шлюбу.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Пля́скаць, пляска́ць, пля́скыць ’удараць’, ’біць, хвастаць, сцёбаць’, ’стукаць далонню аб далонь ці па чым-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Бяльк., Яруш., Шат.; ашм., Стан.), ’апладзіраваць’ (ельск., хойн., Мат. Гом.); ’пляскаць па вадкасці’ (Шат., Сл. ПЗБ); ’плямкаць, чмякаць пры ядзе’ (сміл., Стан.; Шат.), пля́цкаць ’тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ); пляска́ць ’біць молатам’ (Касп.), ’таптаць, дратаваць’ (зэльв., Сл. рэг. лекс.); пля́скаць ’барабаніць, звінець (аб лыжках і місцы)’ (воран., віл., Сл. ПЗБ), экспр. ’касіць нізкую рэдкую траву’ (шальч., Сл. ПЗБ), ’рабіць, майстраваць’ (карм., Мат. Гом.); плеска́ць ’ляскаць, пляскаць’ (ТС); пля́скаць ’біць па твары далонню’ (Нас.; Бяльк.: жлоб., Мат. Гом.). Укр. пля́скаты, пле́скати ’біць у далоні’, ’плёхаць па гразі’, ’гаварыць многа і абы-што’, ’кляпаць’, а таксама бойк. пля́цкати ’плямкаць, еўшы’, польск. plaskać ’гучна удараць далонню’, ’выдумляць, нагаворваць’, дыял. паморск. płaskac, plaskac ’пляскаць далонню на вадзе’, чэш. мар. pláskati, ляш. pľaskať ’пляскаць, шлёпаць’, славац. pľasknúť ’пляснуць па шчацэ, спіне’, ’бразнуць (дзвярыма)’, ’лопнуць (пра пупышку)’, ’пляснуцца (у гразь)’; славен. plȃskati ’пляскаць, апладзіраваць’, ’падрубаць’, ’крычаць’, plaskati, plaskáti ’біць у далоні’, серб.-харв. чак. пљаска̏ти ’пырскаць, пляскаць па вадзе’, макед. пласка ’удараць далонню’, ’вярзці лухту’, ст.-слав. плесклти ’ляскаць, ляпаць’. Прасл. *plaskati, варыянт *ploskati, роднаснае літ. ploskúoti ’пляскаць (рукамі), чмякаць’, ’бразгаць’ < і.-е. plok‑sk‑ ’плоскі’, ’біць, таўчы’ (Сной–Бязлай, 3, 49). Банькоўскі (2, 598) выводзіць польск. plaskać з прасл. plěsk‑a‑ti, якое з’яўляецца ітэратывам да *pleskati > бел. пле́скаць (гл.). Сюды ж з пераносным значэннем пля́ска́ць ’гаварыць многа і абы-што’ (Нар. Гом.; Шат.; Касп.), ’плявузгаць, малоць языком’ (Сл. ПЗБ), пляска́ч ’пустаслоў, пляткар’, ’які гаворыць абы-што’ (Скарбы), ’балбатун’ (Сцяшк. МГ), пля́скыньнік ’тс’ (Юрч. СНЛ), пляскава́ць ’плявузгаць, несці лухту’ (ігн., Сл. ПЗБ), параўн. чэш. pleskati ’тс’, славац. pleskotať ’тс’, паморск. plesk​uotac ’неразумна ілгаць’, якія Фурлан (JS, 39, 4, 123) узводзіць да *ple‑sk‑ < і.-е. *(s)pele‑, параўноўваючы з літ. pleškė́ti, лат. plekšet ’ілгаць’, што неабавязкова.

Пляска́ць ’рабіць пляскатым, плюшчыць’ (ТСБМ, Касп.), ’абабіваць лапатай’ (Сцяшк. Сл.), плыска́ты ’пляскаць (пра метал)’ (драг., Жыв. сл.), пляску́шка ’невялікі, расплясканы кавалак металу’ (Юрч. Вытв.). Да пля́скаць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

смех в разн. знач. смех, род. сме́ху м.; (громкий) ро́гат, -ту м.;

послы́шался весёлый смех пачу́ўся вясёлы смех;

рабо́та его́ — про́сто смех рабо́та яго — про́ста смех;

◊

подня́ть на́ смех падня́ць на смех;

покати́ться со́ смеху зайсці́ся ад (са) сме́ху;

сме́ха ра́ди дзе́ля сме́ху, на смех;

разрази́ться сме́хом зарагата́ць, пача́ць рагата́ць;

умира́ть со́ смеху захо́дзіцца з ро́гату;

без сме́ху без сме́ху;

не до сме́ху не да сме́ху;

и смех и го́ре погов. і смех і грэх;

ку́рам на́ смех кура́м на смех;

ло́пнуть от сме́ха ло́пнуць са сме́ху;

не до сме́ху не да сме́ху;

смех да и то́лько смех ды і го́дзе, адзі́н смех;

сме́ху подо́бно сме́ху ва́рта;

как на смех як на смех.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ты, цябе́, табе́, цябе́, табо́ю, аб табе́; мн. вы; займ. асаб. 2 ас. адз.

1. Ужываецца пры звароце да блізка знаёмай асобы або пры грубым, фамільярным звароце. Так навек адляцела Любата ў неспадзеў[кі], — Ты мяне больш не стрэла, Я цябе больш не стрэў. Купала. З пагрозай чужынцу прамовіў казах: — Табе не вярнуцца Ніколі з вайны, І выдзеўбуць вочы табе груганы. Броўка. / Пры рытарычным звароце да каго‑, чаго‑н. Мой родны кут, як ты мне мілы!.. Забыць цябе не маю сілы! Колас.

2. Разм. Выкарыстоўваецца для абагульненага абазначэння чалавека наогул. Калі ты курэц, то насі люльку і тытунец. Прыказка.

3. Д табе́ у знач. часціцы. Разм. Выкарыстоўваецца для выказвання прыкрасці, расчаравання, пагрозы і пад. — Я [табе] пакуру! — з халодным спакоем устрапянуўся гаспадар. Чорны. Гэта табе толькі пачынка, а будзе цэлая аўчынка. Прыказка.

4. У спалучэнні з выклічнікамі ўжываецца для ўзмацнення экспрэсіўнасці выказвання. — Ах ты, ёл[у]пень стары! — Баба Дзеда лае! Крапіва.

•••

А што ты думаеш — а чаму б і не зрабіць. [Міколка:] — Знаеш што, дзед? Давай каршуна падстрэлім! — А што ты думаеш? Пеканём! Лынькоў.

Бачыш ты! гл. бачыць.

Бог з табою! гл. бог.

Бог (чорт, пярун, ліха, халера) цябе ведае гл. бог.

Вось табе! гл. вось ​2.

Вось табе і... гл. вось ​2.

Вось табе і на! Вось табе і раз! Вось табе і маеш! гл. вось ​2.

Дзе ты бачыў гл. бачыць.

Дзе цябе бог носіць? гл. бог.

Дзе цябе чорт носіць (чэрці носяць)? гл. чорт.

Дулю табе пад нос гл. дуля.

Каб на цябе ліха гл. ліха ​1.

Каб табе зарвала гл. зарваць.

Каб табе пуста было гл. быць.

Каб ты лопнуў (лопнула) гл. лопнуць ​1.

Каб ты спруцянеў гл. спруцянець.

На табе! гл. на ​2.

На ты з кім — (быць) у такіх адносінах, калі ў звароце адзін да аднаго гавораць «ты».

Не ты першы, не ты апошні гл. першы.

Няхай цябе качкі (стопчуць) гл. качка.

Соль табе ў вочы гл. соль.

Ух ты! — выкарыстоўваецца пры выказванні, афарбаваным якім‑н. пачуццём (здзіўлення, захаплення і пад.).

Хто цябе ведае гл. хто.

Чорт (кадук) з табой гл. чорт.

Што ты там (тут) забыў? — тое, што і што я там (тут) забыў? (гл. я).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

смех (род. сме́ху) м., в разн. знач. смех;

пачу́ўся вясёлы с. — послы́шался весёлый смех;

рабо́та яго́ — про́ста с. — рабо́та его́ — про́сто смех;

◊ гамеры́чны с. — гомери́ческий смех;

адзі́н с. — смех да и то́лько;

уміра́ць са сме́ху — умира́ть со́ смеху (от сме́ха);

без сме́ху — кро́ме шу́ток, без сме́ху;

дзе́ля сме́ху — сме́ха ра́ди;

зайсці́ся ад (са) сме́ху — покати́ться (умере́ть) со́ смеху;

ку́рам на с. — ку́рам на́ смех;

ло́пнуць са сме́ху — ло́пнуть от сме́ха;

не да сме́ху — не до сме́ху, не до шу́ток;

падня́ць на с. — подня́ть на́ смех;

с. ды і го́дзе — смех да и то́лько;

сме́ху ва́рта — пренебр. смешно́;

сме́ху нарабі́ць — насмеши́ть;

не на с. — серьёзно, не в шу́тку;

с. сказа́ць — смешно́ сказа́ть;

як на с. — как на смех;

падарва́ць жыво́т (жываты́) са сме́ху — надорва́ть живо́т (животы́) со́ смеху;

вы́ставіць на с. — подня́ть на́ смех;

пусты́ (дурны́) с. — глу́пый (дурно́й) смех;

пае́хаць са сме́ху — покати́ться со́ смеху;

кла́сціся са сме́ху — пока́тываться со́ смеху;

кача́цца са сме́ху — ката́ться со́ смеху;

і с. і грэх — погов. и смех и грех;

паспе́х людзя́м на с. — посл. поспеши́шь — люде́й насмеши́шь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)