*Ро́зган, ро́згын ’баразна, што раздзяляе значныя ўчасткі поля’ (палес., Выг.). Да разгон, разганя́ць < раз- (роз-) і гнаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
го́нка, ‑і, ДМ ‑нцы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. гнаць (у 1–5 знач.).
2. звычайна мн. (го́нкі, ‑нак). Спаборніцтвы ў скорасці язды, бегу, плавання і пад. Аўтамабільныя гонкі. Індывідуальныя гонкі. □ У юнакоў пераможцамі 50‑кіламетровай гонкі сталі мінчане. «Звязда».
•••
Гонка ўзбраення — узмоцненая падрыхтоўка да вайны (у імперыялістычных краінах).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пужа́ць ’палохаць, страшыць’ (ТСБМ; Нас.; Шат.; Сержп.; ТС; швянч., Сл. ПЗБ), пужа́цца ’палохацца, лякацца, жахацца’ (Гарэц.; Шымк. Собр., Растарг.; швянч., Сл. ПЗБ), рус. пужа́ть ’палохаць’. Ітэратыў ад пу́дзіць ’палохаць, гнаць’, першапачаткова, магчыма, *пуджаць, параўн. радзі́ць — раджа́ць, хадзі́ць — дыял. ха(д)жа́ць ’даглядаць пчол’ і пад.; параўн. таксама польск. дыял. pędzać ’гнаць; паганяць’ ад pędzić ’прымушаць бегчы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пераганя́нка ’адгон, знятае малако’ (Сцяшк. Сл.; шчуч., Сл. ПЗБ). Да пера- і ганя́ць < гнаць (гл.). Суфікс, як у масля́нка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тахту́рыць ’хутка ісці з невялікай паклажай’ (Стан.). Магчыма, кантамінацыя тахаць ’стукаць (тупаць?)’ і турыць ’гнаць’ (гл.), параўн. тахоніць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́жануць ’выгнаць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Сцяшк.). Запазычанне з польск. wyżenąć ’тс’, новага інфінітыва дзеяслова gъnati ад асновы цяперашняга часу žen‑ (гл. гнаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паго́ныч (пагоныш) ’птушка’ (Мат. Гом.). Рус. погоныш ’пастушок, малая балотная курачка’ («свищет по-пастушьи» — Даль). Да гнаць, паганяць: рускі сінонім тлумачыць матывацыю назвы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перапсю́рыць (пірапсю́рыць) ’выцяць знячэўку’ (Бяльк.), ’ударыць каго-небудзь’ (смарг., Сл. рэг. лекс.). Да пера- і псюрыць (гл.), якое ў гаворках зафіксавана са значэннем ’гнаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́ган, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. выганяць — выгнаць (у 1 знач.).
2. Месца каля вёскі, дзе пасецца жывёла, птушка. Тамаш перавёў позірк на выган, там Лукаш пасвіў кароў, якія разбрыліся па пашы. Гурскі. // Палоса зямлі для прагону жывёлы на пашу. Гнаць каровы на папас праз выган. □ Зялёным выганам-дарогай Пад берасцяны гул трубы Пляцецца статак крутарогіх. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пэ́ньдзік ’мясцовая назва печкура’ (д.-гарад., Звязда, 1995, 21 сак.). Лакальнае ўтварэнне ад пэндзіць ’гнаць, даганяць’ (гл.), магчыма, пад уплывам пудзіць ’палохаць’, параўн. пудзік ’верабей’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)