Verbum

◎ Нары́ціцца ’нарыхтавацца, мець намер’ (Бяльк.), ’наважыцца зрабіць што-небудзь’ (браг., З нар. сл.), ’намерыцца’ (рэч., Мат. Гом.). Паводле Мяркулавай (Этимология–1978, 98), адлюстроўвае прасл. *ryti ’імкнуцца’, паралельнае да *гъиаН ’імкнуцца зрабіць што-небудзь’, ’старанна працаваць’, параўн. кашуб. zarevac (*zaryvati) ’заўзята працаваць’, рус. наройный ’старанны’ і пад.

◎ Нашапе́рыцца ’натапырыцца’ (любан., Сл. ПЗБ), нашопу‑ рыць ’узбіць, ускалмаціць’ (ТС), параўн. рус. нашапериться ’зазлаваць’, славен. našepėriti, našopiriti ’вычварна апрануцца’, серб.-харв. нашепурити ’тс’. Экспрэсіўныя ўтварэнні з характэрнай варыянтнасцю асновы, паводле Махэка₂ (98), уключаючай узмацняльнае *še < *če, параўн. рашчаперыць (< рас‑чаперыць) ’растапырыць’, перыць і пад., гл. чапурыць.

◎ Не́весь (нёвісь) ’невядома, немаведама’: невісь што дзеаыць (Яўс.), невець ’тс’ : невець колько (Сл. ПЗБ), нівісь ’тс’ (Нас.). Паводле Насовіча (там жа), з *невѣсть, гл. ведаць. Сюды ж нёвешчына ’нешта незвычайнае, рэдкае, экзотыка’ (ТС), якому фармальна і этымалагічна адпавядае серб.-харв. невештина ’няўмельства, няўдаласць’ (ад нёвешт ’няўмелы, нялоўкі’).

Лукошка ’кош, лубянка’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’міса’ (Анік., Грыг.). Прымыкае да рус. моўнай тэрыторыі, параўн. рус. лукошко ’кошык з бяросты, лубянка’, ’кошык з лазы’, іркуцк. ’глыбокая міса’. Паводле Фасмера (2, 532), роднаснае да лукно (гл.). Словаўтваральная мадэль лук‑ошка: лукно, як рус. око‑шко: окно.

Мацю́к ’род зельцу з барановых або свіных унутранасцей’ (мядз., Нар. сл.). Зах.-укр. мацько, мацьок, жытом. мацьок, мацько ’свіны страўнік’ (ЛАПП). З польск. maciek ’тс’, ’сальцісон’, ’бруха’, ’страўнік, напханы кашай’. Паводле Вештарт (Бел.-польск. ізал., 20), польск. і ўкр. лексемы запазычаны з рум. mat ’кішка’, ’унутранасці’.

Вясталка ’жрыца старажытнарымскай багіні Весты — захавальніцы дамашняга агню’ (БРС, КТС), укр., рус. весталка, польск. westalka і г. д. Запазычана з польск. ці з рус. мовы; у якой < з франц. vestale (Фасмер, 1, 304) або непасрэдна з лац. (у канцы XVIII ст.) паводле Шанскага, 1, В, 74.

Вірла́ты ’вірлавокі’ (БРС, Шат.); ’лупаты’ (Янк. III); ’чалавек з выпучанымі вачамі’ (гродз., Мат. АС). Утворана ад наз. ві́рла, ві́рлы (гл.) і суф. ‑ат‑ы, як вусаты, лабаты і інш. Вірла́тая яешня ’яешня на патэльні, у якой бялок не змешаны з жаўтком’ (Шат.). Перанос значэння паводле падабенства.

Гад ’гад, змяя’, га́дзіна, гадзю́ка. Рус. гад (га́дина, гадю́ка), укр. гад, гадю́ка, польск. gad, чэш. had, балг. гад і г. д. Прасл. *gadъ. Паводле Фасмера (1, 381), Трубачова (Эт. сл., 6, 82) з і.-е. *g​^u̯ōdh‑ (: *gu​^̯ēdh‑): параўн. ст.-англ. cwēd дрэнны’, літ. gė́da ’сорам’.

Ара́б ’асоба арабскай нацыянальнасці’ (БРС). Паводле Фасмера, 1, 82, Саднік–Айцэтмюлера, 1, 25, з французскай ці нямецкай мовы. Вядома ў старабеларускай мове з пачатку XVI ст. арабьский, канца XVI ст. араб. Магчыма, усходняе (праз цюркскія) паходжанне слова ва ўсходнеславянскіх мовах, гл. арап. Супрун, Зб. Крымскаму, 124.

Асво́йтвацца. Славен. osvojȋtev ’прысваенне, асваенне, заваяванне’ ўказвае на магчымасць утварэння гэтага спецыфічна беларускага дзеяслова ад назоўніка *освоитва, утворанага ад освоити (гл. асвоіць), паводле мадэлі битва, ловитва, прадуктыўнай у старарускай мове. Закончаны від паўстаў у выніку разумення в як паказчыка імперфектыўнасці. Супрун, Веснік БДУ, 1972, 2, 67.