то́лькі,
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Verbum
анлайнавы слоўнікле́зці, лезу, лезеш, лезе;
1. Хапаючыся рукамі і чапляючыся нагамі, карабкацца, узбірацца, падымацца ўверх або спускацца ўніз.
2. Забірацца куды‑н., у што‑н., пранікаць унутр чаго‑н.
3. Пранікаць, уваходзіць куды‑н. тайком, крадучыся (з мэтай грабяжу, забойства).
4. Забірацца рукой унутр чаго‑н.
5.
6. Прабівацца, выбівацца наверх.
7. Насоўвацца, налазіць.
8.
9.
10. Выпадаць (пра валасы, поўсць).
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пры,
Спалучэнне з прыназоўнікам «пры» выражае:
Прасторавыя адносіны
1. Ужываецца для ўказання на непасрэдную блізкасць ад якога‑н. месца.
2. Ужываецца для ўказання на прадмет, установу ці арганізацыю, якія ўключаюць у свой склад што‑н. дапаможнае, падсобнае.
3. Ужываецца для ўказання на месца, установу і пад., дзе хто‑н. займае якое‑н. службовае становішча або дзе што‑н. адбываецца.
Часавыя адносіны
4. Ужываецца для ўказання на падзею ці з’яву, у момант якой адбываецца што‑н.
5. Ужываецца для ўказання на эпоху, перыяд, час, на працягу якіх што‑н. адбываецца, здзяйсняецца.
Аб’ектныя адносіны
6. Ужываецца для ўказання на прадмет, які знаходзіцца ў наяўнасці, які ёсць у каго‑н.
7.
8. Ужываецца для ўказання на асобу, у якой хто‑н. знаходзіцца, жыве.
Акалічнасныя адносіны
9. Ужываецца для ўказання на якую‑н. з’яву, акалічнасць, якія суправаджаюць што‑н.
10. Ужываецца для ўказання на асобу ці калектыў, у прысутнасці якіх што‑н. адбываецца.
11. Ужываецца для ўказання на стан, у якім хто‑, што‑н. знаходзіцца.
Прычынныя адносіны
12. Ужываецца для ўказання на прычыну, падставу чаго‑н.
13. Ужываецца для ўказання на наяўнасць якіх‑н. уласцівасцей, якасцей і пад., якія выклікаюць што‑н., з’яўляюцца прычынай чаго‑н. або падставай для чаго‑н.
Умоўныя адносіны
14. Ужываецца для ўказання на падзею, факт або абставіны, якія з’яўляюцца ўмовай для ажыццяўлення чаго‑н.
Уступальныя адносіны
15. Ужываецца для ўказання на прадмет або абставіны, нягледзячы на якія што‑н. існуе, адбываецца.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыня́ць, прыму, прымеш, прыме;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
што 1, чаго, чаму, што, чым, аб чым,
1.
2.
3.
4.
5. Ужываецца ў рытарычных пытаннях і воклічах: а) адпавядае па значэнню адмоўнаму займенніку «нішто», а таксама назоўнікам, якія абазначаюць адмоўныя ўласцівасці, якасці.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
•••
што 2,
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10. Уваходзіць у склад састаўных падпарадкавальных злучнікаў: а) прычынных злучнікаў «таму што», «ад таго што», «у сувязі з тым што», «затым што», «дзеля таго што».
што 3,
1. Ужываецца ў пачатку пытальных і клічных сказаў пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці, меркавання і пад.
2.
3. У складзе мадальнай часціцы «ці што» ужываецца для выказвання меркавання ці няўпэўненасці ў чым‑н.
4. У складзе мадальнай часціцы «што ж» ужываецца: а) пры выказванні згоды, прымірэння ці адабрэння чаго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ста́віць, стаўлю, ставіш, ставіць;
1. Прымушаць або памагаць каму‑н. устаць, заняць дзе‑н. месца стоячы.
2. Размяшчаць, умацоўваць што‑н. вертыкальна.
3. Прызначаць на якую‑н. работу, прапаноўваць рабіць што‑н.
4. Размяшчаць на якой‑н. пазіцыі (для абароны, нагляду і пад.).
5.
6.
7. Устанаўліваць што‑н. для абслугі, для якога‑н. дзеяння.
8. Расстаўляць па пэўнае месца, у пэўным парадку.
9. Размяшчаць якім‑н. чынам, надаваць чаму‑н. патрэбную, пэўную позу.
10. Рабіць метку, знак і пад. на паверхні чаго‑н.
11. Арганізоўваць, наладжваць.
12. Будаваць, майстраваць.
13. Ажыццяўляць пастаноўку на сцэне.
14. і
15. Вучыць правільнаму валоданню (голасам, дыханнем і пад.).
16. Высоўваць, выстаўляць, прапаноўваць (для разгляду, выканання і пад.).
17. У спалучэнні з некаторымі назоўнікамі абазначае: лічыць чым‑н., разглядаць як‑н. што‑н.
18. Нарыхтоўваць, складаючы якім‑н. чынам.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цягну́ць, цягну, цягнеш, цягне;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15. Слаба дзьмуць, рухацца, ісці (пра паветра).
16.
17.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хадзі́ць, хаджу́, хо́дзіш, хо́дзіць;
1. Мець здольнасць, магчы рухацца, ступаючы нагамі (пра чалавека і жывёл).
2. Тое, што і ісці (у 1 знач.), аднак хадзіць абазначае рух, які паўтараецца, адбываецца ў розны час і ў розных напрамках.
а) Перамяшчацца, ступаючы нагамі, робячы крокі (пра чалавека і жывёлу).
б) Перамяшчацца пэўным маршрутам; ездзіць, плысці, ляцець (пра сродкі перамяшчэння).
в) Перамяшчацца ў пэўным кірунку (пра свяцілы, хмары і пад.).
г) Перамяшчацца, рухацца масай, патокам, чарадой.
3.
4. Пераходзіць, перадавацца ад аднаго да другога.
5. Быць у руху; рухацца ўзад і ўперад або ўверх і ўніз, з аднаго боку ў другі.
6. Падымацца і апускацца пры глыбокім дыханні, пры напружанні і пад.
7. Укісаючы, брадзіць.
8.
9.
10.
11. Насіць што‑н., апранацца як‑н., у што‑н.
12.
13. Быць, знаходзіцца ў якім‑н. стане, настроі.
14. Выкарыстоўвацца тым або іншым чынам, у той або іншай запрэжцы (пра коней і пад.).
15. Рабіць ход якой‑н. фігурай, картай.
16.
17.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стая́ць, стаю́, стаі́ш, стаі́ць; стаі́м, стаіце́;
1. Знаходзіцца на нагах у вертыкальным становішчы, не рухаючыся з месца (пра чалавека, жывёлу).
2. Выконваць якую‑н. работу, займацца якой‑н. справай, звязанай са знаходжаннем на нагах.
3. Быць нерухомым, не рухацца з месца (пра чалавека, жывёлу).
4. Не працаваць (пра завод, фабрыку або механізмы і пад.).
5. Быць устаноўленым, умацаваным на чым‑н., на якой‑н. апоры; трымацца, знаходзіцца на чым‑н.
6. Мець часовае месцазнаходжанне, размяшчацца дзе‑н. (на адпачынку, пастоі, стаянцы).
7. Займаць баявую пазіцыю, размяшчацца на якім‑н. участку мясцовасці для вядзення баявых аперацый.
8. Мужна і стойка трымацца ў баі, не адступаць, вытрымліваць націск.
9.
10. Знаходзіцца, размяшчацца дзе‑н.
11. Існаваць, быць на свеце.
12. Мець патрэбу ў разглядзе, вырашэнні, пераадоленні.
13. Трымацца, панаваць, быць (пра стан чаго‑н.).
14. Пастаянна быць у памяці, перад вачамі (пра якія‑н. думкі, уяўленні і пад.).
15. Трымацца на якім‑н. узроўні, займаць якое‑н. становішча.
16. У прыназоўнікавых спалучэннях з некаторымі назоўнікамі ўжываецца ў значэнні: займаць тое або іншае становішча ў грамадстве, мець грамадскую значнасць (сярод каго‑, чаго‑н. або ў адносінах да каго‑, чаго‑н.).
17.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
як 1, ‑а,
Буйная жвачная рагатая жывёліна, якая водзіцца ў высакагорных раёнах Цэнтральнай Азіі (свойская выкарыстоўваецца як уючная, верхавая, іншы раз як малочна-мясная).
[Тыбецкае.]
як 2,
I.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
а) падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы.
б) падпарадкоўвае даданыя сказы меры і ступені.
в) падпарадкоўвае даданыя сказы характару і спосабу дзеяння.
г) падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы, захоўваючы значэнне прыслоўя спосабу дзеяння.
д) падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
7.
II.
1.
а) Ужываецца для падпарадкавання даданых параўнальных сказаў.
б) ужываецца для далучэння параўнальных зваротаў.
2.
а) Далучае звароты са значэннем: у якасці або тоеснасці.
б) далучае пабочныя словы, словазлучэнні і сказы.
3.
а) Падпарадкоўвае даданыя сказы, якія абмяжоўваюць пачатак падзей галоўнага сказа.
б) ужываецца ў складаназалежных сказах з хуткай зменай падзей.
в) ужываецца ў сказах, у якіх падзеі даданага сказа адбываюцца пасля падзей галоўнага сказа.
г)
д) падпарадкоўвае сказы, у якіх падзеі даданага сказа адбываюцца раней падзей галоўнага сказа.
4.
5.
6.
а) Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы, якія тлумачаць члены галоўнага сказа, выражаныя дзеясловамі ўспрыняцця.
б) падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
в) падпарадкоўвае даданыя выказнікавыя сказы.
III.
1.
2.
3. Ужываецца пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці ў сувязі з якім‑н. пытаннем, выказваннем (звычайна ў спалучэнні са словамі «так», «гэта» і часціцамі «жа», «то» і пад.).
4. Абазначае нечаканасць дзеяння пры дзеясловах зак. трывання.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)