злуча́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які служыць для злучэння чаго‑н.; прызначаны для злучэння. Злучальная трубка.
2. Які служыць для злучэння частак складанага слова. Злучальныя галосныя. // Які служыць для злучэння аднародных членаў сказа або частак складаназлучанага сказа. Злучальныя злучнікі. // Які паказвае на злучэнне (у 5 знач.). Злучальная сувязь.
•••
Злучальная тканка гл. тканка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прэдыка́цыя, ‑і, ж.
1. У логіцы — вызначэнне, раскрыццё зместу суб’екта прэдыкатам.
2. У граматыцы — устанаўленне прэдыкатыўнай сувязі паміж членамі сказа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
але́¹, злуч.
I. супраціўны.
1. Злучае процілеглыя члены сказа і сказы; адпавядае па знач. словам «а», «аднак», «наадварот».
Хлопец гаварыў па-беларуску, але з моцным польскім акцэнтам.
2. Злучае члены сказа і сказы з узаемным выключэннем.
Ты ведаеш, але казаць не хочаш!
3. Злучае сказы, у адным з якіх выказваецца неадпаведнасць таму, аб чым гаворыцца ў другім сказе.
Быў ён там ці не быў, напэўна ніхто не ведаў, але ж людзі называлі яго імя.
II. далучальны.
1. Далучае сказы і члены сказа, якія развіваюць, дапаўняюць або паясняюць выказаную ў папярэднім сказе ці словазлучэнні думку.
Кожны выбірае свой шлях да шчасця, але толькі яно не заўсёды даецца лёгка і проста.
2. Далучае члены сказа і сказы, звязаныя паміж сабой часавай паслядоўнасцю.
Яна зачыніла дзверы, але праз хвіліну хтосьці пачаў стукаць у іх.
3. Ужыв. ў пачатку самастойных сказаў пры рэзкім пераходзе да новай думкі і адпавядае злучніку «ды».
Нават і ён маўчаў...
Але што я кажу, — ён, напэўна, лепш за ўсіх разумеў нас.
4. у знач. наз., нескл., н. Пярэчанне, перашкода (разм.).
Ніякіх але!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
іна́кш.
1. прысл., злуч. супраціўны. Тое, што і іначай.
2. злуч. далучальны. Далучае члены сказа, якія растлумачваюць змест папярэдніх слоў ці сказаў.
◊
Інакш кажучы — іншымі словамі.
Так ці інакш — ва ўсякім выпадку, тым ці іншым спосабам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзе́йнік, ‑а, м.
Галоўны член сказа, граматычна не залежны ад іншых членаў, характарыстыка якога (дзеянне, стан, уласцівасць, якасць) даецца ў выказніку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
выка́знік, -а, м.
1. У граматыцы: галоўны член сказа, які абазначае дзеянне ці стан прадмета, выражанага дзейнікам.
2. Тое, што і выразнік.
Францішак Багушэвіч — в. думак і спадзяванняў простага народа.
|| прым. выка́знікавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
менаві́та, часц.
1. Ужыв. для падкрэслівання, узмацнення якога-н. члена сказа ў знач. якраз так.
Ён сказаў м. так.
2. у складзе злуч. Ужыв. перад пералічэннем каго-, чаго-н.
З’явіліся ўсе, а м.: Алесь, Рыгор і Хведар.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
грама́тыка, ‑і, ДМ ‑тыпы, ж.
1. Сукупнасць правіл пабудовы слова і сказа, уласцівых якой‑н. мове. // Вучэбная або даведачная кніга, у якой сфармуляваны гэтыя правілы. Школьная граматыка. Нарматыўная граматыка.
2. Раздзел мовазнаўства, які вывучае будову слова і сказа ў мове і адпаведна гэтаму падзяляецца на марфалогію і сінтаксіс. Агульная граматыка. Параўнальная граматыка. Гістарычная граматыка.
[Грэч. grammatikē.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АПАВЯДА́ЛЬНЫ СКАЗ,
камунікатыўна-сінтаксічная адзінка мовы, у якой рэчаіснасць адлюстроўваецца ў выглядзе паведамлення. Асн. прызначэнне апавядальнага сказа — несці інфармацыю (гэтым ён проціпастаўляецца пытальнаму сказу і пабуджальнаму сказу). Апавядальнаму сказу ўласціва складаная сістэма сродкаў перадачы паведамляльнага значэння: інтанацыя, фразавы (лагічны) націск, парадак слоў, марфал. катэгорыі (асабліва катэгорыі часу і абвеснага ладу дзеяслова), службовыя словы і інш. Структурныя схемы апавядальнага сказа разнастайныя: ад аднаслоўных сказаў да канструкцый самай складанай пабудовы.
А.Я.Міхневіч.
т. 1, с. 411
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
на́ват, часц.
1. Ужыв. для ўзмацнення сэнсавай выразнасці таго слова, да якога адносіцца.
Прыйшлі на вяселле н. з далёкіх вёсак.
2. у знач. злуч. Далучае члены сказа і сказы са знач. удакладнення, дабаўлення.
Стаяла спякота, н. лужыны высахлі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)