Тураві́ць ‘панукваць, падганяць (каня)’ (Касп., Др.-Падб.; рас., Шатал.), ‘прыспешваць, падганяць’ (Ласт.; мёрск., Нар. сл.), тураві́цца ‘спяшацца’ (в.-дзв., рас., Шатал., Рэг. сл. Віц., Сл. ПЗБ), ‘тс’, ‘шавяліцца’ (мёрск., Нар. сл.), турава́цца ‘імкнуцца, кіравацца’ (Гарэц., Др.-Падб.), турава́нне ‘падганянне, пануканне’ (в.-дзв., Шатал.). Параўн. рус. дыял. ту́ровить ‘падганяць, прыспешваць’, туро́вить ‘тс’, польск. дыял. turovać ‘напіраць, націскаць’. Гл. тура́ць, туры́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пе́нне (пе́ння) ’пер’е, якое адрастае пасля лінькі птушак’ (рас., Шатал.). Зборны назоўнік ад пень ∼ прасл. *pьnьje з суф. ‑ьje.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пераці́х: з пераціхае ’(дождж) з перапынкамі’ (рас., ЛА, 2). Утворана ў выніку кантамінацыі лексем перапын(ак) і сціхаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Свяце́ц ‘падстаўка для лучыны’ (рас., Шатал.), ‘свяцільня з лучынай’ (Анім. дад.). Рус. свете́ц ‘тс’. Ад свет‑ з суф. ‑ец‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
расшчапля́цца несов.
1. расщепля́ться, раска́лываться;
2. (распадаться, раздробляться) расщепля́ться;
3. хим. расщепля́ться;
4. разжима́ться, разъединя́ться, разнима́ться;
1-4 см. расшчапі́цца 1-4;
5. страд. рас-
щепля́ться, раска́лываться; разжима́ться; разъединя́ться, разводи́ться, разнима́ться; раздробля́ться, размозжа́ться; см. расшчапля́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
◎ Натпа́шша ’наводмаш’ (Бяльк.). З *на‑от‑пашье, параўн. рус. пахать ’месці’, рас‑пахну́ть ’расхінуць’ і інш. Гл. пахнуць, параўн. натмашша (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раскура́т (рыскура́т) ’распуста’ (слаўг., Нар. словатв.). Няясна. Магчыма, з пракура́т ’прайдзісвет’ (гл.), з заменай атаясамленага з прыстаўкай пачатковага пра- прыстаўкай рас-.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
расі́зм
(фр. racisme, ад race < іт. razza = раса)
чалавеканенавісніцкая тэорыя аб фізічнай і псіхічнай нераўнацэннасці чалавечых рас і аб тым, што адна раса павінна панаваць над іншымі.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
◎ Лаву́шка ’вулей, які ставяць для прываблівання рою’ (Др.-Падб., Сцяшк.; рас., Шатал., Мат. Гом.). Запазычана з рус. ловушка ’пастка’. Да лавіць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мярож ’мярэжа’ (паст.), мярожа (в.-дзв., барыс., докш.), мірэжа (рас., в.-дзв.), мірожа ’тс’ (брасл., паст., лудз., Сл. ПЗБ). Да мярэжа (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)